1 тақырып. Экономикалық теорияның қоғам дамуындағы орны мен ролі
жүктеу/скачать 3,32 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 1 тақырып. Экономикалық теорияның қоғам дамуындағы орны мен ролі.
- 2 тақырып. Меншік қатынастары және олардың экономикадағы ролі
- 3 тақырып. Экономиканың негізгі ұйымдастыру формалары
- 4 тақырып. Экономикалық жүйелердің үлгілері және өтпелі экономиканың заңдылықтары.
- 5 тақырып. Нарықты экономиканың мәні және қызмет атқару механизмі
- 6 тақырып. Сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздері
- 7 тақырып. Капиталдың айналымы және қайтармалы айналымы
- 8 тақырып. Фирманың (кәсіпорынның) шығындары және табысы
- 9 тақырып. Ұлттық экономика жүйе ретінде
- 10 тақырып. Жалпыэкономикалық тепе-теңдік және оның бұзылуы
- 11 тақырып. Ауытқу экономикалық дамудың заңдылығы ретінде
- 12 тақырып. Экономикалық өсу қоғамдық ұдайы өндірістің мақсаты ретінде
- 13 тақырып. Экономикада мемлекеттің ролі
- 14 тақырып. Мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметі
| Қарағанды Экономикалық Университеті
Қазтұтынуодағы АРАЛЫҚ ОҚЫТУҒА АРНАЛҒАН
ПӘНІНЕН
ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ЖИЫНТЫҚ Қарағанды 2007 Авторлық коллектив: Шүмеков З.Ш. Сүйіндіков Ж.С. Жанағұлов А.Ш. Аркенова Ж.Р. «Экономикалық теория негіздері» барлық мамандықтарға және дайындау бағыттарында оқытылады.Бұл пән студенттердің экономика, экономикалық даму және негізгі экономикалық ұғымдар, категориялар мен заңдар бойынша жүйелі көзқарасын қалыптастырады. Бұл өзінше ой қорытып, жауапты шешім қабылдай алатын экономикалық білімді мамандарды тәрбиелеуге көмектеседі. Қоғамның экономикалық жүйесі «экономикалық теория негіздері» курсының зерттеу объектісі болады. Тарихи және логикалық әдістер бірлігі, жүйелік көзқарас, экономиканың үлгілерін жасау, оларды графикалық және математикалық талдау экономикалық теорияның әдістері болады. Экономикалық теорияның ғылым ретінде ұзақ даму тарихы бар. Оның түп тамыры саяси экономия классиктерінің еңбектерінде жатыр. XVIII-XIX ғасырларда экономикалық теория ғылыми пән ретінде «саяси экономия» деп аталған.XIX ғасырдың соңғы отыз жылдарында саяси экономия «экономикс» курсымен ауыстырылды. Ағылшын тілді елдерде бұл пән осы атпен дамуда. Бүгінгі жағдайда ТМД елдерінде «Экономикалық теория» курсы оқытылады. 1 тақырып. Экономикалық теорияның қоғам дамуындағы орны мен ролі. «Экономика» ұғымы. Экономика ұғымын үш көзқарастық тұрғыдан анықтау: экономика шаруашылық іс-әрекет ретінде, экономика шаруашылық жүргізу туралы ғылым ретінде, экономика шаруашылық жүргізу жағдайында қалыптасатын адамдар арасындағы қатынастар ретінде. Экономика ғылымының сипаттамасы және даму кезеңдері.Экономикалық теория пәні. Экономикалық теорияның экономикалық ғылымдар жүйесіндегі орны. Экономикалық теорияның қызметтері: ғылыми, әдістемелік, тәжірибелік. Негізгі экономикалық ұғымдар:қажеттілік, материалдық игіліктер мен қызметтер, экономикалық қорлар, ресурстың шектеулі болуы, экономикалық қатынастар, экономикалық заңдар мен категориялар. Экономиканы ғылыми зерттеу әдістері: ғылыми абстракция, анализ және синтез, индукция және дедукция, экономиканың математикалық үлгісін жасау, экономикалық тәжірибе жүргізу.
Меншіктің экономикалық және құқықтық мазмұны. «Иемдену-айыру» қатынастары. Меншік объектілері және субъектілері. Меншік формалары. Қоғамда меншік формаларының көптүрлі болуының заңды қажеттілігі. ҚР-да меншік қатынастарын қайта құру. Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру: кезеңдері, түрлері, әдістері, проблемалары. 3 тақырып. Экономиканың негізгі ұйымдастыру формалары Натуралды шаруашылық экономиканы ұйымдастырудың алғашқы тарихи формасы (көрінісі) ретінде. Натуралды шаруашылықтың негізгі белгілері және дамып өзгеруі. Айырбас қатынастарының дамуы және ақшаның пайда болуы. Товарлы шаруашылықтың пайда ьолу жағдайлары. Товарлы шаруашылықтың негізгі белгілері. Товар және оның сипаттық қасиеттері. Ақша жалпылама айырбас эквиваленті ретінде. Ақшаның қызметтері. Нарықтың түрлері. Нарық инфрақұрылымы. 4 тақырып. Экономикалық жүйелердің үлгілері және өтпелі экономиканың заңдылықтары. Экономикаға жүйелі көзқарас. Экономикалық жүйе және оның элементтері. Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарыеың орны. Экономикалық жүйелерді жіктеп анықтау (дәстүрлі, әкімшілдік-әміршілдік, аралас, нарықтық). Өтпелі экономика және оның негізгі сипаттық белгілері. Әкімшілдік-әміршілдік экономикалық жүйенің нарықтық экономика ретінде өзгеруі. Өтпелі экономиканың заңдылықтары: меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру, ішкі және сыртқы экономикалық жағдайды босату, нарықтық инфрақұрылымды қалыптастыру. ҚР экономикасын қайта құру: мақсаттары және кезеңдері.
Нарықты экономика товар-ақша қатынастарының ең жоғарғы даму сатысы ретінде. Нарықтың мәні, қызметтері. Нарықтың артықшылықтары және кемшіліктері. Нарықты экономиканың ұстанымдары: маржиналдық талдау, баламалы таңдау шығындары, экономикалық ұтымдылық. Нарық механизмінің элементтері: сұраныс, ұсыныс, баға, бәсеке. 6 тақырып. Сұраныс пен ұсыныс теориясының негіздері Сұраныс заңы. Сұраныс қисығы. Сұранысқа әсер етуші жағдайлар. Ұсыныс заңы. Ұсыныс қисығы. Ұсынысқа әсер етуші жағдайлар. Сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы. Нарық тепе-теңдігі. Икемділік ұғымы. Икемділік коэффициенті. Сұранымның баға және табыс бойынша икемділігі. Ұсыныстың баға бойынша икемділігі. Тұтынушылық мінез-құлқы. Тұтынушының жалпы (түпкілікті) және кезекті (қосымша) пайдалықты максималдау талдамы. 7 тақырып. Капиталдың айналымы және қайтармалы айналымы іріс және ұдайы өндіріс. Жеке-дара ұдайы өндіріс. Фирма (кәсіпорын) нарықтың экономика субъектісі ретінде. Капиталдың қайтармалы айналымы мен айналымы. Негізгі және айналмалы капитал. Негізгі капиталдың ескіруі. Капиталдың техникалық және экономикалық ескіруі (құнсыздануы). Амортизация. Қор жинау мәні және жағдайлары. Инвестициялар және оның түрлері. 8 тақырып. Фирманың (кәсіпорынның) шығындары және табысы Бухгалтерлік және экономикалық шығындар. Тұрақты, өзгермелі, жалпы, орташа және шекті шығындар. Фирманың табысы: жалпы, орташа және шекті. Өндіріс факторлары және факторлық табыстар. Еңбек өндіріс факторы және еңбек ақы еңбек бағасы ретінде. Капитал өндіріс факторы және процент капитал иесінің табысы ретінде. Жер ауылшаруашылығының негізгі факторы ретінде. Жер рентасы және оның түрлері. Жерді экономикалық бағалау және нарықтық бағасы. ҚР-дағы жерлер және жер қатынастары. Пайда кәсіпкердің табысы ретінде. Экономикалық және бухгалтерлік пайда. Өндірушінің шығындарын минималдау және пайдасын максималдау ұстанымы. 9 тақырып. Ұлттық экономика жүйе ретінде Жалпы экономикалық талдаудың ерекшеліктері. Жалпы және жеке экономика мәселелерінің өзара байланысы. Ұлттық экономика жүйе ретінде. Табыстар мен шығындар айналымының жалпы экономикалық үлгісі. Жалпы экономикалық саясаттың мақсаттары. Қоғамдық өндірістің нәтижелері және олардың ЖҰӨ көрсеткішіндегі көрінісі. ЖҰӨ-ді есептеу әдістері (шығындар бойынша, табыстар бойынша, қосылған құн бойынша). 10 тақырып. Жалпыэкономикалық тепе-теңдік және оның бұзылуы Жалпы сұраным және жалпы ұсыным. Жалпыэкономикалық тепе-теңдіктің бұзылуы. Жұмыссыздық пен инфляция экономикалық тұрақсыздықтың көріністері ретінде. Жұмыссыздық және жұмыспен толық қамту ұғымы. Жұмыссыздықты өлшеу. Жұмыссыздықты өлшеу. Жұмыссыздық түрлері. ҚР-да жұмыссыздықтың себептері және түрлері. Инфляцияның экономикалық және әлеуметтік салдары. Қазақстандағы инфляция. 11 тақырып. Ауытқу экономикалық дамудың заңдылығы ретінде Нарықты экономиканың ауытқулы дамуы. Экономикалық ауытқулардың себептері: сыртқы және ішкі. Экономикалық ауытқу және оның құрамы. Экономикалық ауытқулардың түрлері. Қысқамерзімдік (Китчин), ортамерзімдік (Жуглар) және ұзақ мерзімдік ауытқулар (Кондратьев). Экономикалық ауытқуларды реттеу. 12 тақырып. Экономикалық өсу қоғамдық ұдайы өндірістің мақсаты ретінде Экономикалық өсу және оның өлшемдері. Экономикалық өсудің түрлері және жағдайлары. Экономикалық өсудің үлгілері. ҚР-ның экономикалық өсу үлгісі. ҚР-да экономикалық өсудің жағдайлары және факторлары. 13 тақырып. Экономикада мемлекеттің ролі Мемлекеттің экономикалық қызметтері. Ақша жүйесі және оның элементтері. Несие және оның қызметтері. Ақша-несие саясаты және оның құралдары. ҚР-ның монетарлық саясаты. Қаржы және қаржы жүйесі. Фискалдық саясат. ҚР-ның бюджет салық саясаты. Нарықты экономикада табыстар. Табыстарды бөлудегі теңсіздік (Джини коэффициенті, Лоренц қисығы). Табыстарды қайта бөлудегі мемлекеттің ролі. ҚР-ның әлеуметтік саясаты. 14 тақырып. Мемлекеттің сыртқы экономикалық қызметі Халықаралық еңбек бөлінісі. Салыстырмалы артықшылық теориясы. Халықаралық еңбек бөлінісіндегі Қазақстанның орны. Қазақстанның әлемшаруашылығына кіру мәселесі. Халықаралық экономикалық қатынастардың негізгі түрлері. Сыртқыэкономикалық реттеудің құралдары мен механизмі. Кіріспе Авторлар ұжымының негізгі мақсаты – Қарағанды экономикалық университетіндегі экономикалық теория негіздерінің оқыту тәжірибесін ескере отырып, сонымен бірге ғылыми – зерттеу институтарының материалдарын және отандық ғалым-экономистердің еңбектерін пайдалану арқылы, Қазақстандағы экономикалық реформаның даму процессі мен ондағы оң өзгерістерге талдау жасау негізінде, жоғары оқу орындарындағы студенттерге арналған мемлекеттік тілде оқулық шығаруға үлес қосу. Оқулыққа отандық материалды молырақ кірістіруге тырыстық, мұндағы мақсатымыз – төл материалдар арқылы студенттерге туған республикамыз туралы, оның экономикасы мен өркендеуі жайлы тереңірек білім беру. Болашақ жоғары білімді мамандарды ұлтжандылыққа, Отан сүйгіштікке тәрбиелеу. Авторлар ұжымы оқулық шығаруда мынадай негізгі бағыттарын ұстанады: Біріншіден, соңғы кезде экономикалық теория негіздерінен мемлекеттік тілде оқулықтар жарық көргені белгілі, сонда кейбір қамтылмаған немесе назар аударылмаған проблемаларға студенттердің назарын аударып, олқылықтардың орнын толтыру. Екіншіден, жоғары оқу орындарына арнап жасалған бағдарламаны орындау әрбір дәріс берушінің негізгі міндеті. Сонымен бірге жоғары оқу орнында алған білімді ғылыми жұмыста қолдана білу келешек маман кадрлар үшін басты мақсат екенін болашақ мамандардың осы бастан түсінуіне көмектесу. 2004 жылдың қазан айында Астанада өткен білім және ғылым қызметкерлерінің III съезінде сөйлеген сөзінде Ел басы Н.Ә.Назарбаев айтқандай «Қазақстан өзінің ғылыми әлеуетін ұлттық экономикамен байланыссыз сақтай алмайды, ал экономика ғылымға арқа сүйемейінше бәсекеге қабілетті емес». Сондықтан да қазіргі әлемдегі мемлекеттердің экономикалық табыстары олардың білім беру жүйелері мен азаматтарының білімділігімен айқындалатынын түсінушілікті орнықтыру. Үшіншіден, оқулықты жазу кезінде дүниежүзілік экономика ғылымының еңбектері пайдаланылды, осымен байланысты студенттердің әрбір экономикалық мектептер мен бағыттар қөзқарастарын салыстыра қарастыру мүмкіндігі ескерілді. Төртіншіден, методологиялық талдау кезінде өндіріске негіздеген әдістемені қолдандық.. Қорыта келе айтатынымыз, оқулық келешек маман кадрлар үшін қызмет етсе, біздер үшін үлкен жетістік болар деген тілектеміз.1. «Егемен Қазақстан» (№ 255 (23890)), 13.10.04ж.
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕОРИЯ, САЯСИ ЭКОНОМИЯ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКСТІҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСТАРЫ 1.1. Экономиканың негізгі элементтері және түсініктері, шығындар, өндірістік мүмкіншіліктер 1.2. Экономикалық заңдардың объективтік сипаты 1.3. Экономикалық теорияның функциясы Түйін
Қайталауға арналған сұрақтар Тестілер
1.1. Экономика. Экономиканың негізгі элементтері Экономика ғылымының негізгі зерттеу аясы экономика, адамдардың ерекше өмір сүретін орыны. Бұл саланың ерекшелігін, оның мазмұнын, элементін экономикалық ғылым анықтайды, зерттейді. Экономика-лық теория – оның негізгі бөлігі. Экономика жөніндегі алғашқы ғылыми мәліметтер ерте дәуірдегі Вавилон, Египет, Индия, Қытай, Грек ойшылдарының еңбектерінде кездеседі. Байлыққа ие болу және тұтынымды қанағаттандыру жайлы ойлануды Аристотель (384-322) экономика және хрематисстикаға бөлді. Экономиканың біздің ғ.д. негізгі мақсаты – тұтыну құнын алу, өмір сүруге керекті үй шаруашылығы, өнер, сауда арқылы баю болды. Байлық және ақшаны иемденуде алға қойған мақсатқа жетудің шегі жоқ. Егер экономика табиғи себептермен қамтамасыз етілсе, хремасстика табиғат заңдарымен үйлеспей тұрғандайәсер қалдырды. «Хремасстика» термині – сауда капитализмімен ұқсас түсінік. Экономика терминін экономикалық ғылымға ең алғаш әкелген Ксенофонт өзінің кітабын «Экономия» деп атады. Бұл еңбегінде сол заманғы құл иеленушінің үй шаруашылығын басқару жөніндегі нұсқаулары жазылған. Ерте дәуірде көпшілік елдерде кең тараған ғылымның аты, грек тіліндегі шаруашылық және басқару сөзінен алынып, француз экономисі Антуан Маккретьен оны (1575-1622жж) «Саяси экономия» деген еңбегі арқылы бекітті. Сонымен, XVII ғасырдан қазіргі кезге дейін «саяси экономия» деген ғылым қалыптасты. А. Макретьен хандар мен жеке билеушілерге мемлекеттік мүлікті қалай басқару керектігі туралы кеңес берді. «Саяси экономия» трактатының аты соған байланысты болуы мүмкін. Осы кезден бастап экономика ғылымының пәні туралы әр түрлі ойлар мен анықтамалар айтыла бастады. Экономикалық ғылым басқа қоғамдық ғылым сияқты әр түрлі және күрделі қоғамдық шындықтың бір қырын қамтып зерттейді. Осы негізде, белгілі көзқарас арқылы адамдар және индивидиум арасындағы көзқарасты қарастырады. Альфред Маршаллдың басты негізгі түсіндіруі молшылықтың материалдық жағдайын жасау мен пайдалануға негізделген. Қазіргі жағдайда экономикалық ғылым заңдар, заңдылықтар негізінде экономикалық процестерді түсіндіретін және айқындайтын материалдық игілік жасау және пайдалану үрдісін анықтайтын маңызды әлеуметтік институт. Экономикалық ғылым - білім жиыны, қоғамда үстемдік ететін шаруашылық идеологиясының негізгі құрамы және экономикалық ойлауды қалыптастырушы. Экономикалық ғылымның негізгі бөлігіне мыналар кіреді: экономикалық теория, шаруашылық логикасының тәжірибесі ретінде экономикадағы табиғи процестерді реттеу, шаруашылық қызметіндегі тәжірибені реттеу, қоғам мен индивидумның қажетін қанағаттандыру. Экономикалық ғылым пәнін және әдісін зерттеу экономикалық теориямен ұқсас. Дүниежүзіндегі экономистердің көбі экономикалық теорияны жан-жақты ғылым дейді. Ресурстарды талдау проблемасы мен экономикалық теорияның оқу пәні ретіндегі (экономика және саяси экономика) экономика ғылымынан айырмашылығы: шаруашылық және адамдар тәртібін, әрекеттерді нақты, тұрақты дәлелдермен анықтайды, қашаннан белгілі түсініктер мен категорияларды бастапқы білім негізінде түсіндіреді. Экономикалық ғылым әр уақытта нақты шындықты зерттеумен байланысты заңдар мен заңдылықтарды ашу, даму үрдісін ұзарту, қоғамның мақсатына жету тәсілдері мен әдістеріне болжам жасайды. Басқалай айтқанда, экономикалық ғылым әр уақытта динамикалы. Экономикалық теория, саяси экономия, экономика пәндеріне нақтылы анықтама берсек, мынадай жағдайды анықтауға болады: Біріншіден – экономикалық теория адамдар арасындағы байланысты және олардың өндірістегі тәртібін, тауар айырбастау және қызмет жағдайында шектелген ресурстарды пайдалану тәсілін, материалдық және материалдық емес игілікті өндіру оларды бөлу және тұтынуды реттейді. Экономикалық теория оқу пәні ретінде негізгі төрт бөлімді біріктіреді.
1.1 кесте 
Макроэкономикада елдің экономикасы біртұтас зерттеледі. Макроэкономиканың нысандары болып қоғамның табысы мен байлығы, экономикалық өсудің қарқыны мен факторлары т.б. категориялар қаралады. Макроталдау инфляция мен жұмыссыздықты реттеу, іскерлік белсенділікті ынталандыру, халық шаруашылық проблемаларын шешуге бағытталған. Мезоэкономика – ұлттық экономиканың белгілі бір ішкі жүйелерінің немесе халық шаруашылығы салаларының ӘӨК, аймақтық экономика т.б. жұмыстары мен заңдарын зерттейді. Біріншіден, экономикалық теория адамдар арасындағы байланысты және өндірістегі тәртіпті, тауар мен қызметті айырбастау кезіндегі, шектеулі ресурстарды пайдалану тәсілін, материалдық және материалдық емес өнімдерді қоғам мүшелерінің пайдалануын зерттейді. Екінші: саяси экономияның зерттейтін объектісі - шектеулі ресурстар жағдайында материалдық игілікті өндіру, айырбастау, бөлу және тұтыну кезіндегі адамдар арасындағы қарым-қатынасты қарастырады. Саяси экономия өзінің пәні ретінде экономикалық заңдарды зерттеуге байланысты экономикалық процестің объективтік негізін және құбылысын, экономикалық процесс пен құбылыстың негізін қарастырады (1.2кесте). 1.2 кесте 
Экономикалық теория пәні мен саясиэкономия пәні ұқсас. Дегенмен, экономикалық теория адамдар арасындағы субъективтік жағын қарастырады. Яғни адамдардың мінез-құлқын, таптар мен таптардың материалдық, материалдық емес игіліктермен байланысты қатынастарын қарастырса, ал саяси экономия материалдық игілікті талдаумен шектеледі. Үшінші: шаруашылықты басқару, жүргізу ережесін сақтауды, сонымен қатар саяси проблемаларды да қарастырады. Мысалы, мемлекет жұмыссыздарға төлемақы төлей ме, жұмыс істемейтін аналарға көмектесе ме, конверсиялауға дауыс бере ме және басқалар. Экономика кәсіпкерлікке қатысты сұрақтарға да жауап береді, неге биржалар көп, ақшаны банкіге салу тиімді ме т.с.с. Ресурстардың шектеулі болуымен байланысты оларды пайдалану баламалы жағдайда іске асады. Осы жағдайды Самуэльсон 2 тауарды мысалға ала отырып, қарастырған зеңбіректер мен май өндірістерін қарастырайық. Бірінші вариант: қоғамның барлық ресурсы май өндірісін өндіруге бағытталған, бұл 5 млн. кг майды максимум өндірістің ресурстық-технологиялық жағдайына байланысты өндіруге болады. Екінші вариант: 15 мың зеңбірек шығаруға бағыт-талған. Бірінші, екінші варианттарды қолдануға болмайды. Үшінші вариант: қоғам зеңбірек шығару үшін май өндіру көлемін азайтады. Балама мүмкіндік мағынасы төменде көрсетілген. 1.3 кесте
Өндірістік мүмкіншіліктің көлбеуі (нүктелер А, В, С, Д, Е, F) әлде трансформация, бұл экономика толық жұмыс істеген кезде баламалы болады. Өндірістің техникалық-экономикалық жағдайына қарай ресурстарды бөлу арқылы өндіруге мүмкіндік бар. Ресурстар толық жұмыс істеген кезінде байланыс болады, барлық нүктелер мүмкіндік комбинациясына байланысты, көлбеу трансформацияланады. Кез келген нүкте көлбеуге парето тиімділік жағдайын анықтайды. Өндірістік мүмкіншілік толық қамтамасыз етілмесе, не өндірістік комбинациясында жұмыссыздық болса, оны 4 нүктесінде деп болжасақ, май мен зеңбірек көлбеуде жатпайды. Бұл жағдай мынаны ескертеді: егер қолда бар қосымша ресурстарды пайдалансақ, онда қару-жарақ және май өнімдерін шығаруды молайтамыз. Өндірістік мүмкіншілік көлбеуі 5 нүкте маңында болса, онда қоғам бір мезгілде зеңбірек және май өндірісін ұлғайта алмайды. Трансформация көлбеуінің өндірістік айырмашылы-ғын білу, артық экономикадағы трансформациялық көлбеудің жоғарғы деңгейге көтерілуі техникалық жаңалықтар ашуға, қазба байлықтарының жаңа қорын табуға және т.б. мүмкіндік береді. Қоғам әр кезеңде қорлануды таңдайды (қаржылық және нақты секторларды инвестициялау мен тұтыну) (жеке). Қорлануды көбейту (жаңа зауыттар мен фабрикалар үшін күрделі қаржыны көбейту) қоғамның бірнеше жылдан кейін көлбеу трансформация сатысына көтерілуіне мүмкіндік береді. 
Экономикалық заңды қалай түсіндіруге болады? Бұл – экономикалық ұғым ретінде қалыптасқан құбылыстардың себеп-салдарлы байланыстары. Экономикалық зерттеулер кезінде ғалымдарға жекелеген, оқшауланған фактілермен жұмыс істеуге тура келеді. Сол себепті фактілерді топтастырып, жинақтап қорыту қажет. Бұл индуктивті әдіс, яғни жеке қорытындыларды логикалық пайымдау әдісімен жүргізіледі. 1.2. Экономикалық заңдардың объективтік сипаты Экономикалық заңдарды объективтік түрде әсер етуі адамдардың сана-сезіміне байланысты емес. Экономикалық процестердің ішкі мазмұнын, мәнін анықтау үшін обьективтік заңдарды ашу керек. Олар экономикалық құбылыстар мен процестердің қасиеттері (мән және форма) арасындағы қажетті,тұрақты, ұдайы тәуелділіктерді көрсетуі тиіс және обьективтілігімен байланысты себеп-салдарлы байланыстарды айқындайды. Экономикалық заңдар адамдардың экономикалық іс- әрекеттері мен қатынастарын білдіреді. Сонымен, экономикалық заңдар бұл адамдар арасындағы экономикалық қатынастарды бейнелеу формасы. Олар адамдардың қоғамдық іс-әрекеттерінің тәуелді байланыстарын, жүйелі ұғым-атау формасындағы заңдарды қарастырады. Экономикалық заңдарға әлеуметтік, қоғамдық қатынастар заңдары жатады. Осылайша, олар табиғат заңдарынан ажыратылады. Оның екінші бір айырмашылығы -тарихи шектеулі сипатта болуы, ал табиғи заңдар мәңгілік қатынас ретінде зерттеу әдісіне ғана тәуелді. Өздерінің әрекет ету сипатына қарай экономикалық заңдар ерекше және жанама болып екіге бөлінеді. Ерекше экономикалық заңдар жеке дәуірлерге, формацияларға тән. Мысалы, құлдық және феодализм дәуіріндегі материалдық игіліктерді бөлу заңы. Жалпы экономикалық заңдар барлық экономикалық формацияларда әрекет етеді, мысалы, еңбек өнімділігін арттыру заңы, уақытты үнемдеу заңы және басқа да тарихи-әлеуметтік қажеттіліктер. Абстрактылы ойлау кезінде мән сыртқы қабықтан босайды. Абстрактылы ойлау кезінде логикалық түсінік қалыптасады, аз не көп зерттелген нақты шындық талданып, қорытындыланады. Өмірдің бұл фактісінде таусылмайтын ғылыми зерттеулер жатыр. Логикалық түсінік қоғамның экономикалық өмір жағдайын талдап бейнелейтін экономикалық категория болып саналады. К. Маркс: «... Категория өмір сүру жағдайының күн-көріс формаларының қоғамда белгілі кейбір жақтарын ғана білдіреді деп жазды».1 Қоғамның экономикалық даму заңын анықтау – экономикалық ғылымның негізгі міндеті. Ф. Энгельстің «Заңдар туралы ғылым, өндірісті басқару және адам қоғамындағы материалдық өмір игілігін айырбастау»2 экономикалық теориясы бұған тура бағынады. 1.4 кесте жүктеу/скачать 3,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|