10-сынып. §44. Энергетикалық алмасу кезеңдері Энергетикалық алмасу, диссимиляция, катаболизм

10-сынып. §44.Энергетикалық алмасу кезеңдері
1.Энергетикалық алмасу, диссимиляция, катаболизм – энергияға бай қосылыстар түзетін органикалық қосылыстардың ферментативті ыдырау реакцияларының жиынтығы.
2.Жасушалардағы катаболизм процестері тотығу реакциясына қажетті оттекті тұтынумен бірге жүреді.
3.Биологиялық тотығу – органикалық заттардың оттегімен қосылып энергия бөлуі
4.Жасушада органикалық қосылыстар донор электрондар рөлін атқарады (жоғары энергетикалық деңгей электрондарын беріп жібереді)
5.Акцептор электрондар - Оттек, НАДФ+, НАД+ .Электрондарды қосып алып, олар НАДФ(Н), НАД(Н)-қа дейін тотықсызданады
6.Энергияны «жинақтаушылар» болып табылады - АТФ, НАД(Н), НАДФ(Н)
7.Жасушаларда тотығатын органикалық қосылыстар - бастапқы энергия көздері болып табылады
8.Энергетикалық алмасу үш кезеңнен тұрады:

• 
  Бірінші кезең – дайындық кезең
  
• 
  Екінші кезең – оттексіз кезең
  
• 
  Үшінші кезең - оттекті кезең
  

9.Бірінші кезең (дайындық кезең):

• 
  жасушалардан тыс асқазан-ішек қуысынан шығатын ферменттер әсерінен жүзеге асады;
  
• 
  полимерлердің ірі молекулалары мономерлерге: нәруыз-аминқышқылдарына, полисахаридтер жай қанттарға, майлар май қышқылдары мен глицериндерге ыдырайды;
  

10.Биологиялық «отынның» ең басты түрлерінің бірі- көмірсулар, атап айтқанда –глюкоза
11.Гликолиз – ферменттердің көмегімен және энергияның бөлінуімен жүретін глюкозаның ыдырау процесі
12.Глюкоза – ерекше белсенді заттар қатарына жатпайды, олар қатысатын реакциялар бірқалыпты температурада салыстырмалы түрде баяу жүреді
13.Екінші кезеңде:

• 
  Глюкозаның алтыкөміртекті молекуласы С₆Н₁₂О₆ пирожүзім қышқылының екі көміртекті молекуласына С₃Н₄О₃ ыдырайды;
  
• 
  Сутектің төрт атомынан айырыла отырып, глюкозаның ішінара тотығуы жүреді:
  

С₆Н₁₂О₆ 2С₃Н₄О₃ + 4Н + 2АТФ

• 
  Екі молекула НАД⁺ сутек электрондары мен протондары есебінен екі НАД(Н) –қа айналады
  
• 
  АДФ және фосфор қышқылынан АТФ-тің екі молекуласы түзіледі
  

14.Егер жасушада оттек болмаса н/е ол жеткіліксіз болса, онда ПЖҚ-ның екі молекуласы екі НАД(Н) есебінен сүт қышқылына дейін тотықсызданады:
2С₃Н₄О₃ + 2НАД(Н) + 2Н+ 2 С₃Н₆О₃
15.Егер жасушада оттек болса – онда ПЖҚ сүт қышқылына айналмайды, митохондрияға тасымалданады да, оттек қатысында СО₂ мен Н₂О-ға дейін толық тотығады
16.Энергетикалық алмасудың үшінші кезеңінде – ПЖҚ-ның екі молекуласының толық тотығуы 36 АТФ молекуласының түзілуіне әкеледі:
2С₃Н₆О₃ + 36Н₃РО₄ + 36АДФ +6О₂ 36АТФ +42Н₂О +СО₂
17.Глюкозаның бір молекуласы толық ыдыраған кезде 38 АТФ молекуласы түзіледі.
18.АТФ 1 молінде 40 кДж энергия болады.
38моль АТФ-те: 40х38=1520 кДж энергия болады
19.Органикалық заттардың ыдырауы барысында түзілген энергияның 55%-і потенциалды энергия түрінде сақталады (АТФ-тің химиялық байланыс энергиясына түрленеді), 45%-ы жылу энергиясы түрінде пайдаланылады.