1 Дәріс Кіріспе. Өсімдік майларын алу үшін қолданылатын негізгі майлы дақылдардың сипаттамасы және түрлері

жүктеу/скачать 30,74 Kb.

бет	3/4
Дата	25.07.2023
өлшемі	30,74 Kb.
	#179595

1 2 3 4

Байланысты:
1 Дәріс

Т= Л + А + К + М + Ы = 100%
Қабықты тұқымдар

Эфир майлары дегеніміз - қалыпты жағдайдағы салыстырмалы түрдегі төмен молекулалық массасы бар ұшпа заттар бар, олар қағазға майлы дақ қалдырмайды.
Майлы майлар - бұл жоғары молекулалық салмағы бар триацилглицеролдары бар майлар, олардың қайнау температурасы ыдырау температурасынан жоғары, қағазға майлы дақ қалдырады.
Қазақстандағы негізгі майлы дақылдар - күнбағыс, соя, зығыр, рапс, мақсары. Бөлме температурасында осы тұқымдардан алынған майлар сұйық консистенцияға ие, өйткені олардың құрамында май қышқылдарының құрамы негізінен қанықпаған май қышқылдары бар.
Майлы дақылдарды үш топқа бөлуге болады.
Май құрамы 15-35% құрайтын майы аз тұқымдар, оның құрамында 1 г гельдің бөлігі 0,18-0,54 г майды құрайды, бұл топқа соя кіреді.
Майлылығы 36-55% құрайтын орташа майлы тұқымдар, оның ядросында 1 г гельдің 0,55-0,82 г майы бар (мақта, зығыр, рапс).
Май құрамы 56-75% және одан жоғары жоғары майлы тұқымдар, оның ядросында 0,83-3,0 г немесе одан көп гельдің 1 г бөлігі түседі, бұл топқа күнбағыс және үпілмәлік майы кіреді.
Тұқымның гельдік бөлігі - бұл тұқымның құрғақ майсыз заты, яғни оның ақуыздардан, көмірсулардан және минералдардан тұратын қатты бөлігі.
Тұқымның құрамын келесі формула бойынша сипаттауға болады:

Т= Л + А + К + М + Ы = 100%

мұндағы Л - липидтер; А - ақуыздар; К - көмірсулар; М - минералдар; Ы - ылғал.

Осы заттардың біреуінің селекциясы немесе өнеркәсіптік өңдеу жолымен азаюы барлық қалған бөлігінің үлесінің артуына әкеледі. Ең зертханалық көрсеткіш - бұл ылғал, сондықтан заттардың құрамы мүлдем құрғақ заттың пайызы ретінде көрсетілген (м.қ.з.). Кейде заттардың мөлшері мүлдем құрғақ майсыз заттың (м.қ.м.з.) пайыздық мөлшерінде, яғни сұйық фазасыз болады.
Майлы дақылдардың кейбір түрлеріндегі май мөлшері 1 және 2 кестелерде келтірілген.

Кесте 1 - Майлы дақылдардағы липидтердің мөлшері

Майлы дақыл	Липидтердің құрамы,% мүлдем құрғақ заттың үлес салмағы бойынша			Майлы дақыл	Липидтердің құрамы,% мүлдем құрғақ заттың үлес салмағы бойынша
Майлы дақыл	Тұқымдар	Өзегі	Тұқымдар	Майлы дақыл	Өзегі
1	2	3	4		5	6
Жержаңғақ	40,2-60,7	44-60	Зәйтүн		Мәйігі 23-49	Өзегі 25-28
Қыша (горчица)	16,5-49,2		Зәйтүн		Мәйігі 23-49	Өзегі 25-28
1	2	3	4		5	6
Какао бұршақтары	49-57		Майлы пальма Күнбағыс		Жеміс мәйегі 46-66,5	45,4-53,8
Үпілмәлік	35-59,5	50,7-75	Майлы пальма Күнбағыс		Жеміс мәйегі 46-66,5	45,4-53,8
копра (кокос жаңғағының дәні)	65-72		Күнбағыс		33-57	51-65
Қарасора (конопля)	30-38		Рапс		38-45
Жүгері	30-48		Мақсары		15-37
Зығыр	26,9-47,2	56,6-59,2	Соя		13,5-25,4
Тунг	жаңғақ 39,8	47,8-66	Мақта		15,9-28,6	34,1-46,8

Біздің елімізде күнбағыс майы өсімдік майларының жалпы өндірісінің 75% құрайды.

Жоғары майлы күнбағыс тұқымын асылдандыру кезінде, тұқымның құрамдас бөліктері де, майдың май қышқылы құрамы да айтарлықтай өзгереді. Осылайша, ядро мөлшері артып, қабықтың мөлшері азаяды, майдағы линол қышқылы жоғарылайды, ал олеин қышқылы шамамен бірдей төмендейді. Сонымен қатар, төмен майлы тұқымдарға қарағанда физикалық, биохимиялық және химиялық қасиеттері, сондай-ақ жоғары майлы тұқымдардың сипаттамалары өзгеруде.

Кесте 2 - Басқа өнеркәсіп қалдықтарындағы липидтердің құрамы

Шикізат атауы	Май құрамы, % мүлдем құрғақ заттың үлес салмағы бойынша	Шикізат атауы	Май құрамы, % мүлдем құрғақ заттың үлес салмағы бойынша
Ұрығы: - бидай - қара бидай - жүгері	10-17 11-13 30-48	Сүйектері: - өрік - қара өрік - шие - бадам	35-40 30-60 30-39 42-53
Кебегі: - күріш - тары	8-18 10-24	Тұқымдар: - кориандр - қызанақ - жүзім	11-12 25-35 10-15

Қабықтардың табиғаты бойынша майлы тұқымдарды екі топқа бөлуге болады - қабығы бар және қабығы жоқ.

Қабықты тұқымдар - (күнбағыс, мақта) қабықтың бөлінуімен өңделеді.
Шартты қабықсыз тұқымдарда (зығыр, рапс, рапс, күнжіт) өңдеуден бұрын қабықтар бөлінбейді (тұқымның кішкентай геометриялық өлшемдері болғандықтан және қабықша ядроға мықтап жабылған).

жүктеу/скачать 30,74 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4