1. Физиология пәнінің мазмұны мен маңызы
жүктеу/скачать 189,93 Kb.
|
сессия ажжф
| 32. Биопотенциалдар
Биопотенциал – тірі ұлпаның екі нүктесі арасындағы потенциалдар айырмасымен анықталатын биоэлектрлік белсенділіктің көрсеткіші. Биопотенциалдардың ашылу тарихы 18 ғасырдың аяғында, Болоньядағы анатомия профессоры Луиджи Гальвани бақа бұлшықетінде электрлік құбылыстардың бар екендігінің алғашқы (1791) эксперименттік дәлелдерін ұсынған кезде басталды. Ол бақаның кесілген артқы аяқтары балконның темір торына тиген бойда қозғала бастайтынына, оған омыртқа мен жұлыннан өтетін мыс ілмекке ілінгеніне назар аударды. Вольта Гальванидің бұлшық етте электр тогының болуы туралы пікіріне өзінің мәлімдемесімен қарсы шықты: электр тогы бір-біріне ұқсамайтын металдар ылғалды орта арқылы жанасқанда пайда болады. Осы жолда Вольта әлемдегі бірінші тұрақты ток көзін («вольталық баған») ойлап тапты, «металл электр қуатын» ашты. Л.Гальвани ашқан тірі ұлпалардағы электр тогы вольтпен өлшенеді, ал Вольта ашқан «металл электр қуатына» негізделген құрылғылар гальваникалық элемент деп аталады.Галвани «жануарлар электр энергиясының» бар екендігі туралы болжамын растайтын екінші экспериментті («металдарсыз қалпына келтіру») орнатқанын атап өткен жөн. Жүйке-бұлшықет препаратының бұлшықетінің жиырылуы жүйке бұлшықеттің жарақаттанған және зақымданбаған беттеріне тиген кезде пайда болды. Гальвани өзінің осы екінші тәжірибесінде тірі тінде (ет пен жүйкеде) электр тогының болатынын және ондағы потенциал айырмашылығы (ток) тінді тітіркендіре алатынын дәлелдеп берді. Биопотенциал - жасушалар, ұлпала мен мүшелердің тіршілік әрекеті барысындағы екі нүкте арасындағы пайда болатын электрлік потенциалдар айырымы болып табылады. Биопотенциалдар жасушалар мен ұлпалардың функционалдық жағдайын көрсетеді. Сондықтан оларды тіркеу және талдау физиологиялық зерттеулер мен диагностикадағы маңызды әдістеме болып табылады. Тірі жүйелерде биоэлектрлік потенциалдардың пайда болу себебі жеке ұлпалар арасында, жасушаны қоршап тұрған сұйықтық пен жасушалық құрамдар арасында, жеке жасушалық органеллалар арасында белгілі бір физика-химиялық градиенттердің болуы болып табылады Биопотенциалдардың түрлері: Биопотенциалдар ұлпалар мен жасушаларда пайда болады: диффузия, мембрана, фаза, тотығу-тотықсыздану. 1.Диффузия потенциалдары – екі тең емес электролит ерітінді арасындағы шекарада пайда болатын потенциалдардың айырмасы. Бұл интерфейстегі иондардың диффузиясына байланысты және баяу диффузиялық ионның баяулауына және баяу диффузиялық иондардың, мейлі олар катиондар немесе аниондар болса да, жылдамдауына әкеледі. 2. Фазалық потенциалдар. Фазалық потенциалдар сусыз фазадағы катиондар мен аниондардың әртүрлі ерігіштіктерінің нәтижесінде бір-бірімен араласпайтын екі фазаның (мысалы, судағы электролит ерітіндісі мен мұнайдың қандай да бір түрі) арасындағы шекарада пайда болады. 3. Тотығу-тотықсыздану потенциалдарына келетін болсақ, тотығу-тотықсыздану – ионның концентрация градиентіне және ионның мембрана арқылы өтіп кетуіне байланысты. 4. Мембраналық потенциалды айтатын болсақ – клетканың мембранасының ішкі (цитоплазмалық) және сыртқы беттерінің арасындағы потенциалдар айырмасы. Мембраналық потенциал болуы цитоплазмамен қоршаған ортаның арасындағы иондардың (ең алдымен натрий және калий иондары) біркелкі таралуына байланысты. Мембрананың ішкі беті сыртқысына қарағанда теріс зарядталған болып келеді. Мембраналық потенциалдың мәні әртүрлі жасушаларда әртүрлі: жүйке жасушасы үшін 60–80 мВ, жолақты бұлшықет талшықтары үшін 80–90 мВ, жүрек бұлшықет талшықтары үшін 90–95 мВ. Жасушаның тұрақты функционалды күйінде тыныштық потенциалының мәні өзгермейді; оның тұрақты мәнін сақтау жасушалық метаболизмнің қалыпты жүруімен қамтамасыз етіледі. Физикалық немесе химиялық сипаттағы әртүрлі факторлардың (тітіркендіргіштердің) әсерінен мембраналық потенциалдың мәні өзгеруі мүмкін 5. Тыныштық потенциалы – қозбаған күйдегі мембрананың ішкімен сыртқы беттеріарасындағы тіркелген электрлік потенциалдардағы стационарлық айырмашылығы. Тыныштық потенциалы мембрананың екі бетіндегі ионның әр түрлі концентрацияна және мембрана арқылы ионның диффузиясы арқылы анықталады. Клетканың мембранасының сыртқы жағы ішкі жағына қатысты оң зарядталған. Сол себептіде тыныштықта клетканың мембранасы поляризацияланады. 6. Әрекет потенциалы. Клеткаға кез келген тітіркендіргіштер әсерін тигізген кезде, оның трансмембраналық потенциалы өзгереді, әрекет потенциалы немесе өсуі пайда болады. Тірі организмдегі бұл потенциалдың электрлік жүйке импульсы арқылы ақпарат рецепторлардан шығып ми нейронына және ми нейрондарынан бұлшықетке беріледі. жүктеу/скачать 189,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|