1-тапсырма. Дене тәрбиесі құралдары; дене жаттығулары, би, массаж

1. Гигиеналық факторлар (сабақ, демалыс, тамақтану және үйықтау тәртібі, киім, денетәрбиесі жабдықтары мен құралдары, гигиенасы, т.б.). Дене тәрбиесінің өзіндік мәні бар құралы болып табылады. Олар дене жаттығуларының ағзаға тигізетін тиімділігін арттырады. Мысалы, дене жаттығуларымен айналысу, тамақтану мезгілінде және толық мәнінде болған жағдайда сүйек және бұлшық ет дамуына оңды әсерін тигізеді. Қалыпты ұйқы демалысты және жүйке жүйесінің жұмыс қабілеттілігін көтеруді қамтамасыз етеді. Бөлменің, дене тәрбиесі жабдықтарының, құралдарының, ойыншықтардың, балалар киім-кешегінің тазалығы түрлі ауруларды алдын алуға мүмкіндік береді. Жеке жастың және қоғамдық  гигиена талаптарын сақтау, балаларға оңды әсер етіп, олардың дене жаттығуларын меңгеруіне қолайлы жағдай туғызады. Гигиеналық факторлардың дербес мәні де бар. Олар барлық ағзалар мен жүйелердің қалыпты жүмысына әсерін тигізеді. Мысалы, жүйелі және сапалы тамақтану ас қорыту қызметтерінің жақсы жұмыс істеуіне әсерін тигізеді және басқа ағзаларға қажетті қоректену заттарын мезгілінде жеткізуді қамтамасыз етеді. Бұл баланың қалыпты өсіп, дамуына қажетті басты шарттардың бірі. Жарықтың дұрыс берілуі көз ауруынан сақтандырады (алысқа көз жетпеушілік т.б.). Балалардың кеңістікте дұрыс болжай алуына қолайлы жағдай туғызады. Қатаң күн тәртібін сақтау балаларды тәртіппен жинақылыққа және т.б. жағымды қасиеттерге үйретеді;

              2) Табиғаттың жаратылыс күштері (күн, ауа және су) дене жаттығуларының ағзаға тигізетін әсерін күшейтеді және адамның жұмыс қабілетін арттырады. Ауада немесе суда дене жаттығуларымен айналысу процесінде жекелеген органдары мен ағза жүйесінің қызмет мүмкіндіктері күшейеді. (оттегін жұту көбейеді, зат алмасу жақсарады және т.б.). Күн сәулесі ауа және су ағзаны шынықтыру үшін қолданылады. Соның нәтижесінде адам ағзасы ауа райы құбылысының факторларына мезгілінде әсерленіп, қажетті төзімділік танытады. Табиғаттың жаратылыс күштерін дене жаттығулары мен үйлестіре пайдалану шынығудың тиімділігін арттыра түседі. Табиғаттың жаратылыс күштері дербес құрал ретінде де пайдалануы мүмкін. Су – теріні кірден тазартуға, қан тамырларын кеңейтуге және таратуға, адам денесіне механикалық әсерін тигізуге пайдаланылады. Орман, бақша, парк ауасының құрамында ерекше заттар (фитонциттар) болады. Олар микроптардың жойылуына ықпал етеді. Қанды оттегімен қамтамасыз етіп адам ағзасы не оңды әсер етеді. Күн сәулесі – тері астына Р витаминінің жиналуына ықпал етеді. Түрлі микроптарды өлтіріп адам ағзасын түрлі аурулардан (рахид және т.б.) қорғайды. Табиғаттың жаратылыс күштерін пайдалану балалардың мінез-құлқына оңды әсер етеді. Ағзаға жан-жақты әсер ету үшін, табиғаттың жаратылыс күштерін барынша мақсаткерлікпен үйлестіріп пайдалануы керек;

3) Дене жаттығулары – дене тәрбиесінің негізгі арнаулы құралы, дене жаттығулары адамға алуан түрлі әсерін тигізеді: дене жағдайын өзгертеді; адамгершілігін ақыл-ой; эстетикалық және еңбек тәрбиесінің міндеттерін жүзеге асыруға ықпал етеді. Сондай-ақ мінез-құлық қасиеттерін қалыптастыруға әсер етеді. Дене жаттығуларымен бірге би, массаж пайдаланады. Музыкамен қосарланып жүргізілетін би жаттығулары ағзаның бүкіл жүйесіне әсерін тигізеді. Дененің сапалық қасиеттерін (ептілікті, жылдамдықты т.б.) дамытады. Сондай-ақ қозғалыстың  әсем, байсалды, табиғи болуын қалыптастырады;

4) Массаж (сипау, уқалау, шапалақтау, жұмсарту және т.б.) теріге бұлшық еттерге, сүйек жүйесіне әсер етеді. Демалысты күшейтеді, қан айналымын зат алмасуды жақсартады және т.б.;

5) Түрлі іс-әрекет жағдайлары (еңбек, сурет салу, пішіндеу, музыка аспаптарында ойнау және т.б.) қимыл-қозғалысы арқылы жүзеге асырылады. Сөйтіп бұларда адам ағзасына әсерін тигізеді. Бірақ еңбек процесінде атқарылатын қимыл-қозғалыс ең алдымен нақты нәтиже алуға бағытталған, ал оның ағзаға тигізетін әсері қосалқы фактор болып есептеледі. Сондықтан іс-әрекеттің алуан түрін ұйымдастырғанда баланың дұрыс жүріп тұруын, оныңағзасына түсетін күштің жас ерекшелігіне сай келуін олардың дербес ерекшеліктерін, денсаулық жағдайын, дене дамуын және әзірлігін есепке алу керек. Түрлі жас кезеңінде дене тәрбиесі тапсырмаларын жүзеге асыру негізгі және қосалқы құралдарда дұрыс ұйымдастыру кезінде ғана тиімді болмақ. Мысалы: нәресте өмірінің алғашқы 3 айында гигиеналық факторлар мен табиғат жаратылыс күштерінің маңызы ерекше. Одан әрі дене жаттығулары мен іс-әрекеттерінің алуан түрінің рольі ұлғаяды.