№1 Жұмыс. Активтік кедергіні амперметр

Тəж
i
рибел
i
к
 
қондырғының
 
сипаттамасы
ПРМ
-01 (
ПНР
) 
аспабы
хром
-
никель
(Cr-Ni) 
қортпа
сымның
кедергісін
ток
пен
кернеуді
дəл
өлшеу
арқылы
анықтауға
арналған
. 
Қондырғының
бұрандалы
аяқтары
оны
түзетіп
дұрыс
орналастыруға
мүмкіншілік
береді
. 
Қондырғыға
бекітілген
. 
өлшем
бірлігі
бар
бағанғанда
екі
қозғалмайтын
жəне
бір
қозғалмалы
кронштейн
орналастырылған
; 
бұларды
баған
бойымен
жылжытып
, 
кезкелген
орынға
бекітуге
болады
. 
Жоғарғы
жəне
төменгі
кронштейн
арасына
резистор
сым
тартылып
бекітілген
. 
Қозғалмалы
кронштейндегі
қысатын
контакт
арқылы
резистор
сыммен
берік
жалғануы
қамтамасыз
етіледі
. 
Ұзындық
шкаласында
өлшенетін
сым
кесіндісін
өлшеуді
оңайлату
үшін
қозғалмалы
кронштейнде
сызықша
жүргізілген
. 
Резистор
сымның
жоғарғы
, 
төменгі
жəне
орталық
қозғалмалы
контактылары
кедергісі
өте
аз
сымдар
арқылы
қондырғының
өлшеуіш
бөліктеріне
қосылған
. 
Өлшеуіш

4
блоктың
беткі
қақпақшасының
түрі
3-
суретте
көрсетілген
. W
3
клавишы
ток
көзін
қосады
. 
Сонда
беткі
қақпақшада
неон
лампасы
жанады
. W
1
клавишы
жұмыс
түрін
анықтайды
. 
Ол
үнемі
басылып
тұруы
қажет
. 
Токтың
 
дəл
 
өлшенуі
 
W
2
 
басылмаған
 
жағдайда
 
жүргізіледі
 (1-
сурет
). 
Кернеудің
 
дəл
 
өлшенуі
W
2
 
басылған
 
жағдайында
 
іске
 
асады
 (2-
сурет
). 
Аспаптың
 
техникалық
 
параметрлері

Резистор
сымның

толық
ұзындығы
м
l
5
.
0
=
Резистор
сымның
диаметрі
мм
d
35
.
0
=
Резистор
сымның
толық
кедергісі
Ом
R
)
5
.
0
6
.
5
(
±
=
Резистор
сымның
ұзындығын
анықтаудың
дəлдігі
мм
l
1
=
∆
Резистор
сымның
меншікті
кедергісі
м
мм
Ом
/
05
.
1
2
⋅
=
ρ
Резистор
сымның
меншікті
кедергісін
өлшеу
қателігі
%
8
/
=
∆
ρ
ρ
-
дан
 
көп
 
емес
Миллиамперметрдің
ішкі
кедергісі
Ом
R
А
15
.
0
=
Вольтметрдің
ішкі
кедергісі
кОм
R
В
5
.
2
=
 
Жұмысты
 
орындау
 
тəртібі
 
1 
Жылжымалы
кронштейнді
сызықшаның
40 - 48 
см
аралығына
жылжытып
апарып
орналастыру
керек
. 
2. 
Аспапты
токқа
қосу
керек
. W
2
-
ні
(3-
сурет
) 
токты
дəл
өлшеу
жағдайына
қою
керек
(1-
суреттегі
схеманы
қараңыздар
); W
2
-
нің
басылмаған
жағдайы
. 
Токты
реттейтін
P
1
арқылы
ток
мəнін
вольтметрдің
стрелкасы
соңғы
ширекте
болатындай
етіп
қою
керек
. 
3. 
Қозғалмалы
кронштейнді
төмен
түсіріп
, 
алдымен
1 
см
-
ден
5 
см
-
ге
дейін
қадамы
1 
см
, 
одан
əрі
қадамын
2 
см
етіп
алып
соңына
дейін
жылжыту
керек
; 
амперметр
мен
вольтметрдің
көрсетулерін
4.1 
кестеге
енгізіңіздер
. 
4. W
2
-
ні
кернеуді
дəл
өлшейтін
жағдайына
(2-
суреттегі
схеманы
қараңыздар
) 
қойып
, 4.3 
пунктіне
сəйкес
өлшеу
жүргізіңіздер
. 
5. 
I
U
l
d
4
2
π
ρ
=
(7) 
формула
арқылы
4.3 
жəне
4.4 
пункттердегі
алынған
өлшеу
нəтижелері
бойынша
, 
сымның
барлық
ұзындықтары
үшін
оның
меншікті
кедергісін
анықтаңыздар
. 
)
(
l
f
=
ρ
тəуелділігінің
графигін
тұрғызыңыз
. 
Абсцисса
осіне
сымның
l
ұзындығын
, 
ал
ордината
осіне
оның
меншікті
ρ
кедергісінің
мəндерін
салыңыздар
. 
Алынған
 
нəтижелерді
 
талдаңыздар
. 
Шындығында
меншікті
кедергі
сымның
ұзындығына
тəуелсіз
болу
керек
. 
Алынған
нəтижелердің
қайшылығы
жалғаушы
сымдардың
кедергілерінің

5
əсерінен
, 
ал
1-
суреттегі
схема
бойынша
жұмыс
істегенде
амперметрдің
ішкі
кедергісінің
болуы
салдарынан
келіп
шығады
(1-
сурет
). 
6. 
Меншікті
кедергінің
алынған
мəніне
жалғау
сымдары
мен
амперметр
кедергілерінің
еткен
əсерін
шығаратын
түзетуді
табу
үшін
вольтметрдің
U
көрсетуінің
резисторлық
сым
ұзындығына
тəуелділігінің
)
(
l
f
U
=
графигін
тұрғызыңыз
(
ең
кіші
квадраттар
əдісін
қолданған
жөн
). 
Графиктерден
жалғау
сымдарына
түсетін
кернеудің
1
U
δ
жəне
2
U
δ
түзетулерін
анықтау
керек
(1-
суреттегі
схема
бойынша
жұмыс
істегенде
– 
амперметр
үшін
). 
Бұлар
)
(
l
f
U
=
түзулерінің
0
=
l
болғандағы
ордината
осімен
қиылысу
нүктелеріне
сəйкес
келетін
U
мəндері
ретінде
анықталады
. 
7. 
Осыдан
кейін
4.3 
жəне
4.4 
пункттерінде
жүргізілген
барлық
өлшеулер
үшін
меншікті
кедергілердің
меншікті
шын
мəндерін
төменгі
формулалар
арқылы
анықтаңыз
: 
(1-c
уреттегі
схема
бойынша
жұмыс
істегенде
)
I
U
U
l
d
точ
1
2
.
4
δ
π
ρ
−
=
(8)
(2-
суреттегі
схема
бойынша
жұмыс
істегенде
)
v
точ
R
U
I
U
U
l
d
/
4
2
2
−
−
=
δ
π
ρ
(9) 
1-
сурет
. 
Амперметр
жəне
вольтметр
əдісі
бойынша
үлкен
электр
кедергілерін
өлшеу
схемасы
2-
сурет
. 
Амперметр
жəне
вольметр
əдісі
бойынша
кіші
электр
кедергілерін
өлшеу
схемасы

6
3-
сурет
. 
Өлшейтін
блоктың
алдыңғы
бетінен
көрінісі
8. (8) 
жəне
(9) 
формулалар
арқылы
есептелініп
алынған
нəтижелер
бойынша
)
(
l
f
=
ρ
тəуелділік
графиктерін
тұрғызу
керек
. 
Өлшеудің
нəтижелеріне
талдау
жасаңыз
. 
Эксперименталдық
нүктелердің
шашырауы
l
мəнін
кішірейткенде
неліктен
үлкейетіндігін
түсіндіріңіз
. 
9. 
см
l
)
50
20
(
÷
=
мəндерінің
интервалы
үшін
меншікті
кедергінің
орташа
мəнін
жəне
оның
сенімді
интервалын
есептеңіз
. 
Соңғы
шаманы
(7) 
формуладан
анықталатын
I
I
U
U
l
l
d
d
∆
+
∆
+
∆
+
∆
=
∆
2
ρ
ρ
(10) 
∆ρ
орташа
мəнімен
салыстырыңыз
. 
Мұндағы
мм
d
005
/
0
=
∆
, 
U
∆
жəне
I
∆
–
приборлардың
дəлдік
класынан
анықталады
(
U
-
вольтметрдің
см
l
35
=
болғандағы
көрсеткен
мəні
). 
10. 
Резисторлық
сымның
табылған
меншікті
кедергісінің
мəні
бойынша
оның
толық
кедергісін
см
l
50
=
толық
ұзындығы
үшін
анықтаңыз
. 
1
U
δ
жəне
2
U
δ
мəндері
бойынша
жалғаушы
сымдардың
1
R
δ
жəне
2
R
δ
кедергілерін
,
ал
1-
суреттегі
схема
бойынша
жұмыс
істегенде
амперметрдің
А
R
кедергісін
де
қоса
табу
керек
. 
Бұл
мəндерді
резисторлық
сымның
кедергісімен
салыстырыңыз
. 
11. 
Жасалынған
жұмыстың
нəтижелері
бойынша
жалпы
қорытындылар
жасаңыздар
. 
4.1– 
кесте
м
l
,
В
U
,
А
I
,
м
Ом
⋅
−
10
,
6
ρ
м
Ом
точ
⋅
−
10
,
6
ρ
Жұмысты
орындау
үшін
келесі
мəліметтер
белгілі
болуы
керек
: 
- 
резистивті
сымның
диаметрі
жəне
оны
өлшеудің
қателігі
; 
- c
ымның
ұзындығын
өлшеудегі
қателік
; 
- 
амперметрдің
дəлдік
класы
жəне
оның
өлшеу
шегі
; 
- 
вольтметрдің
дəлдік
класы
жəне
оның
өлшеу
шегі
; 
- 
вольтметрдің
ішкі
кедергісі
; 
- 
Стьюдент
коэффициенті
. 
 

7
Өзін
 
өзі
 
тексеру
 
сұрақтары
 
1. 
Тізбек
бөлігі
үшін
Ом
заңының
мағынасы
, 
ол
қалай
өрнектеледі
? 
2. 
Ток
күші
, 
кернеу
, 
кедергі
қандай
бірліктерде
өлшенеді
? 
3. 
Меншікті
кедергінің
физикалық
мағынасы
неде
? 
Өлшем
бірлігін
көрсетіңіз
. 
Меншікті
кедергінің
температураға
тəуелділігі
қандай
?
4. 
Неліктен
1-
ші
суреттегі
схема
аз
кедергілерді
өлшеуге
жарамайды
? 
5. 
Джоуль
- 
Ленц
заңын
тұжырамдаңыз
. 
6. 
Неліктен
вольтметрдің
ішк
кедергісін
өте
үлкен
етіп
жасайды
? 
7. 
Амперметр
мен
вольтметрдің
жұмыс
істеу
принципін
түсіндіріңіз
. 
Не
үшін
жəне
қалай
амперметр
мен
вольтметрлерге
қосымша
кедергі
(
шунт
) 
қосады
? 
8. 
Амперметр
жəне
вольтметр
өлшеу
тізбегіне
қандай
бөгеулер
енгізеді
? 
Бөгеулер
нелерге
тəуелді
? 
Бұларды
қалай
жоюға
болады
? 
9. 
Сізге
жүйелі
өлшеудің
қателігін
қалайша
жоюға
тура
келді
? 
10. 
Стрелкалық
өлшеу
аспаптарының
өлшеу
дəлдігін
арттыру
үшін
шкаланың
қай
аймағында
өлшеуді
жүргізу
керек
? 
 
Əдебиеттер
 
1. 
Методы
физических
измерений
(
лабораторный
практикум
по
физике
). / 
Под
ред
. 
Р
.
И
.
Солоухина
. - 
Новосибирск
: 
Наука
, 1975.
2. 
Соловьев
В
.
А
., 
Яхонтова
В
.
Е
.
Основы
измерительной
техники
.- 
Л
.: 
Изд
.
ЛГУ
, 1980.
3. 
Кушнир
Ф
.
В
. 
Электрорадиоизмерения
. - 
Л
.: 
Энергоатомиздат
, 1983.