Тотығу-тотықсыздануға ортаның әсері.Тотығу - тотықсыздану реакциялары әр түрлі ортада ‒ қышқыл, негіз, бейтарап жүреді. Ортаға байланысты бір реакцияның тотығу - тотықсыздану процесі әр түрлі дәрежеде жүруі мүмкін. Реакция ортасы заттың тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш қабілетіне әсер етеді. Мысалы, калий перманганаты KMnO4 құрамындағы ионы реакция ортасына байланысты түрліше тотықсызданады:
қышқыл ортада
бейтарап не әлсіз негіз ортада
күшті сілтілік ортада
Осыны калий перманганаты мен натрий сульфиті арасындағы реакция үшін қарастырайық. Әдетте қышқыл орта түзу үшін пайдаланылады. Қышқыл ортада бұл тотығу - тотықсыздану реакциясы былайша жүреді:
Электрондық теңдеуі: 2 тотықтырғыш
5 тотықсыздандырғыш
Бейтарап не әлсіз сілті ортасында реакция былай жүреді:
Электрондық теңдеуі: 2 тотықтырғыш
3 тотықсыздандырғыш
Сілті ортада:
Электрондық теңдеуі: 2 тотықтырғыш
1 тотықсыздандырғыш
Ерітінді ортасы - тен басқа көптеген тотықтырғыш тотықсыздандырғыш ‒ .б. қасиеттеріне де әсер етеді.
Тотығу-тотықсыздану процесіне ортамен қатар, температура да әсер етеді. Мысалы, хлор мен натрий гидроксиді температураға байланысты әр түрлі әрекеттеседі. Егер реакция суықта жүрсе:
1+ 1-
Мұнда электрон беріп тотықсыздандырғыш ( ), және қосып алып ( ) тотықтырғыш болады.
Егер бұл реакцияны ыстық (1000) сілті ерітіндісінде жүргізсе, хлор беріп -ке айналады да басқа тотығу өнімі пайда болады:
Қорыта келе, тотығу-тотықсыздану реакцияларының жүру бағытына, реакция өніміне əрекеттесуші заттардың табиғаты, ерітінді ортасы, температура жəне т.б. факторлар əсерін тигізетіні көрінеді.
Тотығу-тотықсыздану реакциясы кезінде тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш бір-бірімен алмасқан электрондарына сай эквивалент мөлшерде əрекеттеседі.
Тотықтырғыштың эквиваленті деп берілген тотығу - тотықсыздану реакциясы кезінде 1моль электрон қосып алатын тотықтырғыш мөлшерін айтады. Демек, тотықтырғыш эквивалентін анықтау үшін, оның мольдік массасын қосып алған электрон санына бөледі.
Тотықсыздандырғыштың эквиваленті – берілген тотығу-тотықсыздану реакциясы кезінде 1 моль электрон берген тотықсыздандырғыштың мөлшері. Демек, тотықсыздандырғыштың эквивалентін табу үшін, оның мольдік массасын берген электрон санына бөледі:
Жалпы түрде былай жазуға болады:
мұнда, – тотықтырғыш не тотықсыздандырғыш эквиваленті, М – мольдік масса; n – берген не қосып алған электрон саны.
Мысалы, жоғарыда келтірілген мысалдағы -тің ортаға байланысты эквиваленті əртүрлі болады. Өйткені қосып алған электрон саны əр түрлі.
Қышқыл ортада Бейтарап ортада Сілті ортада
Басқа тотығу - тотықсыздану реакциялары үшін эквиваленттер осылай тек берілген реакция үшін табылады.