№1 дәріс тақырыбы. Қазіргі әлеуметтік-мәдени жағдайдалардағы білім берудің рөлі мен ерекшеліктері

қоғамның  өзгеру  жағдайларында  мұғалімдерді  дайындау  жүйесіне  сәйкес 
неғұрлым ортақ үдерістердің қатарына мыналар жатады: 

 
мектептердің  алуан  түрлеріне  арнап  мұғалімдер  дайындауда  дуализмді 
болдырмау,  бұл  ретте  университеттер  жоғары  оқу  орындарының  негізгі  түріне 
айналады,  сонымен  қатар  мұғалім  мамандығы  басқа  да  мамандықтардың 
деңгейіне жақындай түседі және оның қоғамдағы ролінің артуына ықпал етеді; 

 
балалар мен ересектерді оқыту ісіне қатысы бар мұғалімдер мен басқа да 
мамандардың  ұзақтығы  жағынан  (бакалавр,  магистр)  әртүрлі  және  әртүрлі 
бағыттардағы  бағдарламалар  бойынша  дайындалатындығын  көздейтін 
педагогикалық  мамандықтың  көпдеңгейлілігі  мен  вариативтілігі,  бұның  өзі 
кәсіби мансапқа, оның ішінде еңбекке төленетін ақының мөлшеріне әсер етеді;  

 
педагогикалық білімнің мазмұнындағы жалпы білім берушілік компонентті 
күшейту, бұл келесі талаптарға сай келеді: өзінің барған сайын күрделене түсетін 
функцияларын  орындау  үшін  мұғалім  жан-жақты  және  жоғары  білімді,  рухани 
тұрғыдан бай адам және басқа бір адамның табиғатын сезіне білетін тұлға болуы 
керек; 

 
басқа  бағдардағы  мамандардың  арасынан  мұғалімдерді  дайындаудың 
баламалы мүмкіндіктерін табу; 

 
мұғалімдік мамандыққа дарынды жастарды тарту; 

 
жоғары  оқу  орындарындағы  және  жоғары  оқу  орнынан  кейінгі  білім  алу 
үдерістерін  тоғыстыру,  диплом  алғаннан  кейінгі  білім  алудың  нысандары  мен 
түрлерін  икемді  ете  түсу,  біліктілікті  үздіксіз  көтеруге  ынталандыру  әдістерін 
әзірлеу.
 
Жоғарыда  аталған  аспектілердің  бір  бөлігі  қазақстандық  мұғалімдердің 
тәжірибелік  өмірінде  де  педагогикалық  қызметінде  де  іс  жүзінде  жүзеге  аса 
бастағанын  атап  өткен  жөн.  Мысалы,  бірыңғай  тарифтік  кестенің  енгізілуіне 
байланысты мұғалімдер өзінің кәсіби біліктілігінің арқасында неғұрлым жоғары 
разрядтар мен біліктілік санаттарын алуға үміткер бола алатын болды, мұның өзі 
моральдық қанағаттанушылыққа ғана емес, материалдық деңгейде де оң әсерін 
тигізуде.  Жас  маман-мұғалімдер  үшін  еліміздің  бірқатар  аймақтарында 
лауазымдық  жалақыға  ауқымды  өсімақылар  белгіленген.  Ауылдық  жерлердің 
жас  мұғалімдері  де  бірқатар  жеңілдіктерді  пайдаланады:  ер  мұғалімдер  әскери 
қызметтен  босатылады,  тұрғын  үй  сатып  алуға  пайызсыз  несиелер  беріледі, 
жекеменшік  тұрғын  үй  құрылысын  салуға  жер  телімдері  тегін  беріледі,  жұмыс 
орнына  дейінгі  жолақылары  мен  коммуналдық  қызметтер  үшін  төленетін 
төлемақылары төленеді және т.б. 
Білім  саласындағы,  атап  айтқанда,  кәсіби-педагогикалық  саладағы  әлемдік 
үрдістерге  жүргізілген  талдау  мұғалімнің  педагогикалық  кәсіпқойлығымен 
қатар, оның жеке басының қасиеттеріне де қойылатын талаптарды күшейте түсу 
қажет екендігін көрсетіп отыр.  

В.И. Андреевтің пікірі бойынша, жаңа мыңжылдықтың мұғалімдері мынадай 
қиыншылықтарға жолығуы мүмкін: 

 
білім сапасын жақсартудың барған сайын күрделі бола түсетін мәселелері, 
білім беру стандарттарының жоғары деңгейінің кепілдендірілуі, бұл мәселелерді 
тек жоғары кәсіби біліктілігі бар мұғалім ғана еңсере алмақ; 

 
шығармашылық  және  зерттеушілік  мәселелерді  көбіне  мұғалімнің  өзі 
құрайды  және  оларды  өзі  шешеді,  яғни,  мұғалімнің  шығармашылық, 
зерттеушілік  қабілеттерінің  маңызы  арта  түседі.  Осылайша,  болашақтың 
мұғалімі даусыз шығармашылық тұлға болуы тиіс; 

 
барған сайын күрделене түсетін тәрбиелік мәселелер мұғалімнің неғұрлым 
зиялы болуын талап етеді, яғни мұғалімнің әлеуетінің рухани-адамгершілік ролі 
мен маңызы арта түседі; 

 
XXI  ғасырдың  мұғалімі  оқыту  мен  тәрбиелеудің  алдыңғы  қатарлы 
технологияларын,  отандық  және  шетелдік  тәжірибенің  жаңа  жетістіктерін 
үздіксіз меңгеруі, оларды өзінің нақты қызметіне лайықтап бейімдеуі, өзінің жеке 
қасиеттері мен кабілеттеріне лайықтауы тиіс; 

 
үшінші мыңжылдық мұғалімінің алдында бірқатар жаңа, кәсіби тұрғыдан 
өте  күрделі  кәсіби-педагогикалық  мәселелерді  шешу  міндеті  тұр,  бұл  міндет 
педагогика  саласымен  жанамалас  философия,  психология,  медицина,  дінтану, 
экономика,  құқық,  кибернетика  сияқты  ғылымдарды  ұштастыра  білуді  талап 
етеді,  ал  бұл  үшін  мұғалім  өз  білімін  үздіксіз  ұштау  үшін  айтарлықтай  күш-
қайрат жұмсап, қабілеттілік танытуы қажет. Сондықтан да, мұғалімнің тұлғасына 
қойылатын жалпы талаптар – кәсіби біліктілік, зиялылық, бәсекеге қабілеттілік, 
рухани байлық болып табылады. 
Қазіргі 
уақытта 
мұғалімдердің 
қызметінде 
заманауи 
ақпараттық 
технологияларды пайдалану кеңінен тарап келеді.  
Соңғы  10-15  жыл  ішінде  білім  беру  саласын  компьютерлендіру  мәселесі 
қиялдан ақиқатқа айналды деуге болады. Мұғалімге де, оқушыға да ақпараттың 
орасан  зор  ағындары  бейне  бір  нөсер  жауындай  құйылуда,  ал  соның  ішінен 
оқушыға да, мұғалімге де керегін ғана  сүзгідей сүзіп алу үшін сауаттылық пен 
ептілік қажет екені даусыз. 
Білім беру мен мұғалім еңбегін ұйымдастырудағы, оның ішінде ақпараттық 
технологияларды  қолдану  тұрғысындағы  келесі  мәселелерді  жеке  бөліп  атауға 
болады: 
1. Болашақ педагогтың бірыңғай ақпараттық ортада еңбек етуге дайындығын 
қалыптастыру.  Бұл  мәселені  бір  жағынан  оқу  үдерісінде  ақпараттық 
технологияларды  пайдалану  мүмкіндіктерін  білу  және  түйсіну  деп,  екінші 
жағынан  оқу  үдерісінде  дәстүрлі  әдіс-тәсілдер  мен  жаңа  технологияларды 
ұштастыра білу деп қарастыруға болады. 
2.  Мұғалімге  өз  назарын  оқытуды  ұйымдастыру  мен  әдістемеге  ғана  емес, 
сонымен қатар, оқу үдерісінің концептуалдық аспектілеріне де бағыттай білуге 

мүмкіндік  беретін  бірыңғай  ақпараттық  кеңістікті  жасау  және  бірыңғай 
тезаурусты қалыптастыру. 
3.  Ақпараттық  технологияларды  пайдалана  отырып  сабақ  беруге  (сабақ 
жүргізуге)  дайындалу  және  соған  көшу.  Бұл  ақпараттық-компьютерлік 
қолдаудың  оқу  курстарын  әзірлеуді  көздейді,  оның  ішінде  білім  беру 
мекемелерінің оқу жоспарларындағы гуманитарлық бөлікті де қамтиды. 
4. Бірыңғай ақпараттық кеңістіктегі оқу үдерісін бағдарламалық-әдістемелік 
қамтамасыз ету. Бұл мұғалімдердің, әдіскерлердің, психологтардың, оқу үдерісін 
компьютерлік  қамтамасыз  ету  жөніндегі  мамандардың  бірлесе  жұмыс  істеуін 
талап етеді [16]. 
Осылайша,  жоғары  оқу  орындарында  оқу  сатысының  өзінде  болашақ 
мұғалімдер  оқу  үдерісінде  жалпы  компьютерді  қолдануға  дайындалуы  және 
нақты пәндерді оқыту кезінде компьютермен және басқа да микропроцесорлық 
техникалармен жұмыс істеу іскерліктерін меңгеруі қажет. 
Сонымен  қатар,  мұғалім  еңбегінің  мәселелеріне,  жеткіншек  ұрпақты 
тәрбиелеу  мен  оқытудың  көптеген  мәселелерін  шешудің  күрделілігіне 
қарамастан,  жаңа  мыңжылдықта  адамға  ең  басты  құндылық  деп  қарауды 
бекітетін,  оның  бостандыққа,  бақытқа,  дамуға,  өзінің  физикалық  және  рухани 
күш-қуатын  білдіруге  деген  құқығын  мойындайтын,  әлеуметтік-құндылық 
идеялардың кешені ретіндегі гуманизм ХХІ ғасыр мұғалімінің көзқарастарының, 
нақты пікірлері мен идеалдарының жалпыланған жүйесіне айналады деп сенеміз. 
Сонымен,  психологиялық-педагогикалық  әдебиеттерді  талдай  отырып,  тек 
қана  гуманистік  ойлаудың  бекітілуі  ғана  мұғалім  мен  оқушының  ара-
қатынастарының қалыптасуына ықпал етеді деген қорытындыға келеміз. Мұндай 
стильдің өзіне тән сипаттары мыналар болып табылады: 

 
оқыту  мен  тәрбиелеуде  жеке  тұлғаға  бағдарланған  көзқарас  идеясын  іске 
асыру; 

 
өзара іс-әрекет етудің топтық нысандарынан бірте-бірте жеке нысандарға 
көшу; 

 
оқушыларға қойылатын талаптардың тікелей нысандарынан (нұсқау, өкім 
ету, бұйрық беру) жанама нысанына ауысу (кеңес, өтініш, ұсыныс); 

 
оқушылармен арадағы іскерлік қатынастарға эмоционалдық реңк беру; 

 
іскерлік коммуникативтік қызметті жүзеге асыру барысында тұрақты түрде 
бақылау жүргізудің болуы; 

 
мәдениеттілікті, өзіне, адамдарға, табиғатқа деген көзқарасты тәрбиелеуде 
оқушыға көмек көрсету. 

жүктеу/скачать 2,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: