1. Педагогикалық үдерістің түсінігі мен құрылымы «Педагогикалық үдеріс»
жүктеу/скачать 79,46 Kb.
|
6-дәріс
- Бұл бет үшін навигация:
- 5.Біртұтас педагогикалық үдеріс – интегративті және дамушы жүйе
| Пайдаланылған әдебиеттер
Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной школе. - Алма-Ата: Мектеп, 1984. Хмель Н.Д. Жалпы білім беретін мектептегі педагогикалық процесс. // – Алматы; Ғылым, 2002. -170 бет Құлшанова С. Мектеп педагогикасы. Оқу құралы, Алматы, 2005ж. Жалпы педагогика. Бабаев С.Б., Оңалбек Ж.К. «Заң әдебиеті». Алматы, 2006. -228б. Губайдуллина Г. Н. Педагогиканы оқыту əдістемесі: Оқулық. Алматы: ЖШС РПБК «Дəуір», 2011.- 328 бет, 64-бет 5.Біртұтас педагогикалық үдеріс – интегративті және дамушы жүйе Біртұтас педагогикалық үдеріс теориясы мен практикасының дамуына ХХ ғасырдың екінші жартысында Н.Д. Хмельдің ғылыми мектебі зор үлес қосты. Оның эволюцияны зерттеудегі арнайы әдіснамасының негізіне тарихи-генетикалық ұстаным алынған. Н.Д. Хмельдің ғылыми тұжырымдамасын орта және жоғары мектеп педагогикасын, болашақ мұғалімдердің кәсіби-дидактикалық құзыреттілігін қалыптастыру жүйесін зерттеудің әдіснамалық базасы ретінде қарастыруға болады. Бірыңғай, біртұтас педагогикалық процес-бұл Я.А.Коменский, И.Г. Песталоцци, И.Г.Гербарт және олардың ізбасарларының педагогикасы. Оның негізінде педагогикалық жүйелер құрылды, олар бірыңғай әдісті немесе балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі әдістердің шектеулі жиынтығын қолдану арқылы жұмыс істеді және оң нәтижелерге қол жеткізді. Оқыту мен тәрбиелеудегі жеке ерекшеліктерді есепке алу принципі қабылданбады. Керісінше, ол бірыңғай әдісті сәтті қолданудың қажетті шарты ретінде жарияланды. Коменский мен Песталоццидің ізбасарлары сабақ теориясын дамытуда және оны іс жүзінде жүзеге асыруда оқыту, көрнекі оқыту, оқушыларды оқуда белсендіру, білімнің берік игерілуін қамтамасыз ету және басқа да өзекті мәселелер түрінде үлкен жетістіктерге жетті. Ғылымның бұл жетістіктері тек мектеп мұғалімдерінің ғана емес, іс жүзінде педагогикалық процестің барлық субъектілерінің меншігіне айналды, жалпы адамзат мәдениетінің маңызды құрамдас бөлігі болды[1] Еркін білім берудің педагогикасы мен педагогикалық процесі, дәлірек айтсақ, жеке тұлғаның өзін-өзі жетілдіруіне жағдай жасау. Бұл бағыттың бастауында-Ж.Ж. Руссо, Л. Н. Толстой. Олардың идеялары Д. Дьюи, М. Монтессори жүйелерінде дамыды, Педагогикалық процестің динамикалық жүйе ретіндегі негізгі интегративті қасиеті-оның әлеуметтік анықталған функцияларды орындау қабілеті. Алайда, қоғам олардың орындалуын жоғары сапа деңгейіне сәйкес келтіруге мүдделі. Бұл педагогикалық процестің біртұтас құбылыс ретінде жұмыс істеуі жағдайында мүмкін болады және біртұтас үйлесімді тұлға тек біртұтас педагогикалық процесте қалыптасады. Тұтастық-педагогикалық процестің синтетикалық сапасы, оның дамуының жоғары деңгейін, онда жұмыс істейтін субъектілердің ынталандырушы саналы әрекеттері мен қызметінің нәтижесін сипаттайды. Біртұтас педагогикалық процесс оның құрамдас бөліктерінің ішкі бірлігімен, олардың үйлесімді өзара әрекеттесуімен сипатталады. Онда қозғалыс, қайшылықтарды жеңу, өзара әрекеттесетін күштерді қайта құру, жаңа сапаның қалыптасуы үздіксіз жүреді. Педагогикалық процесте негізінен білім беру, дамыту және тәрбиелеу міндеттерін шешуге бағытталған функционалды ішкі жүйелер арнайы құрылады. Функционалды тәсілмен олар дербес әрекет етеді, дамып келе жатқан тұлғаны бөліктерге бөліп, педагогикалық процеске біржақтылық береді. Біртұтас педагогикалық процесте педагогикалық өзара әрекеттесудің әр актісінде тек тікелей, үстем ғана емес, сонымен бірге жеке тұлғаның барлық аспектілерін дамытудың бағынышты міндеттері де шешіледі. Бұған негізгі қызмет түрлерін жан-жақты қамту, оларды біріктіру және өзара байыту арқылы қол жеткізіледі. Біртұтас педагогикалық процесс оқушылардың өмірлік мүдделері мен қажеттіліктеріне жауап беретін және тұлғаның барлық салаларына — сана, сезім және ерік-жігерге теңгерімді әсер ететін осындай ұйымдастыруды қамтиды. Моральдық-эстетикалық элементтермен толтырылған, жағымды тәжірибе тудыратын және қоршаған шындық құбылыстарына мотивациялық-құндылық қатынасты ынталандыратын кез-келген әрекет тұтас педагогикалық процестің талаптарына жауап береді. Біртұтас педагогикалық процесс объективті түрде бөлік және тұтас жұмыс істейтін оқыту мен тәрбиелеу процестерінің бірлігіне дейін азайтылмайды. Оны психикалық, моральдық, эстетикалық, еңбек, физикалық және басқа да тәрбие түрлерінің процестерінің бірлігі ретінде қарастыруға болмайды. Біртұтас және бөлінбейтін педагогикалық процесс бар, ол мұғалімдердің күш-жігерімен оқушының жеке басының тұтастығы мен өмір процесінде оған арнайы ұйымдастырылған әсерлер арасындағы қайшылықты шешу арқылы үнемі тұтастық деңгейіне жақындауы керек. Келесі педагогикалық процестің тұтастығының негізгі аспектілері жайлы сөз қозғайық. Педагогикалық процестің компоненттері арасындағы қатынастар мен қатынастардың алуан түрлілігін ескере отырып, педагогикалық процестің тұтастығын оның кез-келген сипаттамасына дейін азайту тым жеңілдетілген болар еді. Осыған байланысты тұтастықтың әртүрлі аспектілерін қарастыру қажет: мазмұнды-мақсатты, ұйымдастырушылық-процестік және операциялық-технологиялық. Мазмұндық тұрғыдан алғанда, педагогикалық процестің тұтастығы білім берудің мақсаты мен мазмұнында адамзат өзінің төрт элементінің өзара байланысында жинақтаған тәжірибені көрсетумен қамтамасыз етіледі: білім, оның ішінде іс-әрекеттерді орындау тәсілдері туралы; дағдылар; шығармашылық қызмет тәжірибесі, қоршаған әлемге эмоционалды-құндылық және ерікті қатынас тәжірибесі. Білім беру мазмұнының негізгі элементтерін жүзеге асыру педагогикалық процестің мақсаттарының білім беру, дамыту және тәрбиелеу функцияларының бірлігін жүзеге асырудан басқа ештеңе емес. Ұйымдастырушылық тұрғыдан алғанда, педагогикалық процесс тұтастық қасиетіне ие болады, егер тек салыстырмалы түрде тәуелсіз процестер-компоненттердің бірлігі қамтамасыз етілсе: білім беру мазмұнын және материалдық базаны (педагогтің мазмұндық-сындарлы, материалдық-сындарлы және операциялық-сындарлы қызметі) игеру және құрастыру (дидактикалық бейімдеу); педагогтар мен тәрбиеленушілердің білім беру мазмұнына қатысты іскерлік өзара іс — қимылы, оны игеру өзара іс-қимылдың мақсаты болып табылады; педагогтар мен тәрбиеленушілердің жеке қарым-қатынас деңгейіндегі өзара іс-қимылы, яғни білім беру мазмұнына қатысты емес (бейресми қарым-қатынас); тәрбиеленушілердің педагогтың тікелей қатысуынсыз білім беру мазмұнын игеруі (өзін-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі тәрбиелеу). Көріп отырғаныңыздай, бірінші және төртінші процестер пәндік қатынастарды көрсетеді, екіншісі — нақты педагогикалық, ал үшіншісі — өзара, сондықтан педагогикалық процесті оның тұтастығында қамтиды[2] Педагогикалық процестің тұтастығының операциялық және технологиялық аспектісі жоғарыда аталған салыстырмалы түрде тәуелсіз процестердің ішкі тұтастығына қатысты болады. Осы аспектідегі тұтастық деңгейіне дейін педагогикалық процестің қалыптасу жағдайларын іздеуде, ең алдымен, негізгі көзқарасқа, яғни, субъект-субъектілік қатынастардың басым болуы тұрғысынан оқу-тәрбие процесінің нақты педагогикалық қатынасына жүгіну қажет. Сыртқы жағынан қабылдауға үйреншікті педагогикалық процесс көптеген жағдайларға, мұғалімдер мен оқушылардың өзара әрекеттесуіне мүмкіндік береді. Мұғалім тәрбиеленушіге және жалпы ұжымға назар аудара отырып, педагогикалық процесті құратыны сияқты, оқушы да мұғалімді, ата-ананы немесе құрдастарын үнемі "көреді". Демек, педагог-тәрбиеленушінің өзара әрекеттесуінің педагогикалық процесінің бастапқы қатынасын тану педагогикалық процестің өзін, яғни оның ішкі жағынан жаңа тәсілдермен көруге және оның тұтастығының сипаттамаларын түсінуге жақындауға мүмкіндік береді. Педагогикалық процесс субъектілерінің екі тобы деп түсінетін мұғалімдер мен тәрбиеленушілер өзара әрекеттесу барысында белгілі бір педагогикалық мәселені шешеді. Бұл ретте педагог оқыту мен тәрбие жұмысы диалектикалық тұрғыдан біріктірілген бірыңғай және бөлінбейтін педагогикалық қызметті жүзеге асырады. Оқыту мен тәрбие жұмысының мақсатын түсінгеннен кейін біріншісі негізінен оқушылардың білім мазмұнының алғашқы екі компонентін, яғни этика, эстетика, Құқықтану, экология, өнер салаларындағы білім мен дағдыларды игеруін ұйымдастыруға бағытталған. Оқушылар игерген эмоционалды-құндылық қатынастарының тәжірибесі ғылымға, өнерге, еңбекке, адамға, табиғатқа, қоғамға және өзіне белсенді-оң көзқараста көрініс табуы керек. Сонымен бірге оқыту да, тәрбие жұмысы да оқушының шығармашылық әлеуетін, яғни білім беру мазмұнының үшінші компонентін дамытуға ықпал етуі керек. Осылайша, оқыту мен тәрбиенің бірлігін дәстүрлі түсіну-бұл біртұтас педагогикалық қызмет болып табылатын оқыту мен тәрбие жұмысының бірлігінен басқа ештеңе емес. Мұғалім немесе өзі ұйымдастырған оқушының біртұтас қызметі-бұл ілім мен басқа да іс-әрекеттердің бірлігі. Білім беру мазмұнының барлық компоненттерін бірлікте жүзеге асыру және олар мұғалімнің іс-әрекетінің тұтастығы мен тәрбиеленушінің іс-әрекетінің тұтастығы жағдайында білім беру, дамыту және тәрбиелік міндеттерді көрсетеді және педагогикалық процестің ажырамас құбылыс ретіндегі маңызды сипаттамасы болып табылады. Педагогтар мен тәрбиеленушілердің өзара іс-қимылында педагогикалық қызметтің ұйымдастырушылық және коммуникативті компоненттері барынша толық көрінеді. Сонымен қатар, пәндік өзара әрекеттесуді коммуникативті қамтамасыз етудің рөлін жете бағаламау оқытудың эмоционалды фонының және бүкіл оқу-тәрбие процесінің әлсіреуіне әкеледі, нәтижесінде мұғалімнің балалармен жеке байланыстары да әлсірейді. Онсыз бірде-бір өнімді, жағымды мотивтермен рухтандырылған әрекет болмайды. Егер тәрбиеленуші білім беру мазмұнын игеруге және өзін тұлға ретінде өзгертуге бағытталған тұтас қызметті жүзеге асырса, өзін-өзі тәрбиелеудің тәуелсіз процесіне қатысты тұтастық қамтамасыз етіледі. Сонымен қатар, мұндай қызмет әрдайым жүзеге асырылады, бірақ әр түрлі формада, азды — көпті анық-мектептегі міндетті оқу және сабақтан тыс сабақтар кезінде де, одан тыс жерлерде де. Педагогикалық процесті құру процесінің тұтастығы педагогикалық жағдайды талдау, ұжымның және жекелеген оқушылардың дамуын болжау негізінде білім беру, дамыту және тәрбиелеу міндеттерін кешенді жоспарлау жағдайында қамтамасыз етіледі, бұл сайып келгенде жұмыс жоспарларында жүзеге асырылады. Оларды іске асыру барысында бастапқы жоспарларға мүмкін болатын түзетулер енгізу мүмкіндігі педагогикалық процесті құру мұғалімдер мен оқушылардың өзара әрекеттесуі басталған кезде аяқталмайтынын, бірақ бастапқы қатынас негізгі құрылымға енетін сияқты реттеу және түзету түріндегі негізгі көзқарасқа енетінін көрсетеді. Педагогикалық процестің тұтастық деңгейіне дейін қалыптасуының ең жалпы шарты-мұғалімдердің іс-әрекетінің ұжымшылдық қағидаттары бойынша оқушылардың әлеуметтік және моральдық тұрғыдан мазмұнды дамушы және дамып келе жатқан өмірін ұйымдастыруға бағытталуы, осы өмірде баланың ұйымдастырылған іс-әрекеттерінде жеке мағынаны және оның қоғамдық мүдделермен байланысын қалауы үшін жағдайлар жасау. Оқу-тәрбие ұжымының өмірі ретінде ұйымдастырылған және оқыту, тәрбиелеу және дамыту міндеттерін шешуге бағытталған оқытудың, әлеуметтік пайдалы еңбектің және балалардың шығармашылық іс-әрекетінің барлық түрлерінің үйлесімді арақатынасын қамтамасыз ету жеке тұлғаның "үйлесімді тұтастығын", оның интеллектуалды, адамгершілік-эстетикалық және физикалық дамуын қалыптастыруға әкеледі[3] жүктеу/скачать 79,46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|