Жылу берілуі. Дененің бетінен жылу беру әдістері. Тер бездерінің рөлі

---

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан

Денедегі жылу пайда болуымен бірге ол қоршаған ортаға шығады. Екі процесс - жылу
шығару және жылу беру - дененің жылу берілуін құрайды. Жылу берудің
көрсеткіштерінің бірі - дене температурасы, ол кез-келген сәтте екі факторға байланысты:
жылудың пайда болуы, яғни организмдегі метаболикалық процестердің қарқындылығына
және қоршаған ортаға жылу берілуіне байланысты.
Қызудың негізгі бөлігі ішкі ағзаларда түзіледі. Сондықтан организмнен кететін жылу
ағындары теріге түсуі керек. Ішкі ағзалардан жылу беру жылу өткізгіштікке байланысты
(жылудың 50% -дан азы осы жолмен беріледі) және конвекция, яғни жылу және масса
алмасу арқылы жүзеге асырылады. Қан өзінің жоғары жылу сыйымдылығына байланысты
жақсы жылу өткізгіш болып табылады.
Екінші жылу ағыны - бұл теріден қоршаған ортаға бағытталған ағын. Ол сыртқы ағын
деп аталады. Жылу беру механизмдерін қарастырған кезде бұл ағын әдетте ескеріледі.
Қоршаған ортаға жылу беру 4 негізгі механизмнің көмегімен жүзеге асырылады:
1) булану;
2) жылу өткізгіштік;
3) жылу сәулесі;
4) конвекция.
Жылу берудегі әрбір механизмнің үлесі қоршаған ортаның күйімен және денеде жылу
өндірудің жылдамдығымен анықталады. Жылу ыңғайлылығы жағдайында жылудың
негізгі бөлігі жылу өткізгіштік, жылу сәулеленуі және конвекция арқылы беріледі, ал
булану арқылы 19–20% құрайды. Жоғары қоршаған орта температурасында булануға
байланысты жылудың 75-90% дейін жоғалады.
Жылу өткізгіштік - адам денесімен тікелей байланысатын жылуды ағзаға беру әдісі. Бұл
дененің температурасы неғұрлым төмен болса, температура градиенті соғұрлым жоғары
болады, осы механизмнің әсерінен жылу жоғалту жылдамдығы соғұрлым жоғары болады.
Жылу сәулеленуі - терінің киіммен жабылмаған жерлерінен жылудың берілуі. Ол ұзақ
толқындық инфрақызыл сәуле арқылы жүреді, сондықтан жылу берудің бұл түрі
радиациялық жылу беру деп те аталады. Жылу ыңғайлылығы жағдайында жылудың 60% -
ы осы механизмнің арқасында жоғалады.
Конвекция. Теріге тиген ауа жылынып, көтеріледі, ауаның «суық» бөлігі орын алады
және т.б., осылайша жылу мен масса алмасу әсерінен жылудың 15% дейін жылу
жайлылығы жағдайында беріледі.
Тер бездері (lat.glandulae sudoriferae) - тер шығаратын сүт бездерінің сүт бездері. Сыртқы
секреция бездеріне байланысты. Олардың қарапайым, тармақталмаған құбырлы формасы
бар.
1833 жылы чех физиологы Е.Е.Пуркине ашқан .

---

126ЖМ Назарқұл Еркебұлан

Олар екі түрге бөлінеді :
Эккриндік тер бездері - секреция жасушалардың зақымдалуымен бірге жүрмейтін тер
бездері;
Апокриндік тер бездері - секреция кезінде жасушалардың апикальды бөлімдері бөлінетін
тер бездері.
Терморегуляцияға қатысу (олар булану кезінде денені салқындататын тер шығарады, бұл
оны қызып кетуден сақтайды)
Тері температурасы, демек, жылу сәулеленуінің және жылу өткізгіштің қарқындылығы
тамырларда қанның қайта бөлінуі нәтижесінде және қан айналымының өзгеруімен өзгеруі
мүмкін.
Тер бездері. теріні шығаратын және шығаратын терінің бездері. Тер бездері
терморегатқа қатысады және дененің белгілі бір иісін тудырады. Терідегі тердің булануы
денеден жылуды кетіреді. Оның мөлшері қоршаған ортаның қарқынына және денеде
жылу өндірудің қарқындылығына байланысты.

жүктеу/скачать 1,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: