1. Семіз жарау байда бар, құйрығы бітеу қойда бар (Бұхар)
Олардың көпшілігі – -лық жұрнағы арқылы қазақ тілі түбірлерінен жасалғандар. Мысалы
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
ӘДЕБИ ТІЛ 6 апта
- Бұл бет үшін навигация:
- Үмбетей жырау
| Олардың көпшілігі – -лық жұрнағы арқылы қазақ тілі түбірлерінен жасалғандар. Мысалы:
Ақтамберді жырау жарлылық, жалғыздық, кемшілік, қорлық, зорлық; әділдік, бірлік, тірлік, татулық сияқты туынды есімдермен қатар талап, талқы, үміт, кеңес, күрес, тілек, бақыт, дау, күш, өлім, ажал, ақыл, ой, сезім, арман тәрізді түбір сөздерді қолданады. Үмбетей жырау адамдық, арамдық, сұмдық, ерлік, шешендік, билік, мінез, қылық, абырой, ындын, ант, пана, мін, бітік, бақ, тілеу, қызық, береке сөздерін ой кәдесіне жаратады. Шал ақында ашу, ақыл, жолдастық, ойран, жаман іс, бақыт, байлық, саулық, бәле, өнер, бақ, иман, тірлік, кедейлік сөздері өлең тіліне қатыстырылған. XVIII және XIXғ. I-жартысындағы ресми іс қағаздар тілінде қазақ хандары мен сұлтандарының орыс әкімшілігіне әр түрлі мақсатта жазған хаттарының тілі жатады. Бұл құжаттар тілінде әкімдерді дәріптейтін ғизатлу, хұрметлу, мәртебелі т.б. тұрақты эпитеттер міндетті түрде қолданылды. Есімдіктердің септелген түрлері бәңе, бекім, бенден түрінде, ал «деп» көсемшесі «дайу» түрінде, есімшенің -мыш жұрнақты түрі қолданылып, III жақ жіктік тұлға «дүр» формантымен келді. (хан мықтылардүр)
Осы дәуірдегі жазба мұралардың лингвистикалық варианттарын қолымызға қаз-қалпында тидірген ғалым — Б.Әбілқасымов. Ол өзінің “ХУШ-ХІХ ғасырлардағы қазақ әдеби тілінің жазба нұсқалары” (1978) атты еңбегінде қай жағынан болмасын аса құнды осы деректердің тілдік сипатын ашып беруді мақсат тұтады. Жалпы бұл дәуірдегі жазба мұралар әр жерлерде-ақ жарияланған, зерттеушілерге таныс дүниелер.
жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|