Жазбаша ескерткіштер және қосымша әдебиеттер. VI-VII ғасырларда түркі тайпалары өз хатын пайдаланды. Олардың тарихы тек көрші елдердің - Қытай, Византия, Иран және т.б. көздерінде ғана емес, сонымен қатар түркі жазбаларында - көне түрік руникалық жазуларында да сақталған. Негізгі ескерткіштердің табылған жері бойынша бұл хат "Орхон-Енисей" немесе ежелгі түрік руникалық хат деп аталды. Хат ежелгі түріктердің тарихы, олардың тілі, әдебиеті, идеологиясы мен мәдениеті бойынша бай материал болып табылады.
Мәтіндердің Орхон тобына күл-тегиннің құрметіне кіші және үлкен жазулар, Білге-қаған, Тоньюкұқтың құрметіне жазылған жазулар жатады. Мәтіндердің Енисей тобына қабір үстіндегі тастарда бірнеше ұсақ жазулар жатады [10]. Түркі тілдес тайпалардың арасында ауызша-поэтикалық дәстүр болды. Орхон ескерткіштерінде, әл-Бируни, Махмұд Қашқари еңбектерінде және т.б. айтылған тарихи аңыздар халық шығармашылығының дамуы туралы халық даналығы мен житей тәжірибесін көрсететін көптеген мақал-мәтелдер мен мақал-мәтелдер көрініс береді. Оғыз тайпаларының арасында Оғыз-қаған туралы аңыз болған, олар кейіннен "Оғызнаме" эпосына кірді [11, С.409].
Қорқыт туралы аңыздар. Түркі тілдес халықтардың мифтерінде бірінші шаман, шамандар мен әншілердің қамқоршысы, ішекті аспапты қобыз ойлап тапушысы Қорқыт (Хорхут) болды. Ол туралы ең көне мифологиялық мәліметтер XV ғасырдың оғыз эпосында Рашиддин мен Әбілқайыр жазған оғыздарда жазылған оғыздарда "Менің Қорқыт Ата Кітабы". Аңыз бойынша, ол тайпаның Патриархы ретінде 300 жыл өмір сүрді. Қорқыт туралы аңыздар түркмен, қарақалпақов, башқұрт және т. б. түркі тілдес халықтардың арасында белгіленген[11, б. 295-296].
Достарыңызбен бөлісу: |
