Қаржылық және басқарушылық талдаудың мазмұны мен ұйымдастыруындағы принциптік ерекшеліктер
Жіктеу белгілері
Қаржылық (сыртқы) талдау
Басқарушылық (ішкі) талдау
Талдау мақсаты
Кәсіпорын мүлкінің құрамы мен құрылымын, төлем қабілеттілігі мен қаржылық тұрақтылық капиталын пайдалану қарқындылығын және пайданы пайдалануды бағалау, кірістер мен ақша қаражатының ағынын болжау, кәсіпорын басшылығы жүзеге асыратын дивидендтік саясатты анықтау
Ең жоғары пайдаға қол жеткізу және шаруашылық жүргізу тиімділігін арттыру механизмін зерттеу, кәсіпорынның бәсекелестік саясатының маңызды мәселелерін және оны перспективаға дамыту бағдарламаларын әзірлеу, нақты өндірістік мақсаттарға қол жеткізу бойынша басқарушылық шешімдерді негіздеу.
Талдау объектісі
Жалпы шаруашылық жүргізуші субъект, оның қаржылық жағдайы.
Шаруашылық субъектінің құрылымдық бөлімшелерінің өндірістік қаржылық қызметінің әртүрлі аспектілері.
Талдау субъектілері (орындаушылар
осы кәсіпорыннан тыс орналасқан тұлғалар мен ұйымдар (мүдделі фирмалардың менеджерлері мен талдаушылары, жалпы қабылданған әдістеме бойынша есептерді талдаумен айналысатын арнайы компаниялар, несие агенттіктері және т.б.)
ішкі шаруашылық басқарудың әртүрлі ұйымдық құрылымдары және талдау жүргізуге жауапты жеке тұлғалар, зертханалар, бюролар, топтар, бухгалтерия, бөлімдер, менеджерлер, сондай-ақ талдау жұмыстарын жүргізу үшін сыртқы кеңесшілер (кәсіпқойлар).
Талдауды ұйымдастыру (өткізу кезеңділігі)
жылына кемінде бір рет, сондай – ақ есептілікті тиісті инстанцияларға (салық инспекциясына – тоқсан сайын статистикалық басқармаға-тоқсан сайын және т. б.)
ұсынуына қарай ұдайы емес негізде қажеттілігіне қарай, ең алдымен өндірістің құлдырауы, дағдарыстық жағдай шығындардың өсуі, өнімнің рентабельділігі мен сапасының төмендеуі, бәсекелестік күресте артта қалу және т. б. байқалатын бағыттар бойынша жүргізіледі.
Талдаудың ақпараттық базасы
Бухгалтерлік есептілік № 1, 2, 3, 4 нысандар, түсініктеме хат
Бастапқы бухгалтерлік және жедел есеп, іріктемелі зерттеулер, нормативтік-анықтамалық ақпарат, параметрлік деректер, ревизиялар мен түгендеу актілері, аналитикалық есептер, сондай-ақ өнеркәсіптік тыңшылық процесінде бәсекелестерден алынған мәліметтер.
Ақпараттың қолжетімділігі.
Барлық тұтынушылар үшін ашық, жария есептілік базасында қалыптасады.
Коммерциялық құпия болып табылады, ішкі шаруашылық басқару үшін пайдаланылады.
Ақпаратты тұтынушылар
Акционерлер, инвесторлар, банктер, жеткізушілер және сатып алушылар, салық инспекциялары, Эмитенттер, БҚ, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына мүдделі басқа да заңды және жеке тұлғалар, сондай-ақ бәсекелестер, жалдамалы қызметкерлер және кәсіподақ бірлестіктері, атқарушы билік органдары, статистикалық басқармалар, Халықты әлеуметтік қорғау мекемелері
Кәсіпорын менеджерлері, Директорлар кеңесі, филиалдар мен еншілес кәсіпорындардың директорлары, цех бастықтары, бригадирлер, шеберлер және т. б.
Есеп жүйелерін пайдалану
Бухгалтерлік есеп негізінде қатаң жүйеленген талдау.
Жүйелі ұйымдастырылған талдау міндетті емес. Бухгалтерлік, жедел және статистикалық есеп деректері, сондай-ақ қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін жарамды кез келген басқа ақпарат пайдаланылады.
Ақпаратты өлшеуіштер
Негізінен құндық өлшеуіштер.
Кез келген өлшеуіштер: құндық, табиғи, еңбек және шартты-табиғи.
Талдау әдістерін қолдану
Факторлар әсерін анықтау; салыстырмалы, құрылымдық және коэффициенттік талдау; факторлық талдау әдістері
Статистикалық және математикалық әдістер, элиминирлеу, салыстыру, графиктер, кешенді бағалар және т. б.
Талдаудың бағыты.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына негізделген баға беру, аналитикалық есептерді білікті түсіндіру.
Шығындарды азайту және пайданы өсіру резервтерін анықтау, оларды өндіріске жұмылдыру бойынша басқарушылық шешімдерді негіздеу.
Талдау жүргізуде таңдау еркіндігі.
Бухгалтерлік есептілік деректері бойынша оны жүргізудің жалпы қабылданған қағидаттарын міндетті түрде ұстану
Оны өткізудің белгіленген нормалары жоқ, жалпы қабылданған әдістемелер жоқ. Критерий-жарамдылық, нәтижелілік
Жалпылау формалары.
Нормативтік коэффициенттермен салыстырылатын бастапқы және есептік-аналитикалық мәліметтері бар кестелік материал. Аналитикалық деректерді жазбаша түсіндіру.
Жүргізілген талдау туралы есеп, негізделген басқарушылық шешімдерді іске асыру жөніндегі бағдарламаларды әзірлеу.
Талдау түрі.
Сыртқы, ретроспективті, тақырыптық.
Ішкі, жедел, ағымдағы, кешенді.
Сенімділік дәрежесі.
Көп жағдайда субъективті, схемалық, аналитикалық көрсеткіштердің саны бойынша елеусіз; пайданы жасыру және оны алу тетігін күю үшін бухгалтерлік есептің қасақана бұрмалануына байланысты дәлме-дәл болуы мүмкін емес. Бұл ереже аудиторлық тексерулермен түзетіледі.
Өткізу мақсаттарына байланысты, тексеру тобы мен ішкі аудит тобы растаған қатаң сенімді бастапқы деректерді пайдаланады.
Талдау нәтижелері бойынша шешім қабылдау орны.
Талданып отырған кәсіпорын қызметінен тыс жерлерде, көбінесе, тіпті қасақана бұрмаланған, жалған деректер базасында, мысалы, шектен тыс салық салу және т. б. мақсатында халыққа жария ету үшін есеп беретін кәсіпорындар жасаған.
Кәсіпорын менеджерлері мен директорлары, олардың бөлімшелерінің басшылары, ақпарат терең негізделген, өз кәсіпорнын басқару үшін пайдаланылатын тексерілген объективті деректер негізінде жасалған.
Басқарушылық талдауды жүргізу деңгейі басқарудың мақсаттары мен міндеттеріне, қолда бар ақпаратқа, бағдарламалық, техникалық және кадрлық қамтамасыз етуге байланысты. Талдау деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым кәсіпорында болып жатқан процестер мен құбылыстардың экономикалық бейнесін егжей-тегжейлі елестетуге болады, соғұрлым болашақты болжауға болады.
Басқарушылық талдаудағы деректердің негізгі көздеріне
есептік, нормативтік, ғылыми, алдыңғы қатарлы тәжірибе туралы, есептік, объект қызметінің ағымдағы нәтижелері туралы ақпарат жатады.
Ақпараттың неғұрлым толық көздерінің бірі статистикалық, бухгалтерлік, басқарушылық, салықтық есептілік болып табылады.
Басқарушылық есептілік шаруашылық субъектіні (басшылық, басқа басқару персоналы) басқаруда пайдалануға арналған. Осыған байланысты мазмұнын, кезеңділігін, мерзімдерін, нысандарын және оны жасау тәртібін шаруашылық жүргізуші субъект дербес айқындайды. Сонымен бірге басқарудың озық практикасы басқарушылық есептілікті құру неғұрлым пайдалы және тиімді болып табылатынын көрсетеді, онда оның мазмұны мен жасалу тәртібі Жеке бухгалтерлік және шоғырландырылған қаржылық есептілік жасалатын принциптерге негізделеді.
Салық есептілігі (салық декларациялары) фискалдық мақсаттарға арналған және шеңбері салық заңдарында белгіленген шаруашылық жүргізуші субъектілердің жасауы үшін міндетті. Салық есептілігі бухгалтерлік есепте қалыптастырылатын ақпарат базасында оны салық заңнамасының ережелері бойынша түзету жолымен жасалуы тиіс.
