Еуразияда көне жылқы көлігі коммуникациясының дамуы. Дала аймағы – көне дөңгелекті көлікті даму орталықтарының бірі

Өткен ғасырдың 80-ші жылдарының бірінші жартысында Солтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы бүгінде тарих ғылымдарының докторы, археология профессоры, Герман археологиялық институтының корреспондент-мүшесі, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ «Археология және дала өркениеті» ҒЗИ директоры, мемлекеттік «Ботай» мәдени музей-қорығының бас ғылыми кеңесшісі Виктор Зайберттің жетекшілігімен Ботай қонысын ашып, қазба жұмыстарын жүргізгені белгілі. Сол уақыттан бері энеолиттік Ботай мекені әлемдегі жылқышылардың көне мекені ретінде отандық, сонымен бірге шетел тарихшыларының назарын аударды. Қырық жылға жуық Ботай мәдениетінің ғажайып әлемі ғалымдарды тың жаңалықтармен таңғалдырып келеді. Ғалым Виктор Зайберт дала өркениетінің бастамасына айналған әрі Еуразияда жылқыны қолға үйретушілердің алғашқы мекені болған Ботай ескерткіштері жайында әңгімелеген еді.. Еуразия даласында мекендеген көне тайпалардың тұрмысы мен шаруашылығында етене енген арбалардың құрылымы, олардың қарқынды дамуы, қайнар көзі мен тарихы жөніндегі мәселелер қарастырылады. Арба – біздің түсінігімізше атқа, өгізге, есекке жегілген екі дөңгелекті көлік, сонымен қатар иесінің әлеуметтік мәртебесін анықтауда, соғыс барысында, аңшылықта, спорттық іс-шараларда, ғұрыптық салт-жоралғыларда пайдаланады. Ежелгі үндіевропалықтардың мифологиялық түсініктерінде екі дөңгелекті арбаның ағаш күпшегі күнмен байланыстырылады. Көбінесе көне халықтардың дүниетанымында екі дөңгелекті арбалар о дүниемен байланыстырылып қарастырылады. Атқа жегілген арба сол заманның ұшқыр көлігі және мәңгілік айналу циклдарын көрсететін күнмен байланысы бар. Сонымен қатар арбалардың қоғамдағы қызметі әскери және ғұрыптық салт-жоралғылар сипатында ғана ие болды.