1 жүргізуші. Қайырлы кеш бүгінгі кешке жиылған қауым! 2 жүргізуші

Бүгін менің туған күнім

Ой, пәлі-ай!

Мына адамдар неғып жатыр тойламай

Банкет жасап берер едім өзім-ақ

Тәңірдің бір жарытпай ақ қойғаны-ай

.2 жүргізуші. Осындай қайталанбас дарын иесі 1931 жылы 9 ақпанда Алматы облысы Нарынқол ауданы қасиетті Қарасаз ауылында туған. Мұқағалидың өмірін толық білу үшін «Менің анкетам»...............................................................................................................

Таныс аймақ

Таныс маң,

Анау жерде құрбылармен алысқам,

Анау жерде құрбыжанмен табысқам

Таныс өлке,таныс аймақ,таныс маң.

. 1 жүргізуші. Қазаққа тән қара өлеңге табынды,

Ертеңім менің бұлыңғыр.

Адасып менен құлын жыр.

 «Аққулар ұйықтағанда»........................................

Фариза!

Өмірде ақындардың бәрі жалғыз,

Шыдай-шыдай ақыры жалығармыз,

Бірімізден-біріміз  арылармыз,

Біздерді де іздейтін жан болса егер,

Шаң басқан архивтерден табылармыз.

Туған жері – Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының етегі. Топырақ бұйырған жері – Алматы облысының Ұзынағаш елді мекені. Шыққан тегі – Ұлы жүз Шапырашты тайпасының ішіндегі Екей руы.

Жамбылдың өсіп-өнген топырағында ән-күй, ақындық –жыраулық өнер айрықша биікке көтерілген. М. Әуезовтың «қазақ халқында ерекше дамыған айтыс өнері ХІХ ғасырдан бергі жерде өзге жерлерде саябырсып, Жетісу, оңтүстік өлкелерінде шоғырлана бастайды» деуінде үлкен тарихи себеп бар. Біріншіден, Қазақстанның өзге өңірлерін ертерек шарпыған отаршылдық ел ішінің дәстүрлі қалпына өктемдігін жүргізіп, шырқын бұзып үлгергенде, Жетісу алабы әзірше қағаберісте еді. Екіншіден, бұл өңірдің ертеден тамырын тереңге жайған өнерпаздық дәстүрі шын мәнінде ХІХ ғасырдан бергі жерде айрықша биік өреге көтеріліп еді. Осы кезеңде Жетісуға сонау Арқадан ұлы Абайдың келуі, Біржан, Шашубай, балуан Шолақ сияқты дауылпаз әнші-ақындардың келуі, Таластан – Жалайыр Түбектің келуі, оңтүстіктен – Майкөт пен Майлықожаның келуі, Атыраудан – Құрманғазының келуі, сөз жоқ, ең алдымен олардың алыстан жаңғырығы жеткен ұлы өнер мектебіне деген ұмтылыстарына байланысты еді.

Осындай өнер бесігінде тербеліп өскен Жамбылдың ақындық дарыны жас кезінен ақ таныла бастаған . Ол бозбала шағының өзінде ақ өскен ортасын ән мен жырға кенелтіп, тіптен көршілес қырғыз еліне де даңқы жайылып үлгерген. Осы кезде өрттей жалындап, жұрт аузына іліккен жас Жамбыл Жетісудың дүлдүл ақыны Сүйінбайға жолығып, оның арқалы өнеріне құныға ден қойып батасын алады. Мұнан әрі жал –құйрығы сүзілген жүйріктей арындап, сол кездегі Айкүміс, Бақтыбай, Сары, Сарбас, Досмағанбет, Шашубай, Құланаян Құлманбет сияқты ақындықтың жылжыған жорға, жылмиған жүйріктерімен айтысқа түскен Жамбыл ұдайы шоқтығын асырып отырған. Бұлар ғана емес қырғыздың Балық, Тыныбек, Қалығұл, Найманбай, Қатаған, Арыстанбек, Сағымбек сияқты ақын-жырау, манасшылармен өнер өрелестіріп, қырғыздың көл-көсір поязиясынан тағылым алады, ақындық өнерін одан әрі шыңдай түседі. Жамбыл енді ақындық суырыпсалмалық өнеріне қоса «Көрғұлы», «Шаһмардан» сияқты жыр-дастандарды апталап-айлап жырлап, ақындық жыраулық өнерін соны қырымен таныта бастайды.

Жамбылдың ақын-жырау ретінде қалыптаса бастаған кезі Ресей отаршылдары – бір жағынан, Қоқан хандығы – екінші жағынан, жергілікті жандайшаптар- үшінші жағынан қазақ халқын әлеуметтік саяси қыспаққа алған шақ еді. Жаны сергек, санасы өрелі Жамбыл өзінің «Шағым», «Жылқышы», «Шәбденге», «Сәт сайланарда», «Өстепкеде», «Патша әмәрә тарылды», «Зілді бұйрық» сияқты өлеңдерінде елдің әлеуметтік саяси өмірін ақындық шыншылдықпен азаматтық жауапкершілікпен бедерлейді. Жамбыл Қазан төңкерісінен кейінгі елдің саяси-әлеуметтік өміріндегі тарихи өзгерістерге үлкен үмітпен ден қояды. Оның «Туған елім» атты толғауы 1936 жылы жарық көріп, онан соң орыс тіліне аударылған нұсқасы «Правда» газетінде жарияланып, қарт ақынның даңқы бүкіл әлемге жайылды. Халқына қадірі артып, даңқы өрлеген Жамбыл, шабыт тұғырына қонған Алатаудың ақ иық қыранындай, жыр нөсерін селдетеді. Оның 1936-1945 жылдар аралығында шығарған жырлары 13 мың тармақтан асады екен. Ол ел өміріндегі табыс пен жаңғыруларды, жеңіс пен ерлік істерді ерекше шабытпен жырлайды. Шағын жыр-толғаулар ғана емес, оның қарт көкірегінен «Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» сияқты эпикалық туындылар қайта жаңғырып ақтарылады.

Жамбыл - әрі эпик, әрі айтыс ақыны; абыз жырау әрі жауынгер жыршы. Ол шын мағынасындағы биік парасатты өнерпаз, азаматтық саяси поэзияны қалыптастырушы. Жамбылдың ұлылығы оның тек ақындық шеберлігімен ғана емес, сонымен бірге халық поэзиясының бұтақ жайған жаңа бір бәйтерегі болуымен, басқаша айтқанда , халық ақындарының жасампаздық рухтағы жаңа ұлы көшін бастаған даралығымен де өлшенеді. Оның сөздері ұранға айналып, өзі халық поэзиясының атасы аталды. Ол жыраулардың байтақ эпикалық дәстүрін, қазақ сөз өнеріндегі ғажайып импровизациялық үрдісті бүтіндей жаңа арнаға бұрып, оған жаңа мазмұн дарытты. Жамбыл – ізгілік жолындағы азатшыл азаматты нәсіліне, ұлтына бөлмеген шын мәніндегі интернационалист ақын. «Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан маржан секілді. Оны жинап алып халқының қолына беру – біздің әрқайсымыздың азаматтық борышымыз» - деген еді Сәкен Сейфуллин. Жамбыл - жырдың толассыз бұлағы, өшпес өнегесі, тозбайтын асылы. Ол жасампаз ұрпақпен сырласындай, қимасындай мәңгі бірге жасай береді.

Жамбылдың қанатты шабытпен дүниеге келген шығармалары әлемнің ондаған тіліне аударылып дүние жүзіне тарады. Жамбыл көзінің тірісінде ақ КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағын алып, өзінің де, халқының да даңқын дүйім дүниеге паш етті. Жамбыл бейнесі қазақ өнерінің барлық түрінде, барша жанрында шабытпен бедерленіп, ұлттың рухы биік ұлы тұлғасы екенін әйгіледі.

1945 жылы 22 маусымда Жамбыл дүние салды.

1946 жылы ақпанда Қазақстан жұртшылығы даңқты ақынның жүз жылдығын салтанатпен атап өтті. Мерейтойына қарай ақынның таңдамалы шығармаларының академиялык жинағы орыс және қазақ тілінде басылып шықты.

• 
  1937 жылы бүкіл еліміз Жамбылдың шығармашылық қызметінің жетпіс бес жылдығын аталып өтілді. Бұл күндері халық ақыны дүние жүзінің көптеген озат қайраткерлерінен құттықтау телеграммалар алды. Көрнекті француз жазушысы Ромен Ролланның Жамбыл ақындығының 75 жылдығына орай "Батыс Альпінің жүрегінен қазақ халқының және жаңа адамзаттың жаршысы Жамбылға туысқандық сәлем жолдаймын" деп телеграмма жіберуі.
  

• 
  1941 жылы Жамбылға мемлекеттік сыйлық берілді. Ұлы Отан соғысы күндерінде Жамбыл өзінің өлеңдерінде Кеңес Социолистік Республикалар халқын Отанды қорғауға, еңбектегі ерлікке шақырды. Совет адамдарының батырлығын, КСРО халықтарының мызғымас достығын жыр етті.
  

• 
  1943 жылы майданда Жамбылдың ұлы Алғадай қаза тапты. Бұл жөнінде ақынға хабар жеткенде, ол біраз үнсіз отырып барып, қайғылы хабарға өлеңмен жауап берді. Жамбылдың ақырғы жыры
  

• 
  1945 жылы 9 мамырда айтылды. Бұл неміс фашистерін біздің халқымыздың қаһармандықпен жеңгендігіне арналған еді. Жүз жасқа небары бірнеше ай қалғанда,
  

• 
  1945 жылы 22 маусымда Жамбыл қайтыс болған.
  

• 
  1946 жылы ақпанда Қазақстан жұртшылығы даңқты ақынның жүз жылдығын салтанатпен атап өтті. Юбилейіне қарай ақынның таңдамалы шығармаларының академиялык жинағы орыс және қазақ тілінде басылып шықты. Жамбыл Жабаев Ленин, Еңбек Қызыл Ту және «Құрмет белгісі» ордендерімен марапатталған.
  

• 
  Атаның әлдиі
  
• 
  Балаларға
  
• 
  Балама хат
  
• 
  Бесік жыры
  
• 
  Жастық жыры
  
• 
  Жаңа жыл
  
• 
  Жаңа жыл сәлемі
  
• 
  Жеңіс жырын сайраңдар
  
• 
  Жүз жасаған жүректен
  
• 
  Ленин
  
• 
  Ленинградтық өренім
  
• 
  Шәкірт балаларға
  
• 
  Октябрь толғауы
  
• 
  Сәлем саған комсомол
  
• 
  Сыйлық
  
• 
  Туысқан ел
  
• 
  Чапай
  
• 
  Халық туысқандығы
  
• 
  Өнердің өсуі есік жыры
  

• 
  Жамбыл мен Айкүміс
  
• 
  Жамбыл мен Құлманбет
  
• 
  Жамбыл мен Шашубай
  
• 
  Жамбыл мен Досмағанбет
  

• 
  Өтеген батыр
  
• 
  Сұраншы батыр
  
• 
  Көрұғлы
  
• 
  Бақ, дәулет, ақыл
  

• 
  Ленин ордені
  

• 
  Еңбек Қызыл Ту
  

• 
  «Құрмет белгісі» ордені.
  

ешке Мәскеу әдеби ұйымының өкілдері, осында білім алып жатқан студенттер, қысқаша айтқанда, қаладағы қандастырымыз жиналды. Тек қазақ қана емес, жарты әлемнің жыр атасына айналған ақынның құрметіне жасалған әдеби кешке өзге ұлт өкілдері де қонақ болды. 

Алғашқы сөз тізгіні Ресей әдеби палатасы атқарушы комитетінің басшысы Георгий Брегманға берілді. Ол Жамбыл Жабаевқа екі дәуірде өмір сүру бақыты бұйырғанын айтып, сөзін былай жалғады: «Ақын шығармашылығын екі кезеңге бөліп қарауға болады: төңкеріске дейінгі және төңкерістен кейінгі. Ол бірінші кезеңде көбіне халық тіршілігіне көңіл бөлсе, екінші кезеңде кеңестік поэзиядан өзге, кеңестік шындықты жырға қосты. Менің ойымша, Жамбыл Қазақстан мен Ресейдің қазіргі ынтымақтастығын сол кезде біліп жырлаған. Оның әр жырында шынайылықтың белгісі бар».

Ресей жаратылыстану ғылымдары академиясының корреспондент мүшесі Дина Аманжолова қазақ мәдениетін ақынның артына қалдырған мол мұрасынсыз елестету мүмкін емес екенін айтты.

«Жамбыл Жабаевтың тұлғалық ұлылығы сол – өз өмірінде көпті көрген қария «жыр жаратушысы» ретінде ұлт алдындағы зор жауапкершілікті түйсіне білді. Қазақтың сөз мәдениетін бәрінен жоғары қоятынын білеміз. Ал Жабаев осы жолда өз міндетін абыроймен атқарды. Жамбыл туралы сөз қозғағанда, тамаша тәржімашы Кузнецовті де еске алғанымыз жөн болар. Өйткені орыстілді оқырман ақын шығармашылығымен Кузнецов аудармасы арқылы танысты», – деді Дина Аманжолова.

Әдеби кеште ақын шығармашылығынан жыр оқылып, ән айтылды, ақынға арнап күй тартылып, би биленді. Кешке жиналған қонақтар ұлт мақтанышының ұрпақтары арнайы түсіріп жіберген бейнеүндеуді тамашалады. Кешегі бір сағат бір ғасырға жуық өмір сүрген, қазағын қара сөзбен қанаттандырып, жұртын жырымен жебеген Жыр алыбына арналды. 

Жүз жасаған Жамбыл – өзі ғұмыр кешкен жылдардағы жүзжылдық тарихты ғана емес, арғы-бергі замандағы өмір шындығын айнытпай жырлаған ақын. Жай ғана ақын емес, Сүйінбайдан бата алған, суырыпсалма айтыскер ақын. Бір сөзбен айтқанда, кестелі сөздің шебері, ұшқыр ойдың иесі. Жауынгерлерді жеңіске жетелеген отты жырлары олардың басты қаруы болды. Ол – Жетісу топырағынан дарыған осынау қасиетті жыр өнерін жеті жұртқа аманаттап кетті. Ал сол аманатты абыроймен арқалап, келесі ұрпаққа жеткізу – сіз бен біздің парызымыз, құрметті қазақ баласы!

Керемет кештің қызықты тұстары жайлы суреттер сөйлесін...

ақырыбы: Жүз жыл жырлаған Жамбыл! (Қазақ поэзиясының алыбы Жамбыл Жабаевтың 170 жылдығына арналған ашық тәрбие сағаты)
Мақсаты: Оқушыларға жыр алыбы Жамбыл ақынның өмірі мен шығармашылығын меңгерте отырып, Жамбылдың ақындық талантын шәкірт жүрегіне ұялату арқылы поэзияны сүюге , оны бағалай білуге тәрбиелеу. Ақын өлеңдерін талдай отырып, оқушылардың дүниетанымы мен ой өрісін дамыта отырып, Жамбыл шығармалары арқылы ұлтжандылық сезімін оятып, адамгершілікке, елінінің өнерін сүюге баулу.
Барысы Мұғалім сөзі: Құрметті оқушылар, ұстаздар және ата-аналар!
Биыл жүз жыл өмір сүріп, жүз жыл жырлаған, бірақ ұрпағына мәңгілік мұра қалдырған Жамбыл атамыздың туғанына 170 жыл толып отыр. Жамбыл атамыз Жамбыл облысы, Шу өзенінің бойында Жамбыл тауының бөктерінде, боранды ақпан айында дүниеге келсе, ал топырағы біздің Жамбыл ауданынан бұйырғанын білесіздер. Өзіміздің көрші Жамбыл ауылында ақынның мұражайы мен кесенесі орналасқан.
Заманына «ХХ ғасырдың Гомері», жыр дүлділі, ғасыр ақыны, жыр алыбы атанған Жамбыл Жабаевтың 170 жылдығына арналған кешімізге хош келдіңіздер! Бүгінгі біздің кешімізде қара өлеңнің алыбы, даланың дархан данасы Жамбыл ата туралы өзінің үміт күткен ұрпақтары сыр шертеді.
Аяулым: Жүз жасаған бәйтерегім-Жамбылым,
Жол көрсетер жырдың нағыз даңғылы!
Ғасырларды көктей өткен өр үнің,
Құлақтарда естіледі жаңғырып.
Атамыздан қалған өлең,жыр-асыл,
Ол-ақынның мәңгілік мол мұрасы.
Жақсы жырға шөлдегенде кей кезде,
Сусыныңды қандырып-ақ тұрасың.
Мирас: Жамбыл Жабаев қазіргі Жамбыл облысы Шу өзенінің бойындағы Жамбыл тауының етегінде 1846 жылы туған. Ол бұл туралы «Менің өмірім» атты өлеңінде жырлайды.
Қақаған қар аралас соғып боран,
Ел үрей, көк найзалы жау торыған.
Байғара, Жамбыл, Ханда мен туыппын,
Жамбыл деп қойылыпты атым сонан.

Ел үркіп жүрген кезде күні-түні,

Өмірмен араласқан өсті Жамбыл,

Он жаста ойнап жүрдім бала болып,

Өлеңді өркендеттім, өршіп өстім,

Он бесте-ақ домбыраны алдым қолға,

Топ десе, он жетімде тартынбадым,

Жанерке : Жамбыл 8 жасқа келгенде әкесі ауыл молдасынан білім алсын деп оны оқуға береді. Бірақ болашақ ақынға молданың ескіше оқуы қонбайды. Сол тұстағы күйін ақын «Шағым», «Әкеме» атты өлеңдеріне арқау етті. Бұл қазақ арасына жаңаша оқу ене қоймаған, ескіше оқудың кең өріс алып тұрған шағы еді. Осыдан кейін әкесіне молданың оқуы қонбайтындығын, түсіне өлең кіргенін айтып, қолына домбыра алып біржола ақындық жолға түседі.

Жалғас «Шағым»

Жанерке:

Сүйінбай:

Менің пірім - Сүйінбай,

Айша: Өзін шалқарда шалқыған аққуға теңеген ақын «келмеді сасық, шалшық жерде қалғым» деп жыр маржанын тере білді. Бір жағында қалың бұқара, бір жағында бай мен датқа тұрған ақынның алдында кімнің сөзін сөйлеу керек? деген замана сауалы тұрды. Қалың бұқараның жоғын жоқтап, мұңын мұңдаған ақын бай, манаптарды шеней білді. «Жылқышы», «Сараң бай мен жомарт кедей» деген өлеңінде бай мен кедей арасындағы кереғар тірлікті шендестіре отырып қатарластыра жырлады.

Айбар «Жылқышы»
Сары түнге сарылып, кірпік ілмей,
Салқын күзде бір жылы үйді білмей,
Сахарада салақтап күндіз-түні,
Бұралқы ит пен малшының сиқы бірдей.

Саяқ іздеп Сарыкемер, Сартауқұмнан,

Аңсаған «Кедей күйі»

«Верныйден» жандаралдар бұйрық қылды,

Гүлбану: Қазақстанда Кеңес өкіметі орнаған тұста кедейге теңдік, әйелге еркіндік берілгеніне ақын да куә болды. Сондықтан да оның шығармаларынан ірі байларды конфискелеу, қосшы ұйымын құру, шабындық пен егістік жерлерді қайта бөлу, кеңес сайлауларын өткізу сынды саяси және мәдени науқандар кең орын алды. Осылардың бәріне куә болған ақын халқымен бірге қуанып, бірге шаттанды. «Кедейлерге», «Қазақстан тойына» бұқараның жырын жырлады.

Алина «Абышқа»
Мәмбетәлі ауылында
Атапдым мен абышқа.
Абышқа деп мына қыз,
Тиіп кетті намысқа.
Абышқаның сақалы
Әлде бұған таныс па?
"Абышқаны байқасам,
Емес екен алыста.
Абышқа ма, қарашы,
Біздің әсем дауысқа.
Ұзақ таңға қарлықпас
Ұлы дүбір шабыста.
Айтқан сөзім шет болса,
Сынатайық қалысқа.
Не болмаса, жөнде өзің,
Тұлғаң түзу жан екен
Түсінетін әр нұсқа.
Ерзат «Шәбденге»
Уа, шаһибаз, хан Шәбден!
Атым арып кедді әбден.
Тоным тозып жүдедім,
Орын бермей жан төрден.
Ақ ордаңа енейін,
Аман-сәлем берейін.
Аз дамылдап алайын,
Өзіме өзім келейін.
Жан таңқалған сөзімді
Алдыңа бір төгейін.
Күн қиядан батқанша,
Ай қиядан асқанша,
Ағыл-тегіл тер болып,
Жорғалайын, желейін.
Басы биік Алатау
Жер өңірден көрінер,
Арнап келдім, батыр-ау,
Амандасып, қолың бер!
Ауыл алыс болса да,
Атағыңды көрдім бел.
Атым арық, тон тозық,
Қысып келді аштық, шөл.
Жерімізде жұт болып,
Өспей қалды биыл төл.
Бұйымтайым, мұңым да
Әзірше айтар сізге сол.

Аяулым: Жыр алыбы Жамбыл мен қазақтың ұлы ақыны Абай бір-бірін көрмесе де бір жылы өмірге келген, құрдастар. Жамбыл Абайдың даңқына қанық боп,оған бірнеше өлеңін арнаған.

Мади « Абайдың суретіне»
Мынау тұрған Абайдың суреті ме?
Өлең сөздің ұқсаған құдіретіне —
Ақыл, қайрат, білімді тең ұстаған
Өр Абайдың төтеген кім бетіне?
Ақын атын таратқан әрбір тұсқа
Өлеңімен өлмейтін салған нұсқа,
Қол бастар ер, ел сүйген ақын болған
Қандай арман бар дейсін бұл туыста!
Терең ойдың түбінде теңізі бар,
Тесіле кеп қарасаң — көңіл ұғар.
Сол тереңге ешкімді үңілте алмай
Есіл сабаз ызамен өткен шығар!

Алина «Жалғызбын деп жүрмесін»

Мейрамбек: 1941 жылдың басында «Кәрілік» атты өлеңінде «Босатып буынымның шегелерін, Сыпырып тұла бойдан күшімді алды» деп кәрілікке мойын бере бастаған ақын 15 республикадан құралған мызғымас Кеңестер Одағына фашистік германия тұтқиылдан шабуыл жасағанда қаламын қолға алып, қайтадан қайраттана, жігерлене түсті. «Ата жаумен айқастық», «Өлім мен өмір белдесті», «Ленинградтық өренім!», «Москваға», «Аттан, батыр, ұрпағым» сынды әрбір өлеңін жауға оқ етіп жаудырды. Ақынның ұлы Алғадай да көптеген замандастары сияқты соғысқа аттанады.

Атаңнан бата ал, балам

Алғадай: Қош бол әке, қощ болыңдар, жамағат. Әлі-ақ жеңіспен ораламыз!

Түнеу күнгі кеткеннен

III
Құр сүлдерім, есім жоқ,

Мади: Жамбыл ақын қазақтың жүз жылдық тарихының ғана емес, арғы-бергі тарихының өмір шындығын көркем шындыққа айналдыра білді. Ол толғауларында Қоқан хандығы, одан ақ патшаның қол астында отар болғанын, Қазан төңкерісімен келген теңдік пен бақытты өмірді, ҰОС жылдарындағы халықтың жағдайын да көзімен көріп, жырға қосты. Жүз жасаған ақын Жамбыл Жабаев халық поэзиясының алыбы ғана емес, «ХХ ғасырдың Гомері» атанды. Ол халық поэзиясы арқылы қазақ халқын да әлемге танытты.

Мұғалім сөзі:

Білімділік: айтыскер акын Жамбылдың өмірбаяны мен

шығармашылығын оқытуды оқушыларға жан-жақты білім беру

үшін ақынның туған халқына, оның әдебиетіне сіңірген еңбегін

танып білуді   оқушылардың өздеріне жұмыс істете отырып,

іздендіре меңгерту.

 2) дамытушылық: оқушылардың ой-өрісін, ойлау қабілетін,

ауызекі сөйлеу қабілетін дамыту, өз бетінше  ізденуге дағдыландыру,әдебиетті сүюге баулу.

 3) тәрбиелік: адамгершілікке, қайырымдылыққа тәрбиелеу, ақын өмірін үлгі ету, әдебиетті, өнерді сүюге баулу.

     Сабақтың типі: жаңа білім беру сабағы

    Сабақтың түрі: зерттеу сабағы

     Пәнаралық байланыс: тарих, өнер

    Сабақтың көрнекілігі:

Ақын портреті, ақын өмірі туралы буклет, ол туралы естеліктер, зерттеу мақалалары, интерактивті тақта.

    Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі

Оқушылармен сәлемдесіп, бүгінгі сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстырып, үй тапсырмасын сұраймын

Үйге берілген Шәкәрім Құдайбердиевтің қазақ әдебиетінде алар орны туралы сұрап, мына сұрауларға жауап аламын. 

        1. Шәкәрім Құдайбердіұлы қандай ортада өсіп, кімнен үлгі алды?

        2. Шәкәрім өлеңдері

        3. Әндері

        4. Поэмалары

        5. Прозасы

        6. Абай мен Шәкәрім шығармашылығының сабақтастығы

б) Шәкәрім шығармаларының кестесі Балалар, осымен Шәкәрім шығармаларын оқып аяқтадық, біз Шәкәрімді кім деп танимыз?

     Шәкәрім Құдайбердиев – әрі лирик, әрі эпик ақын және прозанк, ол – композитор және музыкант, орыс және шығыс классиктерімен қазақ оқушыларын таныстырған шебер аудармашы, ол – терең ойшыл,сегіз қырлы өнерпаз, үлкен мәдениет.

Ол – Абайдың нағыз мұрагерлерінің бірі, бірі болғанда – бірегейі.

Осымен Шәкәрім Құдайбердиев туралы сабағымызды аяқтаймыз.

 Жаңа сабақ:

Ой шақыру:

 а) Жамбыл туралы не білесіңдер?

 ә)Төменгі сыныптарда қандай шығармаларымен таныс болдыңдар? Жүз жыл жырлаған жүрек Слайдтағы сұрауларға жауап аламын   (ауызша) (Слайдтармен көрсетіледі) Сұрақ-жауап бөлімі бойынша Жамбылдың өмірі мен шығармашылығына шолу жасалынды. Интерактивті тақтадан “Жүз жыл жырлаған жүрек” атты тақырып көрсетіліп, астына сұрақтар жазылды. Оқушылар сұрақ бойынша жауап әзірледі.

1. 
   Ақынның дүниеге келуі
   
2. 
   Жамбылдың ұстаздары және ақындық ортасы
   
3. 
   Ақын жырлаған тақырыптар
   
4. 
   Сатиралық өлеңдері
   
5. 
   Жамбылдың айтыскерлігі
   
6. 
   Құлмамбетпен айтысы
   
7. 
   Отаншыл өлеңдері
   
8. 
   Кеңестік дәуірдегі жырлары
   
9. 
   Соғыс жылдарындағы өлеңдері
   
10. 
    Дастандары
    

    Жамбыл - ұзақ ғұмырында өмірдің ащы-тұщысын мол татқан халық университетінен өткен ақын. Ол туған халқы және көршілес елдердің бай ауыз әдебиетінен “Алпамыс”, “Қобыланды”, “Мың бір түн”, “Фархад-Шырын”, “Қыз Жібек”, “Айман-Шолпан”, “Жүсіп-Зылиқа”, “Қозы Көрпеш-Баян Сұлу” сияқты жазба дастандарынан, ұрпақтан-ұрпаққа жеткен ақын – жыраулардың маржан-мұраларынан, жаңа заманның әдеби үлгілерінен сусындаған.

     
Жамбылдың атын бұрынғы Одақтың барлық халықтары білетін. Оның шығармалары орыс тіліне аударылды. Шетелдің алдыңғы қатарлы прогресшіл адамдары Жамбылды үлкен жыршы деп таныды.

Дат жазушысы Мартин Андерсен Нексе: “Сіз өзіңіздің ұзақ өміріңізде көп, қызықты, ұлы істерді бастан кешірдіңіз. Сіз бақыттысыз, өйткені сіз мәдениеттің көшпелі өмірден өсіп жеткендігін көрдіңіз және сіздің жүрегіңізешбір қартаймайды, ер жігіттің жүрегіндей болып келеді” – деген болатын. Жамбылдың көптеген өлеңдері ағылшын, француз, испан, қытай тілдеріне аударылып таралды.

Жамбыл шығармашылығында айтыс қомақты орын алады. Жамбыл – айтыстың асқан шебері.Ол өз кезеңін көптеген атақты ақындарымен айтысып, бірде-бірінде жеңілмеген.Біз бүгінгі сабағымызды сатира, жыршы, жырау, айтыс туралы айттық. Сатира, жыршы, жырау, айтыс дегеніміз не? (ауызша жауап аламын)

Дәптерлеріне Жамбыл Жабаевтың қазақ әдебиетінде алатын орны туралы ойтолғау жаздырамын.

“Жыр алыбы – Жамбыл”

Жамбыл есімі қазақ халқы үшін, қазақ поэзиясы үшін аса қымбат. Ақын шығармаларының толық жинақтары бірнеше рет басылып шыққан, ол туралы зерттеу кітаптары жазылған, кинофильмдер түсірілген. Жамбыл атымен облыс, елді мекендер, көшелер аталады. Ақынның туғанына жүз елу жыл толуын ЮНЕСКО-ның ұйғарымымен күллі Қазақстан жұртшылығы, бүкіл дүние жүзі үлкен мереке ретінде атап өті.

Оқушыларды бағалаймын.

   Үйге тапсырма:

           1.Жамбыл Жабаев жөніндегі ақын-жазушылардың  еңбектерін оқу.

           2.Ақын өлеңдерін жаттау.

“Жыр алыбы – Жамбыл”

Жамбылдың өсіп-өнген топырағында ән-күй, ақындық  –жыраулық өнер айрықша биікке көтерілген. М. Әуезовтың «қазақ халқында ерекше дамыған айтыс өнері ХІХ ғасырдан бергі жерде өзге жерлерде саябырсып, Жетісу, оңтүстік өлкелерінде шоғырлана бастайды» деуінде үлкен тарихи себеп бар. Біріншіден, Қазақстанның өзге өңірлерін ертерек шарпыған отаршылдық ел ішінің дәстүрлі қалпына өктемдігін жүргізіп, шырқын бұзып үлгергенде, Жетісу алабы әзірше қағаберісте еді. Екіншіден, бұл өңірдің ертеден тамырын тереңге жайған өнерпаздық дәстүрі шын мәнінде ХІХ ғасырдан бергі жерде айрықша биік өреге көтеріліп еді. Осы кезеңде Жетісуға сонау Арқадан ұлы Абайдың келуі, Біржан, Шашубай, балуан Шолақ сияқты дауылпаз әнші-ақындардың келуі, Таластан – Жалайыр Түбектің келуі, оңтүстіктен – Майкөт пен Майлықожаның келуі, Атыраудан – Құрманғазының келуі, сөз жоқ, ең алдымен олардың алыстан жаңғырығы жеткен ұлы өнер мектебіне деген ұмтылыстарына байланысты еді.

Осындай өнер бесігінде тербеліп өскен Жамбылдың  ақындық дарыны жас кезінен ақ таныла бастаған . Ол бозбала шағының өзінде ақ өскен ортасын ән мен жырға кенелтіп, тіптен көршілес қырғыз еліне де даңқы жайылып үлгерген. Осы кезде өрттей жалындап, жұрт аузына іліккен жас Жамбыл Жетісудың дүлдүл ақыны Сүйінбайға жолығып, оның арқалы өнеріне құныға ден қойып батасын алады. Мұнан әрі жал –құйрығы сүзілген жүйріктей арындап, сол кездегі Айкүміс, Бақтыбай, Сары, Сарбас, Досмағанбет, Шашубай, Құланаян Құлманбет сияқты ақындықтың жылжыған жорға, жылмиған жүйріктерімен айтысқа түскен Жамбыл ұдайы шоқтығын асырып отырған. Бұлар ғана емес қырғыздың Балық, Тыныбек, Қалығұл, Найманбай, Қатаған, Арыстанбек, Сағымбек сияқты ақын-жырау, манасшылармен өнер өрелестіріп, қырғыздың көл-көсір поязиясынан тағылым алады, ақындық өнерін одан әрі шыңдай түседі. Жамбыл енді ақындық суырыпсалмалық өнеріне қоса «Көрғұлы», «Шаһмардан» сияқты жыр-дастандарды апталап-айлап жырлап, ақындық жыраулық өнерін соны қырымен таныта бастайды.

Жамбылдың ақын-жырау ретінде қалыптаса  бастаған кезі Ресей отаршылдары – бір жағынан, Қоқан хандығы – екінші жағынан, жергілікті жандайшаптар- үшінші жағынан қазақ халқын әлеуметтік саяси қыспаққа алған шақ еді. Жаны сергек, санасы өрелі Жамбыл өзінің «Шағым», «Жылқышы», «Шәбденге», «Сәт сайланарда», «Өстепкеде», «Патша әмәрә тарылды», «Зілді бұйрық» сияқты өлеңдерінде елдің әлеуметтік саяси өмірін ақындық шыншылдықпен азаматтық жауапкершілікпен бедерлейді. Жамбыл Қазан төңкерісінен кейінгі елдің саяси-әлеуметтік өміріндегі тарихи өзгерістерге үлкен үмітпен ден қояды. Оның «Туған елім» атты толғауы 1936 жылы жарық көріп, онан соң орыс тіліне аударылған нұсқасы «Правда» газетінде жарияланып, қарт ақынның даңқы бүкіл әлемге жайылды. Халқына қадірі артып, даңқы өрлеген Жамбыл, шабыт тұғырына қонған Алатаудың ақ иық қыранындай, жыр нөсерін селдетеді. Оның 1936-1945 жылдар аралығында шығарған жырлары 13 мың тармақтан асады екен. Ол ел өміріндегі табыс пен жаңғыруларды, жеңіс пен ерлік істерді ерекше шабытпен жырлайды. Шағын жыр-толғаулар ғана емес, оның қарт көкірегінен «Өтеген батыр», «Сұраншы батыр» сияқты эпикалық туындылар қайта жаңғырып ақтарылады.

Жамбыл - әрі  эпик, әрі айтыс ақыны; абыз жырау  әрі жауынгер жыршы. Ол шын мағынасындағы  биік парасатты өнерпаз, азаматтық  саяси поэзияны қалыптастырушы. Жамбылдың  ұлылығы оның тек ақындық шеберлігімен ғана емес, сонымен бірге халық поэзиясының бұтақ жайған жаңа бір бәйтерегі болуымен, басқаша айтқанда , халық ақындарының жасампаздық рухтағы жаңа ұлы көшін бастаған даралығымен де өлшенеді. Оның сөздері ұранға айналып, өзі халық поэзиясының атасы аталды. Ол жыраулардың байтақ эпикалық дәстүрін, қазақ сөз өнеріндегі ғажайып импровизациялық үрдісті бүтіндей жаңа арнаға бұрып, оған жаңа мазмұн дарытты. Жамбыл – ізгілік жолындағы азатшыл азаматты нәсіліне, ұлтына бөлмеген шын мәніндегі интернационалист ақын. «Жамбыл жырлары теңіз түбінде шашылып жатқан маржан секілді. Оны жинап алып халқының қолына беру – біздің әрқайсымыздың азаматтық борышымыз» - деген еді Сәкен Сейфуллин. Жамбыл - жырдың толассыз бұлағы, өшпес өнегесі, тозбайтын асылы. Ол жасампаз ұрпақпен сырласындай, қимасындай мәңгі бірге жасай береді

Жамбылдың қанатты шабытпен дүниеге келген шығармалары әлемнің ондаған  тіліне аударылып дүние жүзіне тарады. Жамбыл көзінің тірісінде ақ КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағын алып, өзінің де, халқының да даңқын дүйім дүниеге паш етті. Жамбыл бейнесі қазақ өнерінің барлық түрінде, барша жанрында шабытпен бедерленіп, ұлттың рухы биік ұлы тұлғасы екенін әйгіледі.

1945 жылы 22 маусымда  Жамбыл дүние салды.

1946 жылы ақпанда Қазақстан жұртшылығы даңқты ақынның жүз жылдығын салтанатпен атап өтті. Мерейтойына қарай ақынның таңдамалы шығармаларының академиялык жинағы орыс және қазақ тілінде басылып шықты. Жамбыл Жабаев Ленин орденімен, Еңбек Қызыл Ту және «Құрмет белгісі» ордендерімен марапатталды.

Ленинградтық өренім

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан  алынған мәлімет 

 Мында өту: шарлау, іздеу 

1941 жылдың басында «Кәрілік»  атты өлеңінде «Босатып буынымның  шегелерін, Сыпырып тұла бойдан  күшімді алды» деп кәрілікке  мойын бере бастаған ақын 15 республикадан құралған мызғымас Кеңестер Одағына фашистік германия тұтқиылдан шабуыл жасағанда қаламын қолға алып, қайтадан қайраттана, жігерлене түсті. Бұл тұста Жамбыл ақын жауға қаламмен қарсы шығып, «Ата жаумен айқастық», «Өлім мен өмір белдесті», «Ленинградтық өренім!», «Москваға», «Аттан, батыр, ұрпағым», «Кеңес гвардеецтеріне», «Кеңес жауынгерлеріне», «Майданға хат», «Сыйлық», «Тырналар қайтты көріңдер», «Отан әмірі», «Алынбас қамал», «Балама хат», «Воронеж батырларына», «Ленин өреніне», «Қамал бұзған қаһарман», сынды әрбір өлеңін жауға оқ етіп жаудырды. Өмір мен өлім белдескен шақта ақын қуатты жырларымен кеңес жауынгерлеріне жігер берді. Оның жырлары жыл құсындай болып майданға аттанды. Жауынгерлерге Ленинград, Москва, Сталинград сынды ірі қалаларды жау қолына бермеңдер деген ақын жырларында өршілдік рух басым. Кеңес жауынгерлеріне қайратына қайрат, жігеріне жігер қосқан өлеңдерінің ішінен «Ленинградтық өренімді» ерекше атауға болады:

Ленинградтық өренім,

Мақтанышым сен едің.

Нева өзенін сүйкімді,

Бұлағымдай көремін…

Уа, қаһарман, өренім,

Мақтанышым, беделім!..

Қаласындағы Лениннің

Сайып қыран, өренім!

Ұлы Отан соғысы жылдарында патриоттық рухта жазылған толғаулары үшін КСРО Халық Комиссарлар  кеңесі 1941 жылы Мемлекеттік сыйлық берді.

Дара тұлға

.2 жүргізуші: Осындай қайталанбас дарын иесі

Жабаев Жамбыл (1846-1945) – қазақ  халық поэзиясының әйгілі тұлғасы, өлең сөздің дүлдүлі, жырау, жыршы. Жамбыл Жабаев – ұлы ақын, жырау, жыршы. Ұлы жүз құрамындағы шапырашты тайпасының екей руынан шыққан. Қазіргі Жамбыл облысы Жамбыл тауының етегінде 1846 ж. 28 ақпанда Жапа деген елге қадірлі адамның отбасында дүниеге келген. Жасынан өлең-жырға қанып өсіп, Сүйінбай Аронұлы сияқты жыр даңғылынан тәлім-тәрбие алды. Сонымен бірге Жамбыл туысқан қырғыз елінің де сөз өнерін жетік біліп, Тоқтоғұл, Мұраталы, Әлімқұл, Балық, Тыныбек, Қатаған сияқты дүлдүлдермен өнер сайысына түскен. Жүз жыл өмірінің сексен бесін өлең-жырмен өткізген. Жамбылдың шығармашылық өмірі 19-ғасырдың 70-жылдарынан басталған. Бұл – қазақ халқы үшін өте ауыр кезең еді. Осы жылдары Ресей империясы бүкіл қазақ елін түгел отарлап алған болатын. Соның салдарынан жерден, малдан айырылған жұрттың тұрмысы жүдеп, күйзеліске ұшырады. Ол аз болғандай, 20-ғасырдың 20-жылдарында ақ пен қызылдың соғысы, кәмпескелеу мен ұжымдастыру сияқты оқиғалар халықтың тағдырына теріс әсерін тигізді, қарапайым адамдардың да, зиялылардың да психологиясын өзгертті. Осындай жағдайдың куәгері болған Жамбыл шындықты айтып, замана болмысын жасырмай суреттеді, өзінің өкініші мен күйінішін ащы дауыспен жырлады.

Осындай өнер бесігінде тербеліп өскен Жамбылдың  ақындық дарыны жас кезінен ақ таныла бастаған . Ол бозбала шағының өзінде ақ өскен ортасын ән мен жырға кенелтіп, тіптен көршілес қырғыз еліне де даңқы жайылып үлгерген. Осы кезде өрттей жалындап, жұрт аузына іліккен жас Жамбыл Жетісудың дүлдүл ақыны Сүйінбайға жолығып, оның арқалы өнеріне құныға ден қойып батасын алады. Мұнан әрі жал –құйрығы сүзілген жүйріктей арындап, сол кездегі Айкүміс, Бақтыбай, Сары, Сарбас, Досмағанбет, Шашубай, Құланаян Құлманбет сияқты ақындықтың жылжыған жорға, жылмиған жүйріктерімен айтысқа түскен Жамбыл ұдайы шоқтығын асырып отырған. Бұлар ғана емес қырғыздың Балық, Тыныбек, Қалығұл, Найманбай, Қатаған, Арыстанбек, Сағымбек сияқты ақын-жырау, манасшылармен өнер өрелестіріп, қырғыздың көл-көсір поязиясынан тағылым алады, ақындық өнерін одан әрі шыңдай түседі. Жамбыл енді ақындық суырыпсалмалық өнеріне қоса «Көрғұлы», «Шаһмардан» сияқты жыр-дастандарды апталап-айлап жырлап, ақындық жыраулық өнерін соны қырымен таныта бастайды.

. 2 жүргізуші. 1941 жылдың басында «Кәрілік»  атты өлеңінде «Босатып буынымның  шегелерін, Сыпырып тұла бойдан  күшімді алды» деп кәрілікке  мойын бере бастаған ақын 15 республикадан құралған мызғымас Кеңестер Одағына фашистік германия тұтқиылдан шабуыл жасағанда қаламын қолға алып, қайтадан қайраттана, жігерлене түсті. Бұл тұста Жамбыл ақын жауға қаламмен қарсы шығып, «Ата жаумен айқастық», «Өлім мен өмір белдесті», «Ленинградтық өренім!», «Москваға», «Аттан, батыр, ұрпағым», «Кеңес гвардеецтеріне», «Кеңес жауынгерлеріне», «Майданға хат», «Сыйлық», «Тырналар қайтты көріңдер», «Отан әмірі», «Алынбас қамал», «Балама хат», «Воронеж батырларына», «Ленин өреніне», «Қамал бұзған қаһарман», сынды әрбір өлеңін жауға оқ етіп жаудырды. Өмір мен өлім белдескен шақта ақын қуатты жырларымен кеңес жауынгерлеріне жігер берді. Оның жырлары жыл құсындай болып майданға аттанды. Жауынгерлерге Ленинград, Москва, Сталинград сынды ірі қалаларды жау қолына бермеңдер деген ақын жырларында өршілдік рух басым. Кеңес жауынгерлеріне қайратына қайрат, жігеріне жігер қосқан өлеңдерінің ішінен «Ленинградтық өренімді» ерекше атауға болады: