Болымсыздықесімдіктері
Болымсыздық есімдіктер негізінде еш деген сөзбен кейбір есімдіктердің бірігуі арқылы жасалады. Мысалы: еш, ешкім, ешбір, ештеме, дәнеңе, ешқашан, ешқандай, ешқайсы. Болымсыздықсөйлемдеболымсыздықмағынабілдіретін емес, жоқ дегенсөздерменжәнеетістіктіңболымсызтүріменбайланыстықолданылады (ешкімайтқанемес; ешкімайтқанжоқ; ешкімайтпады т. б.).
Жалпылауесімдіктері
Жалпылау есімдіктері деп мағына жағынан кем дегенде екі я онан көп заттар мен құбылыстарды жинақтай атау үшін қолданылатын сөздерді айтамыз.
Жалпылауесімдіктеріне бәрі, барлық, барша, бар (бар адам), күллі, бүкіл, түгел дегенсөздерғанажатады.
Есімдіктіңморфологиялықерекшеліктері. Есімдік те –өзіндіктүрленужүйесіжоқсөзтабы. Алайдазаттықмағыналыесімдіктерсияқтызатесімгетәнқосымшаларды да қабылдайалады. Сондай-ақбелгі мағыналыесімдіктерзаттанып, затесімдердіңқосымшаларыментүрленебереді. Мысалы, Ол оқи да, жаза да білмеушіеді. Мұны көріптұрғанБерікбол мен Малтабарсарттыңдүкеніненшықты.
Есімдіктіңерекшеморфологиялықерекшелігінсөзетушілержіктеужәнесілтеуесімдіктерініңсептелуінерекшеқұбылысретіндекөрсетіпжүр.
А.с.: мен, бұл
І.с.: ме-нің, мұ-ның
Б.с.: ма-ған, бұ-ған
Т.с.: ме-ні, мұ-ны
Ж.с.: ме-нде (мен-де), мұ-нда
Ш.с.: ме-нен, бұ-дан
К.с.: ме-німен (мен-і-мен), бұ-нымен (бұ-ны-мен)
Есімдіктіңсинтаксистікерекшеліктері. Есімдіктердіңсинтаксистікқызметтеріоның лексика-грамматикалықмағынасынабайланыстыболыпкеледі. Заттықмағыналыесімдіктерзатесімгетәнқызметтердіатқарады. Атапайтқанда, бұлардыңсөйлеммүшесіболуытікелейсептікжалғауларыныңқайсысынқабылдағаныныабайланыстыболыпкеледі. Белгімағыналыесімдіктер сын есім мен сан есімдердіңорнынбасса - анықтауыш, е,тістікетәнбелгінімеңзесе – пысықтауыш бола береді. Белгімағыналыесімдіктерсубстантивтенгенжағдайда, затесімсияқтысөйлеммүшесіболады.
21 БИЛЕТ . Етістік.Етістік категориялары және олардың ерекшеліктері.Етістіктің лексикалық мағынасы,оның морфологиялық белгілері және синтаксистік қызметі
Етістік -Заттың қимылын сипаттайтын сөз табы етістік деп аталады. Қазақ тіліндегі сөз таптарының ішіндегі ең күрделі және қарымы ең кең грамматикалық категория.Сұрақтары:не істеді?Қайтті?Не қылды?
2. Етістіктің лексика-грамматикалық категориялары.
а ) Салт-сабақты етістік категориясы.
ә) Болымды-болымсыз етістік категориясы
б ) Етіс категориясы.
в ) Күшейтпелі етістік.
г ) Амалдың өту сипаты категориясы.
Қазақ тілінде сөз таптарының бірі болып табылатын етістік өзіне тән белгілі бір мағына білдіре алатын, бірақ қазіргі кезде сол күйінде қолданылмайтын түбір тұлға және неше түрлі грамматикалық мағынаның тұлғалық көрсеткіштері болып табылатын формалардың түрлену жүйесінің бірлігінен тұрады.
Достарыңызбен бөлісу: |
