1.Қазіргі қоғамдағы тарихи жадының қажеттілігін дәлелдеңіз
жүктеу/скачать 166,15 Kb.
|
Қазақстан тарих экзамен
|
1-БЛОК 1.Қазіргі қоғамдағы тарихи жадының қажеттілігін дәлелдеңіз Тарихи жады (сонымен қатар ұжымдық, немесе әлеуметтік жады) – «жинақталған әлеуметтік тәжірибені» жаңа ұрпаққа беру үшін қазіргі сәт үшін маңызды әлеуметтік білімді бақылайтын және түрлендіретін әлеуметтік-мәдени әдістер мен институттар жүйесі. Ғылыми қолданыста балама ұғымдар бар, олардың кейбірі бұрынғы заманда қолданылған: тарихи жады, ұжымдық жады, әлеуметтік жады, ұжымдық ми, адамзат жады, дүние жады.Әр адамның ата-анасы бар.Алайда адам өзін толық адам сезіне алмайды.Адам қоғамнан тыс өмір сүре алмайды.Ал қоғам мемекет құрады. Әр адам өзінің тілін,дінін,тарихын білуі керек.Тарихын білмеген адам өзіне жарқын болашақ құра алмайды.Ата-бабасының бұл күнге қалай жеткізгенін білмеген ұрпақ қазіргі өмірін бағаламауы мүмкін.Тарихты,қалыптасқан негіздерді,дәстүрлерді зерттеп жаңа нарсе қалыптастыруы қажет.Сол себептенде мектеп бағдарламасында тарих сабағына аса қатты көңіл бөлінеді.Адам тарихтан күш пен шабыт алуы тиіс. Тарихты зерделеп, өз сұратарының жауабын алуы қажет. Қазақтар руханият пен жақсылыққа деген сенімді нығайтуы керек.Ол үшін өздерінің “тамырын” құрметтеп есте сақтауы керек.Олай болмаған жағдайда,жарқын болашақ ұлтымыздың тарихы болмайды. 2. Қазақстанның жаңа тарихына тарихи жадының әсерін негіздеңіз Президент ұсынған бастамалар Нұр-сұлтан қаласының мемлекеттік мұрағаты ұжымынан қолдау тапты. Қазақстан тарихын зерттеудің өзектілігі кеңестік кезеңде коммунистік идеологияға айтарлықтай нұқсан келтірген және бұрмалаған халықтың тарихи жадын қалпына келтіруді көздейді.Өткен ғасырдың 40-жылдарында БКП(б) ОК қаулы мен директивалық құжаттарының бүтіндей пакетін қабылдауға ғылыми ізденістің тұтас бағыттарына тыйым салынып, вульгаризация жүргізілді. Бұл диктат пен жалған айып ең алдымен Алтын Орда кезеңі мен Моңғолиядан кейінгі мемлекеттер – Ақ Орда, Көк Орда және шын мәнінде Қазақ хандығының құрылуы мен қалыптасу уақытын зерттеуге әсер етті.Қазақ даласының Ресей империясы құрамында болуы, Қазақ мемлекетінің Ноғай Ордасымен, Сібір, қазан және Қасым хандықтарымен өзара қарым-қатынасы мәселелері аяғына дейін зерттелмеген күйінде қалды. Осыған байланысты Нұр-сұлтан қаласының мемлекеттік мұрағатында 430 "қайтарылған құжаттар"қорында жинақталған бірегей мұрағат көздері бар.Зерттеушілер үшін тарихтың ақ дақтарын жеңу үшін осы қордағы жұмыс үлкен перспективалар ашады. Қорда еліміз тарихының барлық күрделі кезеңдерін қамтитын XVIII-ХХ ғасырлардағы құжаттар бар. Қазақ даласының Ресей империясына қосылуынан "Алаш"саяси партиясы өкілдерінің қызметіне дейін. Онда Михаил Машанов (қазан Рухани академиясының профессоры және исламтанушы), Александр Алекторов, Веляминов-Зернов және басқалар сияқты танымал тұлғалардың естеліктері, монографиялары сақталған.Николай Ильминскийдің жеке қорынан Ыбырай Алтынсариннің өмірі мен қызметі кезеңдеріне қатысты хаттардың түпнұсқалары табылды.Бар материалдар туралы саяси қайраткер Мирсаиде Султангалиеве. Оның есімі Тұрар Рысқұловтың есімімен байланысты жиі айтылады. Сұлтанғалиев қазақ одақтық республикасын құру туралы идеяны алға тартты. Шынында да, өз хаттарында, сондай-ақ жауап алу кезінде Сұлтанғалиев Орта Азияның істері туралы айтады 3. Елбасының Қазақстан халқына Жолдауларындағы тарихи сабақтастықты ашыңыз Қазақстан тәуелсіздігін жариялаған сәттен бастап өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітуді негізгі даму бағыты ретінде белгіледі. Әлеуметтік мемлекет құрудың негізгі құқықтары мен принциптері Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген. Тәуелсіз Қазақстанда әлеуметтік мемлекеттің берік іргетасын қалыптастыруда Мемлекет басшысының жыл сайынғы Жолдаулары ерекше орын алады. Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 1-тармағына сәйкес елдегі жағдай және ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауын жариялайды. Республикасының. Мемлекет басшысының жыл сайынғы Жолдаулары тәуелсіз Қазақстанның тарихындағы айтулы оқиғалар болып табылады. Өйткені, ондағы алға қойылған міндеттер мен әзірленіп жатқан пайымдаулар мен тұжырымдамалар – жыл өткен сайын өз жалғасын тауып, жалпы мемлекеттің дамуын жаңа белеске шығаратын нақты дәлелді көрсеткіштерге негізделген стратегиялық бағыттар. Мемлекет басшысының жыл сайынғы Жолдауларының ең маңызды өзегі – еліміздің әлеуметтік мемлекет ретінде дамуы мен қалыптасуының нақты бағыттары. «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» деген Елбасы 2006 жылғы Жолдауында Қазақстан халқының әлеуметтік әл-ауқатын арттыруға ерекше көңіл бөлді. Жолдауда халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталған міндеттерді жүзеге асырудың нақты шаралары бөлек белгіленді. Мемлекет басшысының 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты векторы» атты Қазақстан халқына Жолдауында барлық деңгейде әлеуметтік жауапкершілікті арттыру қажеттігі атап өтілді. Өйткені, «әлеуметтік жауапкершілігі бар мемлекет жаман ниет пен жасырын адам мінезіне жол бермейді» Қазақстанның 2050 жылға дейінгі даму бағыттары айқындалды 4. «Қазақстан – 2030», «Қазақстан – 2050» (таңдау бойынша) Жолдауларының Қазақстанның жаңа тарихының қайнар көзі ретіндегі рөлі мен маңызын талдап, анықтау Қазақстан 2050 стратегиясы- 2012 жылы қабылданды.Бұл стратегияның мақсаты дамыған 30 елдің қатарына кіру еді. Қазақстан Республикасы 2050 жылға дейін кезеңділік қағидаты мен жаңа міндеттерді шешу маңызды екенін атап өтті. Біріншіден, бюджет саясаты. Мемлекет бюджеті ұзақ мерзімді перспектива тұрғысынан алғанда, өнімді, экономиканы әртараптандыру және инфрақұрылымды дамыту сияқты жалпыұлттық жобаларға бағдарлануға тиіс. Екінші, салық саясаты. Өндіріс және жаңа технологиялар саласындағы салық салу объектілері үшін қолайлы салық режимін енгізу. Алдағы 5 жылда ел онлайн-электрондық есептілік режиміне көшуі тиіс. Жаңа Салық саясаты-әлеуметтік бағыт алуға тиіс; үшінші, ақша-кредит саясаты. Ұлттық банк пен Президент Әкімшілігі экономиканы қажетті ақша ресурстарымен қамтамасыз етуге бағытталған ақша-кредит саясатының түбегейлі жаңа жүйесін әзірлейді. Төртіншіден, әлеуметтік саясаттың жаңа қағидаттарының бірі әлеуметтік кепілдіктер мен жеке жауапкершілік болып табылады. Бұл-қоғамдағы тұрақтылықтың ең басты кепілі.Қазақстан 2050 стратегиясы саяси мәні зор бағдарлама болып табылады.Қазақстандықтарды жаңа белестерді бағындыруға арналған таптырмас бағдарлама 5. ХХ ғасыр басындағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының ерекшеліктері мен зардаптарын көрсетіңіз. Қазақстанда өнеркәсіп ХХ ғасырдың басында нашар дамыған, пайдалы қазбаларды өндіру өте баяу жүрді. Өнеркәсіптің дамуына Ресей империясының отаршылдық саясаты кедергі келтірді. Қазақстан өнеркәсібінің негізін шахталар мен кеніштер, көмір, мұнай, түсті металл кендері құрады. Өндірістің негізі ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеу кәсіпорындары болды: Ресейдің еуропалық бөлігінің фабрикалары мен зауыттарына арналған шикізатты бастапқы өңдеу кәсіпорындары: жүнді тазарту, жануар майын өңдеу;жергілікті кәсіпорындар үшін өнім өндіретін кәсіпорындар: май сою орындары, темекі фабрикалары, былғары зауыттары. ХХ ғасырдың басында тау-кен кәсіпорындары шетелдік компаниялардың меншігіне айналды. Ағылшын-француз акционерлік қоғамы ресейлік кәсіпкерлерден Успен мыс кенішін, Спасск мыс кеніші мен зауытын, Саран және Қарағанды көмір кенішін және екі темір кенішін сатып алды. Тау-кен өнеркәсібінің негізгі салаларының бірі алтын өндіру өнеркәсібі болды. Өскемен уезінде 100-ден астам алтын кен орындары болған. Мұнда 1904 жылы сегіз кеніштің негізінде Алтай алтын өндіру компаниясы құрылды. Қарағанды және Саран көмір шахталары Спасск мыс балқыту зауытының энергетикалық базасы ретінде қызмет етті. Байқоңырдағы кәсіпорындар Қарсақпай мыс балқыту зауытын көмірмен қамтамасыз етті. 1911 жылы Доссор кәсіпшілігінде мұнай өндіре бастады. Қазақстанның басқа облыстарын жаңа шаруашылық жүйесіне тарту Қазақстанның солтүстік-шығыс аудандарын Сібір темір жолымен қамтуды жеделдетті. Орынбор-Ташкент теміржол магистралін құру Оңтүстік Қазақстанның шаруашылық оқшаулануын еңсерудегі маңызды қадам болды. Орынбор – Ташкент темір жолы ауданында 1902-1904 жылдары жұмысшылар саны 30 000 адамға жетті. 1905-1907 жылдардағы бірінші орыс революциясының алдында Қазақстанда 300-400 жұмысшыдан тұратын едәуір ірі кәсіпорындар жұмыс істеді. 6. «Алаш» және «Үш жүз» партияларының бағдарламалық баптауларын салыстыру (Қазақстанның болашақ дамуын ұйымдастыру идеялары). Алаш пен Үш жүз партияларының бағдарламаларында айырмашылықтар болды. Алаш партиясының сипаты – ұлттық партия, олар қазақ халқын ешқандай тапқа, топқа жіктемей ұлт мүддесін ойлады. Үш жүз партиясының сипаты – социалистік партия, олар еңбекші халықтың мүддесін қолдап, Кеңес өкіметін қолдады. Әлеуметтік құрамы: Омбының қала кедейлерін, шеберлерді, жәмшіктерді, бақташыларды біріктірді. Алаш партиясының мақсаты – тәуелсіз, эволюциялық жолмен дамитын, ұлттық мемлекет құру. Үш жүз партиясының мақсаты – түркітілдес халықтардың біртұтас автономиясын, Түркістан Федерациясын құру. Партия өкілдері Алаш автономиясын «контрревоюциялық автономия» деп сынады. «Алаш» партиясының баспасөз органы «Қазақ» газеті болды. Үш жүз партиясының баспасөз органы болған Үш жүз газеті, 1917 ж. желтоқсаннан бастап Петропавл қаласында шыға бастады. 1918 жылдан бастап Кеңес билігі платформасында мығым тұрған Үш жүз Алашқа қарсы белсенді күрес жүргізді. 1917 жылы 5-13 желтоқсан аралығында Орынбор қаласында ІІ Жалпықазақтық съезде Алашорда үкіметі жарияланды. Оған Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Сырдария, Жетісу, Самарқан облыстарынан және Бөкей Ордасынан барлығы 200-ден астам өкіл қатысты. Б. Құлманов, Ж. Досмұхамедұлы. Ғ. Қараш, Х. Досмұхамедұлы, М. Шоқай және т.б. белгілі тұлғалар арнайы шақырылды. Съездің төралқасына Б. Құлманов (төраға), Ә. Бөкейхан, Х. Досмұхамедұлы, Ә. Кенесарин, Ғ. Қараш сайланды. Съездің күн тәртібіне Сібір, Түркістан автономиясы және оңтүстік-шығыс одақ туралы, Қазақ автономиясы, милиция, Ұлттық кеңес, оқу мәселесі, ұлт қазынасы, мүфтилік, халық соты, ауылдық басқару, азық-түлік, т.б. мәселелер енгізіліп, маңызы зор шешімдер қабылданды. Съезд Қазақ автономиясы мен милиция туралы Х. Ғаббасов жасаған баяндаманы тыңдап, осы мәселе бойынша «Алашорда бүгіннен бастап қазақ-қырғыз билігін өз қолына алады» деген қаулы шығарды. Съездегі ең басты мәселе автономия мәселесі жөнінде Ғ. Ғаббасовпен бірге Түркістан автономиясы жөнінде М. Шоқай да сөз сөйледі. Осы негізгі мәселеге байланысты сьезд аса маңызды тарихи қаулы қабылдады. Ол бойынша «Қазақ-қырғыз автономиясы «Алаш» деп аталсын», «Алаш автономиясының жері, үстіндегі түгі, суы, астындағы кені «Алаш» мүлкі болсын» делінді. Алаш облыстарын бүліктен қорғау мақсатында Алашорда аталған Ұлт кеңесі құрылды. Оған 25 адам мүше болды. Төрағасы болып Ә. Бөкейханов сайланды. Он орын қазақ-қырғыз арасындағы басқа халық өкілдеріне қалдырылды. Алашорданың уақытша тұратын орны болып Семей қаласы белгіленді. 7. Кеңестік партиялардың (Алаш, Үш-Жүз) және мұсылман партияларының (Шуро-и-Исламия, Шуро-и-улемия) бағдарламалық баптауларын салыстырыңыз - (Қазақстанның болашақ дамуын ұйымдастыру идеялары) Кеңестік партиялардың (Алаш, Үш-Жүз) және мұсылман партияларының (Шуро-и-Исламия, Шуро-и-улемия) бағдарламалық баптауларын салыстырыңыз - (Қазақстанның болашақ дамуын ұйымдастыру идеялары) «Алаш партиясы» 1917 жылы 21-26 шілдеде Орынбор қаласында І Жалпықазақ съезінде құрылды. Партия 1917 жылы 5 қазанда «Алаш» деп аталды. «Алаш» партиясының облыстық ұйымдары қазан айында құрылды. Партияның бағдарламасының жобасы 1917 жылы 21 қарашада «Қазақ» газетінде жарық көрді. Бағдарлама 10 пункттен тұрды (мемлекет қалпы, жергілікті бостандық, негізгі құқық, дін ісі, билік және сот, ел қорғау, салық, жұмысшылар, ғылым-білім, жер мәселесі). Партия жетекшісі Ә. Бөкейханов болды, партияны құруға А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ж. Досмұхамедов, Х. Досмұхамедов, Ә. Ермеков, М. Шоқай, Ж. Ақбаев, Ш. Құдайбердиев, Х. Ғаббасов, М. Тынышбаев және т.б. алаш зиялылары атсалысты. Олардың мақсаты қазақ елін отарлық езгіден құтқарып, өз алдына ұлттық автономия құру болды. Үш жүз партиясы 1917 жылы қараша айында Омбы қаласында құрылды. Төрағасы – Мұқан Әйтпенов, ал орталық комитет құрамына Көлбай Тоғысов, Ысқақ Қабенов кірді. Үш жүздің бағдарламалық тезистері шашыраңқы болды. Онда еңбекшілердің талаптарын ескеретін пункттер: қазақ шаруаларына жер беру, отырықшы өмір салтына ауысу, мектеп ашу, тұрғындар арасына білім тарату т.б. енгізілді. Бұған қоса Үш жүз заңдар жинағын құқық пен шариғатты негізге ала отырып құруды ұсынды. Құранның қатал пункттерін алып тастап, оның некеге, отбасына, мұраға қатыстыларын қалдыру керек деп жазды. Үш жүз 1917 жылы екіге бөлінді, «Үш жүз» партиясының солшыл қанатын К. Тоғысов басқарды. К. Тоғысовтың басшылыққа келуімен «Үш жүз» партиясының саяси бағдары өзгерді. Партия Кеңес өкіметіне сенім білдірді. Алаш пен Үш жүз партияларының бағдарламаларында айырмашылықтар болды. Алаш партиясының сипаты – ұлттық партия, олар қазақ халқын ешқандай тапқа, топқа жіктемей ұлт мүддесін ойлады. Үш жүз партиясының сипаты – социалистік партия, олар еңбекші халықтың мүддесін қолдап, Кеңес өкіметін қолдады. Әлеуметтік құрамы: Омбының қала кедейлерін, шеберлерді, жәмшіктерді, бақташыларды біріктірді. Алаш партиясының мақсаты – тәуелсіз, эволюциялық жолмен дамитын, ұлттық мемлекет құру. Үш жүз партиясының мақсаты – түркітілдес халықтардың біртұтас автономиясын, Түркістан Федерациясын құру. Партия өкілдері Алаш автономиясын «контрревоюциялық автономия» деп сынады. 1905–1907 жылдардағы революция кезінде қазақ қоғамында қазақ интеллигенция қатарында ұлт мәселесі жөніндегі идеялар пайда бола бастады. Бұл жылдары қазақ интеллигенциясы тарапынан Ресей жеріндегі саяси партияларды қазақ жеріне тарту жұмыстары жасалды. Мәселен, 1905 жылы Кадет партиясының бастауыш ұйымын құру жүргізілді, І—ІІІ бүкілресейлік мұсылмандар құрылтайлары өтіп, « Мұсылман партиясы қоғамының» құрылуы басталды. Шуро-И Исламия Уақытша үкімет жағдайында, мұсылмандардың және олардың қоғамдық ұйымдарының Құрылтай жиналысына дейінгі іс- әрекеттерін қадағалап, үйлестіріліп отырды. Құрамына Түркістаннан 7, Кавказдан 2, қазақ облыстарынан 5, Литва татарларынан 1, ішкі Ресей мұсылмандарынан 10 адам кірді. Шура-И исламның Петроград қаласында орналасқан 12 адамнан тұратын атқару комитетінің төрағалығына Ж.Салихов, орынбасары болып Ж.Досмұхамедұлы сайланды. Атқару комитеті мүшелері қатарында алғашында У.Танашев, Жақып Ақбаев, Зәки Уалиди Тоған, Ғ.Ходжаев, Көлбай Тегісов, Ш.Мұхамедияров, И.Лиманов секілді қайраткерлер болды. Шура-И ислам Бүкілресейлік мұсылмандар съезінің шешімдерін басшылыққа алды. 1917 жылы шілдеде өткен Бірінші жалпықазақ съезі Шура-И исламға мүшелікке қазақ өкілдерін : А.Тұрлыбаевты, Семейден Ә. Сәтбаевты, Торғайдан Ә. Байғуринді , Оралдан У. Танашевты, Жетісудан Б.Мәмбетовты, Сырдариядан М.Шоқайды, Ферғанадан Ғ.Оразаевты сайлады. Шура-И ислам 1917 жылы шілдеде Қазан қаласында Бүкілресейлік мұсылмандар съезін өткізуді ұйымдастырды. Шура-И ислам Қазан төңкерісіне дейін жұмыс істеді. Жергілікті зиялы қауым өкілдерінің біраз бөлігі « Шуро-и- Улема» ұйымының бой көтеріп, қоғамдық өмірге араласуын Уақытша үкімет жағдайында өлкедегі түркі-мұсылман халықтарының талап- тілектерін жүзеге асыруда кедергі келтіреді, осы мақсат жолында ұлттық саяси күштердің бірлесе әрекет етуге деген талпынысының тежелуіне, олардың ара- жігінің ажырай түсуіне әкеліп соқтырады деп санады. Мұндай пікір « Шуро-и-Улема» ұйымының Түркістан өлкесі мұсылмандарының орталық кеңесінің шешімдеріне мойынсұнбауына және «Шуро-И Исламия» ұйымымен қатынасының шиеленесуіне байланысты туындады. Ташкент қаласының думасы сайлауы кезінде « Шуро-И-Улема» «Шуро-И-Исламия» ұйымының басты бәсекелесіне айналып, жеңіп шықты. Ташкент қаладумасына ұсынылған «Шуро-И-Улема» тізімінде Самарқанд облысының бұрынғы әскери губернаторы Лыкошин секілді өкілдер де бар еді. Қорытынды жасасақ, ХХ ғасырдың бірінші ширегінде қазақ өлкесінде Алаш, Үш жүз, Шура—и—Ислами саяси партиялар құрылған еді.Ұлттық мүддені көтере білген партиялардың ішінде Шура—и—Ислами, Шуро-и-Улема негізгі басым бағыты діни ұстанымдарға, соның нәтижесінде мұсылмандық, діни мүддені көтеруге кетіп қалған партиялар. Ұлттық мүддені көтерген Алаш, Үш жүз партиясы болды. Бірақ, Үш жүз партиясы ұлттық мүддені көтерсе де, билік жолындағы талас—тартыста бұзылып, күштері басым жаққа ауысқан партия деуге болады. Ал Алаш сол кезде нағыз ұлт мәселесін көтеріп, ұлт алдында адал қызмет атқарған партия болды 8.Қазақстан және Орталық Азия халықтарының 1916 жылғы жалпы бұқаралық сипат алған ұлт - азаттық қозғалыс болды. Қоғамның барлық әлеуметтік топтарын қамтыған қозғалыс барысында жалпыұлттық ұрандар көтерілді. Оның негізгі қозғаушы күші - қазақ ауылының еңбекші шаруалары, оған ішінара жұмысшы тобы өкілдері, байлар да, билерде, молдалар да, болыс басшылары да, зиялы қауымның әр түрлі топтары да белсене араласты. Көтеріліс ең алдымен отаршыл жүйеге қарсы бағытталды да, қазақ халқының ұлттық және саяси тәуелсіздігін көздеді. Ал оның әлеуметтік мәні - өз билеушілеріне қарсы күрес екінші кезекке ысырылды. Қазақстанның барлық аймақтарын қамтыған үлкен қозғалысты - Жетісу облысында Ж. Мәмбетов, Ұ. Саурықов, С. Қанаев, Қ. Шорманов, Қ. Құдайбергенов, Т. Бокин, Б. Әшекеев; Торғай облысында Ә. Жанбосынов, А. Иманов, Ә. Жангелдин; Ақмола облысында Ә. Майкөтов; Бөкей даласында С. Меңдешев; Ақтөбе облысында Б. Алманов; Сырдария облысында Т. Рысқұлов; Орал облысында Ә. Әйтиевтер басқарды. 1916 жылғы қазақ халқы көтерілісінің басты аудандарының бірі - Жетісу. 9.Қазақстандағы 1916 жылғы көтеріліс қазақ халқының азаттық қозғалысының шежіресіндегі ең бір арқын белес болып табылады. Көтеріліс дүниежүзілік империалистік соғыстың қызып тұрған кезінде, Ресейдегі жұмысшы және шаруа қозғалысының мықтап өрлеу жағдайында өтті. Көтерілістің бірыңғай басшылығы және ұйымдастырушы орталығы болмаса да, Қазақстанда болып жатқан оқиғалар басқа аймақтарға ықпал жасап, өзара байланысты болып отырды. Көтеріліс стихиялы түрде дамып, онда тұрақты, жеткілікті біріккен басшылықтың болмағандығының салдары айқын көрінді. 1916 ж көтеріліс қазақ еңбекші бұқарасының таптық сана - сезімін арттыруда зор рөл атқарды. Бұл қозғалыс Ресейдегі азаттық күресінің жалпы тасқынына ұласты. Ол империядағы саяси және әлеуметтік дағдарыстың одан әрі асқына түсуіне себепші болды, әскери - феодалдық және әскери отаршылдық басқару жүйесінің іргесін шайқалтты. ХХ ғасырдың басындағы, қазақ халқының идеологиялық өкілдері рөлін атқарған қазақ ұлттық демократиялық интеллегенциясы өзінің алдына халқын дағдылы санадан бостандықтың, тәуелсіздіктің ең жоғары мұраттарына бастайтын нақты жолды міндет етіп қойды. Ол қазақ халқының объективті мүдделері мен жағдайын жүйеге түсірілген теориялық білім ретіндегі идеолдогиялық деңгейде ұғынып білдіруге, оның саяси күрес бағдарламасын тұжырымдауға ұмтылды. Демократиялық ұлттық интеллегенция қоғамның таптарға бөлінуі мойындамай бүкіл халық атынан әрекет етті. Олар өз халқына тәуелсіздік және отаршылдық құлдықтан азаттық алу жолындағы күресте көмектесуге ұмтылды, әрбір адам мен әрбір халықтың жеке бостандыққа және бүкіл адамзат мәдениетінің жетістіктері мен табыстарына еркін қол жеткізу құқығы сияқты жалпы адамзаттық қазыналар жолында күресті. Осы мақсатпен қазақ интелегенциясы 1905 жылдан бастап саяси қызметті қызу өрістетті. Қазақ интелегенциясы саяси қызметінің қорытындысында «Алаш» партиясы құрылды. Саяси күреспен қатар қазақ интелегенциясы ағартушылық қызметті де кеңінен өрістетті. ХХ ғасырдың басындағы қазақ интелегенциясы дәрігерлердің, саясатшылардың, судьялардан, ақын- жазушылардан қаралып, мұның өзі қазақ ғылымының орнығып, алғашқы қадамдар жасауы үшін А. Байтұрсынов, М. Дулатов, Ә. Бөкейханов, Х. Досмұхамедов, М. Тынышбаев, Ж. Ақбаев ж.б. қыруар істер тындырды.[5] Мәселен, Ә. Бөкейханов қазақ халқының саяси және құқықтық сана- сезімін қалыптастыру жөнінде көп іс тындырған тамаша саясатшы ғана емес, сонымен қатар ғұлама экономист, әдебиетші және тарихшы болған. Оның қазақ халқының тарихын, әлеуметтік- экономикалық жағдайы мен мәдениетті зерттеуге арналған монографиялық мәні бар «Қазақтар» атты мақаласы 1910 жылы Петербургте жарияланды. Қазақ интеллегенциясының шығармаларында қоғамның негізгі идеялары, ой- пікірлері мен көзқарастары қарастырылған. Олар өз мақалалары мен кітаптары арқылы өз халқын ғасырлар бойы мүлгіген тіршіліктен оянуға, оны экономикалық және рухани тәуелділіктен азат етуге, өркениетті даму жолын нұсқауға ұмтылды. Қазіргі кезге дейін құнын жоғалтпаған А. Байтұрсыновтың «Маса» және М. Дулатовтың «Оян, қазақ» кітаптары нақ сол мақсатқа арналды. Қазақ интеллигенциясының басты сіңірген еңбегі мынада: ол бүкілресейлік даму кезеңінің басталуын дер кезінде байқап, қазақ қоғамын да қозғалысқа келтіру амалдарын іздестірумен айналысты, бұл үшін бірінші орыс революциясы берген әлеуметтік және саяси бостандықтарды пайдаланып, туған халқын феодалдық- патриархаттық мешеуліктен шығаруға, патшалық езгіден азат етуге, оған білім мен прогресс, мемлекеттік тәуелсіздік алу жолдарын көрсетуге ұмтылды. Қорытындылай келе айтарым қазақ даласындағы ұлттық қозғалысқа интеллигенция жаңа тыныс берді. Тарихи тәжірибенің дәлелдеп отырғанындай, әлеуметтік күрт өзгерістер кезеңдерінде әрқашанда интеллигенция белсенділігімен, дербес бастамасымен ерекшеленіп отырған. Әлеуметтік, интеллектуалдық және адамгершілік сезімі жоғары интелигенция жеке адамның қоғамда алатын жағдайы туралы, оның санаға және сана-сезімге қатынасы туралы мәселе туралы мәселе көтерд 10.Ұлттық элитаның қазақ қоғамының либералды еуропалық даму жобасын таңдағанын дәлелдеңіз ХХ ғасыр басындағы ұлттық элитаның қалыптасу тарихы, отандық тарихты зерттеу тұжырымдамасы билік пен ғылымарасындағы тепе-теңдікті, ынтымақ пен ықпалдастық тысақтайтын мәселе ретінде қарастырылған. Билік басындағы ұлттық элитаның қоғамға бейімделуі және қалыптасуы кезеңдік даму деңгейімен көрсетілген.Ұлттық саяси элита елдегi барша әлеуметтiк қауым есебiнен жасақталады. Тап қазiр бұлардың құрамында кешегi металлург те, мұғалiм де, дәрiгер де, құрылысшы да, заңгер де, басқалар да бар. Орта ғасырлардағы, жаңа замандағы Қазақстанда да солай болған. Әубастағы тарихи бастауларын зерделер болсақ, ұйымдық тұрғыдан тұтасуы, қызметiнiң пәрмендiлiгi тәрiздi көрсеткiштерi бойынша саяси элитадан бұрын бой көтере қалғанымен одан биiк сатыда тұрған элита тобынауызға ала алмаймыз. Қазақ даласында ежелден сазгерлер, сәулетшiлер, ойшылдар ғұмыр кешкенi мәлiм. Саяси-азаттық элитаның тарих сахнасына көтерiлуi мен жергiлiктi басқарушы элитаның да, шығармашылық элитаның да қоғамдағы орны мен әлеуметтiк практикасына айтулы өзгерiстер ендi. Жергiлiктi басқарушы элита қауымы ендi негiзiнен екi лагерьге жiктелiп, бiрi ресми отарлық жүйенiң сойылын соғумен тарих алдындағы өз үкiмiн өзi шығарды. Майырдың алса бұйрығын, борбайға қысып құйрығын, елдiқорқытып, онан өзi қорқып томпаңдайтын, жортатын – осылар. Екiншiсi саяси-азаттық элитаның жанына жақын санаған тобына қосылып, 1917 жылдың ақпаны мен қазанында түпкiлiктi таңдауын жасады. Ал шығармашылық элита романтизм, сыншыл реализм, дiншiл мазмұн мен бағыттағы туындыларымен қалың бұқараның көңiл ауанын өрнектей жүрiп, қоғамды иектепалған өзгерiстерден сырт қалмады. Кейде саналы, кейде стихиялы түрде қай саяси-азаттық элита тобына бүйрегi бұратынын ол да сыртқа шығарды. Қысқамерзiм iшiнде бiр топтан екiншiсiне өтiп жатқандары да болды. Ғасырлар тоғысындағы толқу мен интеллектуалдық iзденiстерiзi Шәкәрiм қажының, Сұлтанмахмұттың, Бейiмбеттiң туындыларында сайрап жатыр 11.«Ақ» қозғалысының жағына шыққан «Алаш» партиясы неліктен Кеңесөкіметімен байланыс орнатқанын түсіндіріңіз. Қазақстанда кеңес өкіметі орнауының ерекшелігі. Азаматтық қарсы тұру Жоғарыда айтылғандай, 1917 жылғы 26 қазанда Петроградта өткен Кеңестердің Бүкілресейлік II съезінде большевиктер барлықделегаттың үштен екі бөлігіне жетпейтініне, яғни — 390 адам болғанына қарамастан, 690 делегаттың төрттен үш бөлігіне жуығы билік Кеңестердің қолына берілсін деушілер жағында болды; «Бүкіл билік демократияға берілсін» деген әсер-меньшевиктерге дауыстың 15%-ы тиді, 7%-ы «Коалиция» ұранынқ олдады. Дәл осының өзі большевиктердің көсемі В.И. Ленинге жұмысшы және солдат депутаттары Кеңестерінің басым көпшілігі съезге қатысты, шаруа Кеңестеріненде легаттар келді, ОАК-нің (КеңестердіңОрталықАтқаруКомитеті) бұрынғы құрамы өкілеттігін аяқтады депатап көрсетуінемүмкіндік берді, яғни оның пікірі бойынша «жұмысшы, солдат және шаруалардың басым көпшілігінін еркі» айқын білдірілді, сондай-ақ «жұмысшылар мен гарнизонный жеңіске жеткізген күресі» Кеңестердің II съезінде билікті өз қолына алуға негіз болды. Съезд лениндік ұсыныс бойынша «барлық билік жергілікті жерлерде жұмысшы, солдат және шаруа депутаттарыныңКеңестеріне өтеді» деген шешім шығарды. Қазақстан тәрізді «Ресейде қоныстанған барлық ұлттарға болашақта дамуы бағытын өзі анықтауға шынайы құқық беріледі» ұраны ұлттық өңірлер үшін аса маңызды болды. СъездіңБейбітшілік және Жер туралы қабылдаған декреттері аштық пен шаруашылық күйзелістен қалжыраған халықтың басым көпшілігінің жаңа биілікті бірден қолдап шығуын қамтамасыз етті. 12.Алаш үкіметінің, Түркістан автономиясының (Қоқан автономиясы) қызметін талдап, бағалаңыз. Түркістан Автономиясы немесе Қоқан автономиясы — Түркістан өлкесі халықтарының өзін-өзі басқаруын қамтамасыз ету мақсатында 1917 жылы 28 қарашада Ресей мемлекеті құрамында құрылған автономиялы мемлекет. Оның өмірге келуіне кеңестік биліктің Түркістан халықтарының өзін-өзі басқару құқығын мойындамауы түрткі болды. 1917 жылы Қазан төңкерісі жеңген соң, 22 қараша күні Ташкентте өз жұмысын аяқтаған 3-Түркістан өлкелік кеңестер съезі өлкеде кеңес билігінің орнағанын, соған байланысты Түркістан Халық Комиссарлары Кеңесінің құрылғанын, өлкедегі биліктің ендігі уақытта соның қолына өтетіндігін мәлімдейді. 14 мүшесі бар бұл үкіметтің құрамында жергілікті мұсылман халықтарының бірде-бір өкілі жоқ еді. Бұл кеңестік биліктің отаршылдық сипатын танытқан оқиға болатын. Бұған жауап ретінде қүрамында Мұстафа Шоқай, Махмұд Бехбудий, т.б. бар "Түркістан өлкесі мұсылмандар кеңесі" 26 қараша күні Қоқан қаласында 4-Түркістан өлкелік төтенше мұсылмандар съезін шақырды. Үш күнге созылған съезд 28 қараша күні Түркістан өлкесін Түркістан автономиясы деп жариялап, Түркістан Құрылтайын шақырғанға дейін саяси биліктің Түркістан Уақытша Кеңесі мен Түркістан халық билігіне өтетіндігі жөнінде қаулы қабылдады. Сонымен, 1917 жылы қарашада Түркістанда қос билік орнап, оның алғашқысы кеңестік негізде құрылып, ең алдымен ресейлік қоныс аударушылардың мүддесін көздеп, жағдайын нығайта түсуге қызмет ететіндігін білдірсе, соңғысы отарлық езгіге қарсы, діни және ұлттық негізде құрылып, жергілікті халықтардың өзін-өзі бас¬қару құқығын баянды ету басты мақсаты екендігін жариялады. 13. Қоныс аудару саясатының ХХ ғасыр басындағы Қазақстанның дамуына екі жақты әсерін негіздеңіз Осындай шараларымен Столыпин орыс шаруаларын қазақ жеріне қоныстандыруға қуатты серпін берді. Егер 1895-1905 жылдары Қазақ өлкесінің далалық аймақтарына 294296 адам қоныстанса, 1906-1910 жылдар аралығында қоныс аударғандар саны 770 мың адамға жетті. 1897 жылғы санақ бойынша Даладағы орыстардың үлесі 20% болса, 1917 жылы 1 қаңтарда олардың үлесі 42% жетті. Түркістан өлкесіндегі орыс шаруаларының үлесі 3,7%-дан 7,9%-ға дейін өсті. 1893- 1905 жылдары 4 миллион қазақ қырылды. десятина жерді тартып алып, 1906-1912 жылдары 17 миллион десятинаға, 1916 жылы 40 миллион десятинаға, 1917 жылы 45 миллион десятинаға жетті. Тәркіленген жерлер негізінен Семей, Ақмола, Орал, Торғай облыстарында болды. Ең құнарлы жерлер осы облыстардан 40,5 миллион десятина, Жетісудан 4 миллион десятина, Сырдария облысынан 500 мың десятина таңдалды. 20 ғасырдың басында Қазақ өлкесінде тау-кен өнеркәсібі дамыды. Өйткені, қазақ жерінің іргесін ілгерілету ісі қарқынды жүріп жатты. 1902 жылы 18695 адам жұмыс істейтін 197 өндірістік кәсіпорын болды. Пайдалы қазбаларды өндірумен қатар шағын өңдеу кәсіпорындарының жүйесі қалыптаса бастады. Осы кезеңде облыста 690 кәсіпорын жұмыс істеп, 7297 адам жұмыспен қамтылды. 20-ғасырдың ірі кәсіпорындарына Қарағанды көмір шахталары, Қазақ өлкесінің шығыс және орталық аудандарындағы түсті металлургия, Орал-Ембі мұнай өңдеу зауыттары кірді. Іс жүзінде бұл кәсіпорындар шетелдік, негізінен британдық, француздық және американдық кәсіпкерлердің қолында болды. Британ парламентінің депутаты Артур Фелл Спасск мыс кенішінің төрағасы болса, Франция президентінің жиені Эрнест Жан Карно вице-төраға болды. Ресей-азиялық деп аталатын Риддер мен Екібастұз кеніштері АҚШ-тың болашақ президенті Герберт Гувер мен британдық қаржыгер Уркхарт қаржыландыратын 14. Жәдидтердің өз қызметінде мәдениет және білім беру мәселелеріне неліктен ерекше мән бергенін түсіндіріңіз. Жәдидтік ағартушылық идеялардың Ұлы далаға әсері Кеңестік кезеңде жәдидтік қозғалыс туралы іргелі еңбектер аз болды. Себебі, тоталитарлық жүйе исламның негізі болып табылатын бір Аллаға сену догмасына түбегейлі қарсы шығып, оның орнына бірпартиялық жүйе мен басшылықты алға тартты. Дегенмен, ХХ ғасырда. Сол кездегі жәдидтік бағытты құраған қазақ зиялылары үндемесе де, ғылым мен діннің жаңа түрін қолдап, қазақ жастарын озық ғылым мен білімнің жетістіктеріне қуануға шақырды. 20-ғасырдың 20-30- жылдарында жәдидшілдік тарихын негізінен жәдидшілердің өздері жазды. Олардың ішінде Орта Азия жәдидтерінің өкілдері Садриддин Айни (1878-1954) мен Файзулла Ходжаевтың (1896-1938) еңбектері бар. Олар өз еңбектерінде негізінен Бұхара әмірлігіндегі жәдидшілікті қарастырып, оны алдымен мәдени-ағартушылық-демократиялық қозғалыс, кейін таптық ұлттық буржуазиялық қозғалыс деп атады. Оның жазбаларында патша өкіметінің отарлау саясатына қарсы күресте Орталық Азия жәдиттерінің Түркістан өлкесіндегі қазақ жәдиттерімен бірлесе әрекет еткені айтылады. ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы қазақ ағарту ісіне қатысты еңбектердің авторлары – еліміздің белгілі зиялылары С.Асфендияров (1889-1938) мен М.Тынышбаев (1879-1937). Олар патша үкіметінің оқу-ағарту саласындағы отарлау саясатын айыптап, соның салдарынан репрессияға ұшырап, еңбектері ғылыми айналымнан алынып тасталды. 15.Патшаның қоныс аудару саясатының қазақтардың көшпелі шаруашылығына тигізген кері және оң зардаптарын талдаңыз 960-1990 жылдардағы әкімшілік реформалар Қазақстанның барлық жерлерін мемлекеттік меншік деп жариялады. Бұл реформалар Қазақстанды шаруалардың кең көлемде отарлауына берік негіз жасайды. Ылғалды Ресейден орыс шаруаларының қоныс аударуы көп жағдайда қазақтарды ежелгі атамекенінен жаппай қуып шығару және олардан ең құнарлы жерлерді күштеп тартып алумен байланысты болды. Орыс шаруаларының қазақ даласына бұрын- соңды болмаған ауқымды көші-қоны мемлекет бастамасымен жүзеге асты. Мұның бірнеше себептері болды: Біріншіден, 1861 жылы Ресей шаруаларды езгіден бас тартты. Шаруалар езгіден құтылды. Бірақ олар жерсіз қалды немесе аз ғана жері болды. Бұл шаруалар арасында толқу тудырды. Патша үкіметі апаттың одан әрі асқынып кетпеуі үшін Қазақстан мен Сібірге шаруаларды жаппай қоныстандыруды ұйымдастыру туралы шешім қабылдады. Екiншiден, Ресей империясы қоныс аударушылар есебiнен қазақ жерiнiң аумағында мықтап бекiтуге ұмтылды. Үшіншіден, патша үкіметі орыс шаруаларын жаппай қоныстандыру арқылы қазақ шаруаларын отырықшы өмір салтына көшіруді жоспарлады. Олай болса, талай жер иесіз қалып, жергілікті халықты қатаң бақылауда ұстауға мол мүмкіндік туар еді. Төртіншіден, патша үкіметі жергілікті халықты христиан дінін қабылдап, орыстандыруды көздеді. Бесіншіден, қоныс аударушылар Қазақстан Ресей империясының сарқылмас астығы бар алып қоймаға айналуы керек деп үміттенді. Өлкені казактардың отарлауы экономикалық нәтиже бермеді. Әскери борышын өтеген казактар сол аудандағы әскери гарнизондар мен бір топ шенеуніктерді азық- түліктің жартысын қамтамасыз ете алмады. Оның үстіне жерсіз орыс шаруаларының жаңа жерде жайлы өмір сүретіндігі туралы хабарлар мен хаттар сонда қалғандарды баурап алды. Бұл орыс шаруаларының жаппай қоныс аударуға деген қызығушылығын тудырды. 16.Қазақстандағы азаматтық соғыс және әскери интервенция аспектілерін кеңейту: себептері мен салдары. Азаматтық соғыс – бұл мемлекет ішіндегі билік үшін азаматтық соғыс. 1918 жылы ақтар большевиктерге қарсы азамат соғысын бастады. 1918 жылы мамырдың аяғында ақ легионерлер Петропавлды, маусымда Көкшетау, Ақмола, Омбы, Павлодар, Семей, Қостанайды басып алды. 1918 жылы маусымда атаман А.Дутов Орынборды басып алып, Қазақ өлкесін Орталық Ресеймен байланыстыратын темір жолды кесіп тастады. Ақ гвардияшы «Сібір үкіметін» ресми мойындаған Алашорда үкіметі атаман Дутовпен бірігіп, Кеңес өкіметіне қарсы шықты. Антанта Чехословак корпусын көтеріліске көтерді. Тамыз айында британ әскерлері Иран мен Каспий теңізіне кірді. Орта Азия мен Қазақстанға басқыншылар мен ақ гвардияшылар қауіп төнді. 1918 жылы наурызда ақ гвардияшылар Орал қаласын басып алды. Сәуірде оларға қарсы «Арнайы әскер» жасақталды. 1918 жылы қарашада «Сібір армиясының» екінші жеке дала корпусы Ташкентті алу үшін атаман Анненковтың дивизиясын Жетісу майданына жіберді. Солтүстік Жетісуда ұрыс күшейді. Түркістан майданының 1-армиясы Ақтөбе бағытында Колчакқа қарай ілгерілеп келе жатты. Оларға Арал теңізіндегі Ақтөбе майданының бөліктері қолдау көрсетті. 1919 жылы қыркүйекте Мұғалжар станциясында 1-армия Ақтөбе майданына қосылды. Нәтижесінде Түркістан Орталық Ресеймен қайта қосылды. 1919 жылдың аяғында Орал облысы толығымен азат етілді. 1920 жылы 5 қаңтарда Түркістан майданының әскерлері Атырауды басып алды. Орал майданы жойылды. 1919 жылдың күзінде Шығыс майданның 5-ші армиясы (қолбасшысы М.Н.Тухачевский) Солтүстік және Шығыс Қазақстанды жаудан азат етті, Петропавл мен Ақмоланы азат етті. 1919 жылы қарашада Семейде Колчак үкіметі құлатылып, Кеңес өкіметі қалпына келтірілді. 1920 жылдың наурыз айының соңына қарай Семей облысының солтүстік бөлігі азат етіліп, Жетісу майданы жеңіліске ұшырады. Азамат соғысы кезінде Кеңес үкіметі Алашордамен келіссөздер жүргізді. Ақ гвардияшылар мен интервенттердің жауыздығы мен зорлығы Алашты Кеңес үкіметі жағына ығыстырды. А.Байтұрсынов «Революция және қазақтар» мақаласын жазып, ұлттық келісім тактикасына қол жеткізді. 1919 жылы 4 сәуірде Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитеті Алашорда мүшелеріне рақымшылық жасады. 1919 жылы желтоқсанда Александров-Гай-Ембі темір жолы салынды. Орал-Ембі мұнайлы аймағы Орталық Ресеймен байланысты болды. Жетісу темір жолының Петропавл-Көкшетау теміржол желісі салынды. Елдің аштыққа ұшыраған аудандарының халқын астық қамтамасыз ете алды. 17.Соғыс коммунизм саясаты – 1918-1921 жылдардағы азамат соғысы жылдарындағы Азамат соғысы жылдарындағы және ЖЭС кезеңіндегі биліктің экономикалық шараларын салыстырыңыз Кеңес Одағының ішкі саясатының атауы. 1918 жылдың ортасында азамат соғысының қиындықтарына байланысты Кеңес үкіметі барлық материалдық ресурстарды, жұмыс күшін, қалаларды, өнеркәсіп қызметкерлерін, Қызыл Армияны азық-түлікпен қамтамасыз ету, қатаң еңбек тәртібін орнату мақсатында «соғыс коммунизмі» саясатын енгізді. Елдегі тәртіп. Бұл төтенше саясат экономикалық дағдарыс пен Кеңес мемлекетін сыртқы интервенция мен ішкі жаулардан қорғау қажеттілігінен туған. «Соғыс коммунизмі» саясатын негізге ала отырып, азық-түлік мәселесін шешу үшін төтенше шара енгізілді. Ол бойынша елдегі байлар мен кулактардың қолындағы тауарлы астықтың көп бөлігі тегін алынып, халықты азық-түлікпен бір орталықтан қамтамасыз ету көзделіп, ауыл шаруашылығы өнімдерін өз еркімен сатуға тыйым салынды. «Соғыс коммунизмі» саясаты елдегі жаппай еңбектің міндетті сипатын талап етті. Қазақстандағы «соғыс коммунизмі» саясаты негізінде өнеркәсіпті Кеңес үкіметінің қолына шоғырландыру, Қызыл Армияны қару-жарақпен, техникамен қамтамасыз етуге жұмылдыру шаралары жүргізілді. Бүкілресейлік атқару комитетінің 1918 жылғы мамырдағы қаулысымен ерікті әскери қызмет міндетті әскери қызметке ауыстырылды. 1918 жылдың жазында ауданда Қызыл Армияның құрамында ұлттық әскери бөлімдер құрыла бастады. Өнеркәсіпті ұлттандырумен бірге пайда болған басқару жүйесі бірден шектен тыс орталықтандыру белгілеріне ие болып, бюрократияға жол ашты. Мамандандырылған жұмысшылар тапшы болды. Биліктің жекелеген тармақтарының үйлесімсіздігі, шикізаттың жетіспеушілігі, көліктік әл-ауқаттың жоғалуы көбінесе саяси және әскери органдардың өндіріске кәсіби емес араласуымен қатар жүрді. Төтенше шараларды қолдану, билікті асыра пайдалану әдетке айналды. 18. Қазақстан мемлекеттілігінің қалыптасуына кеңестік ұлттық саясаттың әсерін ашып көрсету Кеңестік кезеңдегі Қазақстан тарихнамасы 20 ғасырдағы Қазақстан тарихы түрлі оқиғаларға бай, ең бастысы, кеңестік идеологиялық қысымнан арылуға ұмтылу ұлттық шежіренің негізгі бөлігі болып табылады. Тарихи тұрғыдан алғанда, бұл, ең алдымен, адам болмысының ұзақ жылдар бойы көзге көрінбейтін сыналуының шежіресі, сондай-ақ осы жағдайдан шығып, ұлттық-мемлекеттік егемендікке қол жеткізудің оңтайлы қазақстандық үлгісі. Екінші жағынан, марксистік ілімге негізделген кеңестік кезеңдегі отандық тарихнама ғылымның даму деңгейіне толық сәйкес келетін дүниетанымның суретін бере алмайды, өйткені ол кеңестік дәуірге бейімделген ерекше ғылыми-саяси құбылыс болды. Жүйесі және оның идеологиялық және саяси қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған. Ең алдымен, кеңестендіру мен кеңестік модернизацияның бұл кезеңдері соңғы онжылдықтарда («ақпараттық» (А. Тоффлер), «технотрондық» (3. Бжезинский), «ғылыми-рационалистік» (Дж. Хабермас) пайда болған тарихи- интеллектуалдық тенденциялар болып табылады. ), техникалық – ақпараттық (Дж. Мартин, Т. Гувер), «өркениеттік қақтығыс» (С. Хантингтон) т.б.].1917 жылы қазақтар екі революцияның – ақпан буржуазиялық-демократиялық және қазан социалистік революциясының куәсі болды.Бірінші монархия мен Ресей империясын құлатуға мүмкіндік берді “Ақпан төңкерісі нәтижесінде елде қос билік орнады. Бұл Қазақстан үшін өте маңызды болды. Кеңестік тарихнамада Уақытша үкіметтің қызметі бір ғана қара түспен сипатталса. , онда қазіргі қазақстандық тарихнамада бұл мәселеге екінші жағынан да қарауға болады.Бірқатар қазақ ғалымдары, атап айтқанда, академик М.Қ.Қозыбаев Оның еңбектері ақпан буржуазиялық-демократиялық саясатының оң нәтижелеріне арналған. Эволюциясы, атап айтқанда Қазақстандағы Уақытша үкіметтің қызметі. Кеңестік кезең Алаш және Алашорда туы астындағы ұлт бірлігін нығайтуға ұмтылу және қазақ автономиялық қозғалысының жеңіліске ұшырауымен, бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі экономиканың жаншылуымен, ұлт-азаттық көтерілістің басылуымен ерекшеленді. 1916 ж., 1917 жылғы революция және Азамат соғысы. 1917 жылғы Қазан төңкерісі және одан кейінгі 1918- 1920 жылдардағы азамат соғысы. Қазақстан дамуының әлеуметтік- саяси және экономикалық жүйесін анықтады. Қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы, жерді есепке алу және одақтас республикалар құрамындағы аумақтық шекараларды анықтау маңызды кезең болып табылады. Шындығында, 20-30 жылдардағы қазақ тұрмысының дәстүрлі жүйесінің күйреуі және оның республиканы социалистік қайта құрудың жалпы процесіне қосуы қасірет болды. Ресей империясының шығысындағы бұрынғы колониялар өнеркәсібі дамыған республикаларға айналғанына қарамастан, нақты адамдар мен оқиғалардың тағдыры тәуелді болатын бұл қайта құрудың шынайы маңыздылығын атап өткен жөн.британдық компанияға берілді. 19. Коренизация саясатының негізгі кезеңдерінің маңыздылығы мен ерекшелігін ашыңыз Коренизациа — Кеңес үкіметінің 1920 және 1930 жылдардың басындағы, сондай-ақ 1953 жылдың наурыз-маусым айларындағы қысқа мерзімдегі (Бериядағы ұлттық реформалар) орталық үкімет арасындағы қайшылықтарды жоюға арналған ұлттық мәселе бойынша жүргізген саяси және мәдени науқаны. және КСРО ұлттық республикаларының байырғы халқы. Жергілікті тұрғындардың қоныстануына Ресейдегі азамат соғысы жылдарында пайда болған кеңес өкіметінің ұлттық шеттердегі осалдығы, ұлттық шеттегі орыс емес халықтың билікке (ескі де, жаңа да) қатысты сақтығы себеп болды. оның айқын «орыс» тілдік және этномәдени үстемдігімен және 20-шы ғасырдың басындағы революциялық оқиғалар кезінде орыс емес халықтардың ұлттық бірегейлігінің айтарлықтай артуы, оны орталық үкімет бір немесе басқа жолмен ескеруге тура келді. «Индигенизацияның» идеологиялық негізі 1917 жылы 15 қарашада жарияланған Ресей халықтарының құқықтарының Декларациясы болды. «Тұрғындандыру» идеологиясы партия және кеңес басшыларының еңбектерінде одан әрі дамыды. 1920 жылы И.В.Сталин «Ресейдегі кеңес өкіметінің ұлттық мәселе бойынша саясаты» атты мақаласында «ана тілінде мектеп, сот, әкімшілік, билік органдарын құруды» ұсынды [1]. Кеңестік Ресейдегі жағдай былай болды - қаланың ұлттық шетінде көбінесе орыстілділер болды, бірақ оның айналасындағы ауылдарда ұлттық азшылықтардың өкілдері қоныстанды. Сондықтан, ең алдымен орыстілді қалаларды байырғылау қажет болды. И.В.Сталин бұл жерде мүмкін емес ештеңе көрмеді. 1921 жылы РКП (большевиктер) 10 съезінде сөйлеген сөзінде: «Тарихқа қарсы шығуға болмайды. Украина қалаларында әлі де орыс элементтері басым болса, уақыт өте бұл қалалар міндетті түрде украинизацияланатыны анық. Осыдан 40 жыл бұрын Рига неміс қаласы болған. Бірақ қалалар ауылдар есебінен өсіп, ауыл ұлттың қамқоршысы болғандықтан, қазір Рига таза латыш қаласы. Шамамен 50 жыл бұрын Венгрияның барлық қалалары немістік сипатқа ие болса, қазір олар мадьярлендірілген. Қалаларында әлі де беларусиялық еместер басым болатын Белоруссиямен де солай болады» 20. Көшпелі шаруашылықты отырықшыландырудың әлеуметтік-саяси себептерін негіздеңіз Кеңестік жүйенің қазақ қоғамын дәстүрлі даму жолынан тайдыру үшін жүзеге асырған саяси-шаруашылықтың шаралары. Алғашқы жылдардан бастап-ақ Қазақ өлкесінің табиғи-климаттық және әлеуметтік ерекшеліктерін ескере қоймаған кеңестік әміршіл-әкімшіл жүйе 20-жылдардың ортасына қарай көшпелі қазақ шаруаларының отырықшыландыру мәселесіне назар аудара бастады. Бүкілресейлік ОАК пен РКФСР ХКК 1924 жылы 17 сәуірдегі ережесі бүкіл елде шаруалар қожалықтарын күшпен ұжымдастыру науқанына ықпал жасады. Жаңадан құрылатын колхоздар көшпелі және жартылай көшпелі бола алмайтын еді. Оның үстіне бүкіл одақтағы барлық көшпелі және жартылай көшпелі шаруалар қожалықтарының 80 %- ға жуығы осы қазақ жерінде болатын. Мемлекеттік жоспарлау бойынша Қазақстандағы көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылықтар сандары 706 мыңды, жұмыс істеуші 7 млн-нан астам адам құрады. Қазақстан өлкелік партия комитетінің бюросы 1929 жылы 6-қарашадағы мәжілісінде 1929 – 1930 жылдар, яғни отырықшыландырудың алғашқы жылында, осы шарамен кем дегенде барлық қожалықтардың 12 %-ын қамтуды ( 84000-нан астам) жергілікті органдарға міндеттеді. Қаулыда көшпелі тұрмыстың «социалистік құрылыспен үйлесе алмайтындығы» тағы да атап көрсетілді. Өлкелік партия комитетінің 1930 жылы 19 –қаңтардағы қаулысы бұл жұмысты жаппай ұжымдастыру негізінде күшейте түсу қажеттігіне баса назар аударды. Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруаларын отырықшыландыру туралы мәселе Қазақ АКСР ОАК-нің 1930 жылы қаңтарда болып өткен 2-сессиясында жан-жақты әңгіме болып, онда «Қазақ халқын отырықшыландыру жолдары туралы» арнайы қаулы қабылданды. Онда қабылданған шешімдері орындау үшін Қазақ АКСР ХКК-нің жанынан Отырықшыландыру жөнінде тұрақты комитет құрылды. 1930 жылға арналған отырықшыландыру аудандарын анықтау туралы мәселе осы комитеттің ақпанда болған мәжілісінде арнайы қаралды. Бірінші бесжылдықта 380 мың қазақтың көшеплі және жартылай көшпелі қожалықтарын отырықшыландыру көзделді. Алайда, шын мәнінде, осы кезеңде нақты отырықшыланғандар 70,5 мың ғана қожалық болып шықты. Бұл отырықшыландыруға тиісті қазақ қожалықтарының 17,6 % ғана еді. Қазақстан басшылығы отырықшыландыру үрдісін Бүкілодақтық екпінді шараға айналдыруға барынша күш салды. Осы мақсатпен жергілікті жерлерде Қазақстан одақтағы көшпелі халықтар арасындағы отырықшыландыру пионері болуы тиіс ұсыныс та белең алды. Алайда, мұның ешқайсысы да одақтық үкімет тарапынан қолдау таба қойған жоқ. Орталық бұл жылдары жаппай ұжымдастыру шараларын жүргізуді алғашқы орынға қойды. Республика басшылығының ұжымдастыруды отырықшыландыру негізінде жүргізу туралы ұсыныстары қабылданбай, керісінше «жоғарыдан» отырықшыландыру ұжымдастыру негізінде жүзеге асыру талап етілді. Көшпелі және жартылай көшпелі қазақ шаруаларын отырықшыландыру туралы мәселе Қазақ АКСР ОАК-нің 1930 жылы қаңтарда болып өткен 2-сессиясында жан-жақты әңгіме болып, онда «Қазақ халқын отырықшыландыру жолдары туралы» арнайы қаулы қабылданды. Онда қабылданған шешімдері орындау үшін Қазақ АКСР ХКК-нің жанынан Отырықшыландыру жөнінде тұрақты комитет құрылды. 1930 жылға арналған отырықшыландыру аудандарын анықтау туралы мәселе осы комитеттің ақпанда болған мәжілісінде арнайы қаралды. Бірінші бесжылдықта 380 мың қазақтың көшеплі және жартылай көшпелі қожалықтарын отырықшыландыру көзделді. Алайда, шын мәнінде, осы кезеңде нақты отырықшыланғандар 70,5 мың ғана қожалық болып шықты. Бұл отырықшыландыруға тиісті қазақ қожалықтарының 17,6 % ғана еді. Қазақстан басшылығы отырықшыландыру үрдісін Бүкілодақтық екпінді шараға айналдыруға барынша күш салды. Осы мақсатпен жергілікті жерлерде Қазақстан одақтағы көшпелі халықтар арасындағы отырықшыландыру пионері болуы тиіс ұсыныс та белең алды. Алайда, мұның ешқайсысы да одақтық үкімет тарапынан қолдау таба қойған жоқ. Орталық бұл жылдары жаппай ұжымдастыру шараларын жүргізуді алғашқы орынға қойды. Республика басшылығының ұжымдастыруды отырықшыландыру негізінде жүргізу туралы ұсыныстары қабылданбай, керісінше «жоғарыдан» отырықшыландыру ұжымдастыру негізінде жүзеге асыру талап етілді. Отырықшыландыру шараларын жүзеге асыруды қиындата түскен басты нәрсе – оған деген бюрократиялық және әкімшіл-әміршіл біржақты көзқарастың орын алуы еді. Осының әсерінен отырықшылана бастаған шаруаны құрылыс материалдарымен қамтамасыз ету мүмкін болмай қалды0 21. Қазақстандағы күштеп ұжымдастырудың осындай қайғылы және жағымсыз салдарларға әкелген себептерін ашыңыз Күштеп ұжымдастыру Ірі жазу 1927 жылы партияның ХV съезінде елді коллективтендіруге бағыт алуға шешім қабылданды. Бұл науқан 1929 жылы Сталиннің „Правда” газетінде жарияланған „Ұлы бетбұрыс” деген мақаласынан кейін аса қарқынмен жүргізілді. 1928 жылы Қазақ АКСР Атқару комитеті мен халық комиссарлар Кеңесінің „Бай шаруашылықтарын тәркілеу” туралы қаулысы шықты. Осы қаулының негізінде жеті жүзге жуық ірі бай шаруашылықтары тәркіленіп олардың иелері қанаушы тап ретінде атылды. Осы саясат кейіннен колхоздастыру кезінде де жалғасып, оған орта шаруалар да ұшырады. Қазақстандағы коллективтендіру аса жылдамдықпен жүргізілді. 1928 жылы Қазақстанда барлық шаруа қожалықтарының 2% колхоздарға біріксе, 1930 ж. Олардың саны 50% -ке жетті. 1931 ж. Олардың саны 65% болды. Қазақстандағы коллективтендіру қазақ халқының ғасырлардан бері қолданып келе жатқан көшпелі тұрмысын, әдет-ғұрпын, салт-санасын ескерілместен жүргізілді. Шаруаларды еріксіз, зорлап колхоздарға кіргізді. Қазақтарды күштеп отырықшылыққа көшірді. Халықтың қолындағы мал еріксіз колхозға тартып алынды. Бұл істердің барлығы дайындықсыз жүргізілгендіктен және қысқы жем шөптің болмауынан Қазақстандағы мал шаруашылығы үлкен апатқа ұшырады. 1932 жылдың ақпан айына дейін колхоздардағы малдың 87% -і апатқа ұшырады. Сонымен бірге индустрияландыру жылдарында Ресейдің орталық аудандарындағы ірі құрылыстардағы жұмысшыларды етпен қамтамасыз ету мақсатында малдың біраз бөлігі Ресейге жіберілгеннен кейін 1928 жылға дейін Қазақстанда 40 миллион мал болса 1933 жылғы Қазақстанда 5 миллионға жуық қана мал қалды. Қолындағы күн-көріс малынан айырылғаннан кейін және көптеген салықтардың салынуына байланысты қазақтардың өзі де аштыққа ұшырады. Коллективтендіру жылдары жіберілген өрескел қателіктердің салдарынан 2 миллион 200 мың адам қазаға ұшырады. Бұл сол кездегі қазақ халқының 49% -і еді. 1 миллионға жуық адам шет мемлекеттерге кетті. Қазақстандағы коллективтендіру жылдарындағы жіберілген қателіктер тікелей жауапты адам 1925-1933 жылдар аралығында Қазақстан аймақтық коммунистік партиясының бірінші хатшысы болып істеген Голощекин еді. Ол жергілікті халықтың әдет-ғұрпын білместен Қазақстанда ойына келгенін істеп, елді басқаруда командалық-бюрократиялық әдісті қолданды, өзінің жеке билігін орнатты. Голощекин Қазақстанда „Кіші Қазан” идеясын жүргізді. Оның бұл идеясына Рысқұлов, Нұрмақов, Сәдуақасов, Төрегожин сияқты қайраткерлер қарсы шықты. Бірақ Голощекинді Сталин қолдап отырды. Қазақстандағы аштық және оның себептері туралы Тұрар Рысқұлов Сталинге бірнеше рет хат жазды. Зорлап ұжымдастыру салықтың көп салынуы және Кеңес өкіметінің мұсылман дініндегі мешіттерді жауып тастауы, мұсылман әдет-ғұрыптарына тиым салуы халықтың наразылығын туғызды. Соның салдарынан 1929-1932 жылдар аралығында Қазақстанның көптеген аймақтарында шаруалар көтерілістері болды. Алғашқы осындай көтерілістің бірі Қазақстанның оңтүстігінде Бостандық ауданында басталды. Сондай-ақ көтеріліс Қостанай округінің Бетпаққара ауданында, Оңтүстіктегі Созақ ауданында, Қызылқұмда, Ырғызда, Маңғыстауда, Қарақалпақстанда ірі шаруалар көтерілістері болды. Бұл көтерілістерді Кеңес үкіметі арнайы әскери бөлімдер күшімен басып, оған қатысқандары қатаң жазаға 5551 адам сотталып, олардың 883-і атылды.тартты 22. Сталиндік басшылық Қазақстанға халықтарды күштеп қоныстандыруды қандай принциппен жүргізгенін көрсетіңіз 1930 жылдары Кеңес Одағында социалистік қатынастар қалыптасып, сталиндік тоталитарлық жүйе толық орнықты. 1928 жылы Кеңес үкіметінің басшылығына келген И. Сталин 1929 жылды «ұлы бетбұрыс» жылы деп атады. Халықтың есінде ешбір жазықсыз миллиондаған адамның өмірін әкеткен сталинизмнің «ұлы бетбұрыс» кезеңі мәңгі қалды. БК(б)П ОК-нің 1923 жылғы маусымда өткен мәжілісінен кейін ұлттық идеялардың көріністерін қатаң қуғындау басталды. Ұлт зиялыларының өкілдері ұлтшыл басмашылармен байланыс және Кеңес үкіметін құлатуға ұмтылғандары үшін айыпталды, қуғын-сүргінге ұшырады. 1922 жылы басшылық қызметтегі «Алаш» партиясының бұрынғы мүшелері орындарынан қуылып, ал 1924 жылы бірқатар қазақ коммунисі республикадан Орталыққа шақыртылып алынды. Қазақстандағы 1920-1940 жылдардағы қоғамдық-саяси жағдайдың күрделілігі В.И. Лениннің ізбасарлары И. Сталин мен Л. Троцкий және басқалардың арасындағы билік, көсемдік үшін тайталаспен ерекшеленді. Аштық пен жаппай қуғын-сүргін, тоталитарлық режимнің жазықсыз адамдарды қуғындауы мен күштеп жер аударуы осы жылдардағы басты оқиғалар болды. Қазақстанда халыққа қысым жасау саясаты, әсіресе, 1925 жылы қыргүйекте БК(б)П Қазақ өлкелік партия комитетінің бірінші хатшылығына Ф.И. Голощекиннің келуімен күшейді. 20 жылдардың соңында ел ішінде адамдардың бір-біріне деген жаппай сенімсіздігі, қорқыныш пен қорғансыздық күйі белең алды. 1928 жылдың соңында «буржуазияшыл ұлтшылдар» атанған «Алашорданың» бұрынғы қайраткерлерінің бәрі тұтқындалды. «Алаш» партиясының өкілдерін қудалау мақсатында кез келген айла-шарғы пайдаланылды. Баспасөзде олардың атын қаралайтын мақалалар жарияланып, тікелей арандату әрекеттері жасалды, олардың отбасы мүшелері, жақындары тұтқындалды. Оларға «буржуазияшыл-ұлтшылдар» деген айып тағылды. Сол жылы 44 алашордашы тұтқындалып, оның ішінде Ж. Аймауытов, Ә. Байділдин, Д. Әділев ату жазасына кесіліп, үкім орындалады. Ал қалғандары түрмеге қамалады. Ұлт зиялыларының екінші тобы 1930 жылдың қыргүйек-қазан айларында тұтқындалып, оның 15-і Ресейге жер аударылды. Бұл кезеңде Ж. Аймауытов, Ә. Байділдин, Д. Әділевтер атылып, қалғандары әртүрлі мерзімге түрмеге жабылды. Олардың кейбіреулері (М. Дулатов т.б.) лагерьлерде қайтыс болды, қалғандары (А. Байтұрсынов, М. Жұмабаев т.б.) жазасын өтегенімен «Алашорданың» қызметіне араласқаны үшін қайта айыпталып, 1937-1938 жылдары атылды. 1937 жылы БК(б)П ОК-нің, И.В. Сталин мен оның айналасындағылардың «халық жаулары мен олардың құйыршықтарын түп-тамырымен жоюдың» қажеттігі жөніндегі нұсқауы барлық жерде қолдау тапты. 1936-1938 жылдары Қазақстанда 25833 адам партиядан шығарылып, олардың 8544-іне «халық жауы» немесе «халық жауының сыбайластары» және т. б. айыптар тағылды. Танымал қазақ зиялылары, Алаш қайраткерлері саяси қуғын-сүргінге ұшырады. Олардың отбасы мүшелері де жазықсыз қудалау көрді. «Халық жауларының» көпшілігінің тағдыры КСРО Жоғарғы Сотының Әскери алқасының мәжілістерінде, «екілік» пен «үштік» атанғандар мен НКВД-ның ерекше кеңестерінде құпия жағдайда шешіліп жатты. 1930 жылдардың ортасында Л. Мирзоян, Ү. Құлымбетов, Н. Нұрмақов, Т. Рысқұлов. О. Жандосов, Т. Жүргенов сынды көрнекті партия және мемлекет қайраткерлері «халық жаулары» ретінде тұтқындалды.артты. 23. 1917 жылғы Ақпан және Қазан төңкерістерінің Қазақстан жеріне тигізген әсерін ашыңыз 1917 жылғы екі революция кезеңіндегі Қазақстан 1917 жылғы ақпанда патша өкіметін құлату Ресей мен оның ұлттық шет аймақтарындағы саяси күштердің орналасуын түбірімен өзгертті. Ақпан революциясының нәтижесінде қосөкімет қалыптасты, бір жағында буржуазия мен буржуазияланған помещиктердің Уақытша үкіметі пайда болса, екінші жағында жұмысшы және солдат депутаттарының мүддесін көздейтін Кеңестер құрылды. Қосөкіметтің мәні мынадай болды: нақты билікке ие Уақытша үкіметтің күшті әлеуметтік базасы болмады, ал Кеңестер әлеуметтік күшке ие бола тұрып, нақты билікке қол жеткізе алмады. Соңғысының үміті — әлеуметтік жағынан төменгілердің тікелей қолдауына сүйене отырып, билікті революция арқылы басып алу еді. Ресей мен Қазақстанның саяси өмірінде соңғы үрдіс басымдыққа ие болды. Мемлекеттік Думаның Уақытша комитетінің құрылуы, ол комитет арқылы Уақытша үкіметтің дүниеге келуі, жұмысшы және солдат депутаттары Кеңесінің құрылуы туралы хабар (негізінен жеделхат түрінде), Уақытша үкімет пен Петроград Кеңесі Президиумының халыққа жолдауы Қазақстанға 1917 жылы наурыздың 2-3-інде келіп жетті. Уақытша үкімет те, Петроград Кеңесі де алғашқы кезде бір-бірін жарыса толықтырумен болды. Мұның өзінше қисынды жағы бар еді. Уақытша үкімет қажетті заңды өкілеттіктері бар жоғарғы мемлекеттік жалпыхалықтық сайланған органның еркін білдіретін таза қызметтік аппарат ретінде әрекет етті. Мұндай жағдай жергілікті жерлерде, шет аймакқтарда әлі де билікке ие, жазалаушылық қабілетінен айырыла қоймаған көне (патшалық) бюрократиялық басқарудың қарсылығын бірден басты. Петроград Кеңесінің Президиумы өз кезегінде халықтың қажетті қолдауына ие болды, губерниялар мен уездерге тікелей халықтық үкімет - Кеңестерді құруға шақырған жедел хаттар жіберді. Мұндай әрекет революцияның жеңісін бекіте түсу үшін қажет болды, өйткені бұл ақпан жеңісін сақтап қалуға және буржуазияның барлық биліктерін шектеуге белгілі мөлшерде жағдай туғызатын еді. 24. 1925 ж. желтоқсанда өткен БК(б)П-ның ХІV съезінде Кеңестер Одағын 24. Қазақстандағы индустрияландыруды қоғам мен мемлекет дамуының маңызды кезеңі ретінде негіздеңіз индустрияландыру бағыты белгіленді. Капиталистік шаруашылықтан ерекше, елдің экономикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ететін, өзіндік машина, станок жасау, металлургия, химия, қорғаныс және басқа да ірі өнеркәсіптері бар жүйе құру қажет делінді. Шаруашылықтың барлық салаларын соның негізінде техникалық қайта жасақтандыру мен еңбек өнімділігін арттыру үшін бүкіл экономиканың негізі ретінде ең алдымен ауыр өнеркәсіпті дамыту, оның шаруашылықтағы жетекшілік рөлін бекіту арқылы шет елдермен экономикалық жарыста озып шығу мақсаты қойылды. Бұл сол кездер үшін дұрыс, бірақ күрделі мақсат еді. Кеңестер Одағы көлемінде бұл бағытта біршама жетістікке қол жеткізілді. Бірақ оның біржақты жүргізілгенін, дәлірек айтқанда, ұлттық аймақтарды, соның ішінде, әсіресе, Қазақстанды патшалық билік кезіндегідей шикізат көзі дәрежесінде қалдырғанын көреміз.1925 жылдың қыркүйегі мен 1928 жылдың қыркүйегі арасындағы үш жылда өнеркәсіп салу ісіне 3,3 млрд сом қаржы жұмсалды. Ол орасан зор қаржы негізінен алғанда Ресей аумағындағы ескі өнеркәсіп орындарын қайта жөндеу мен жаңа қуатты зауыт-фабрикалар, су-электр станцияларын жасауға жұмсалды. Соған қарамастан Қазақстандағы индус¬трияландыру ісі патриархаттық-феодалдық қатынастарды, яғни дәстүрлі шаруашылық жүйесін біржолата жою, феодализмнен капитализмге соқпай социализмге жедел қарқынмен өту сияқты ұрандармен басталды. Жерді қайта бөлу, мал-мүлікті тәркілеу, күштеп ұжымдастыру әрекеттері осылайша жаңа науқанмен ұласты. 25. Қазақ жерін Қазақ Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының құрамына біріктіру бағытын ашыңыз Қазақ автономиялық кеңестік социалистік республикасының құрылуы. Қазан төңкерісінен кейінгі алғашқы уақытта ұлттың өзін-өзі билеу идеясын қабылдамаған В.И.Ленин мен большевиктер партиясы унитарлық мемлекет құруға бет алды. Қазақ автономиялы кеңестік социалистік республикасы 1925 жылдың 15 маусымынан 1936 жылдың 5 желтоқсанына дейін өмір сүрді. Басында бұл автономия «Қырғыз» деп аталып, 1925 жылы ҚазАКСР орталық атқару комитетінің басшысы «қырғыз» сөзін «қазақ» атауымен алмастырып, бұдан былай Қазақ автономиялы кеңестік социалистік республикасы деген атауды пайдалануға енгізді.1920-24 жылдар аралығында Қаз АКСР орталығы Орынбордан Қызылордаға көшіріліп, кейін 1927 жылдан бастап Алматы қаласына ауыстырылды. Еуразия кеңістігінің біраз бөлігін алып жатқан қазақ жерін алу үшін патша үкіметі екі ғасырға жуық күресті. 1919 жылдың10 шілдесінде Владимир Ленин Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық Комитет туралы Декретке қол қойды. Онда Қазақ революциялық комитеті өлкенің ең жоғары әскери-азаматтық басқармасы ретінде құрылатыны айтылды. Декретте оның мақсаттары мен міндеттері – контрреволюция мен интервенцияға қарсы күресу, өлкеде мемлекеттік, шаруашылық және мәдени құрылыс үшін жағдай жасау, Қазақстанда Кеңестердің Құрылтай съезін әзірлеу белгіленеді. Революциялық комитеттің қарауына Астрахан губерниясының қазақтар тұратын өңірлері мен Орал, Торғай, Ақмола, Семей облыстары кірді. Қазақ Акср орталық атқару комитетінің алғашқы төрағасы - С.Меңдешев. Қазақ ревкомының басшысы болып, ұлты поляк, кеңестік тұңғыш комиссар С. Пестковский тағайындалды. Ревком құрамына В. Лукашев, Ә. Жангелдин, А. Байтұрсынұлы, М. Тұнғаншин, С. Меңдешев, Б. Қаратаев енді. Кейін оның құрамына А. Авдеев, Ә. Әйтиев, Ә. Әлібеков, С. Арғыншиев, Х. Ғаббасов, Т. Седельников, С. Сейфуллин, В. Радус-Зенькович тартылды. Қазревком мен оның жергілікті жердегі органдары қазақ даласында Кеңестерді ұйымдастыру, адал пиғылды ұлттың зиялы өкілдерін Кеңес құрылысына тарту, қазақ жерін біріктіру жұмыстарын жүргізді. Қазревкомның органы – «Ұшқын» газетін шығарды. 1920 жылғы 20 тамызда Кеңес үкіметі РКФСР құрамында «Киргиз (Қазақ) Аутономиялы Кеңестік Социалистік Республикасын құру туралы» декретке қол қойды. 1920 жылдың 4 қазанында Орынбор қаласында Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы Кеңестерінің съезі өтті. Съезде РКФСР құрамындағы Қазақ Автономиялы Кеңестік Социалистік Республикасы жарияланып, Қазақ халқының ұлттық мемлекетінің 26 . Қазақстандағы ұжымдастыру тәжірибесі туралы көзқарасыңызды негіздеңіз: объективті және жеке факторлардың рөлі 1920 жылдары ҰЭП ұзақ мерзімді саяси стратегия ретінде қабылданды. Дәл соның аясында индустрияландыру, кооперациялау, халықтың материалдық жағдайы және мәдени деңгейін арттыру мәселелерінің шешімі көрінді. Шаруа кооперациясы мемлекеттік мәжбүрлеумен емес, экономикалық мақсатқа сай императивтермен қозғалатын эволюциялық процесс ретінде қарастырылды. Шешуші ынталандыру рөлі ынтымақтастық экономикалық ұйымдастырудың балама әдістерімен бәсекелестікте таба алатын экономикалық артықшылықтарға берілді. ҰЭП-тің алғашқы жылдарындағы тәжірибе бұл мүмкіндікті растады. Кооперация индустрияландырумен бірге қарастырылды. Қоғамды реформалаудың ҰЭП моделіндегі іргелі мәселе индустрияландыру да, кооперация да өзін-өзі қамтамасыз ететін мақсаттар ретінде емес, халықтың материалдық жағдайы мен мәдени деңгейін арттырудың факторлары ретінде түсінілді. социализм критерийлері. Алайда 20-жылдардың аяғында. жаңа экономикалық ойлау шеңберінде қалыптасқан реалистік бағыт түбегейлі өзгерістерге ұшырады. Негізгі басымдық (барлық тұтынушы мақсат) өзінің аса үдемелі режимінде индустрияландыру деп жарияланды. Индустрияландыру процесін қамтамасыз ету үшін жинақтар шаруаларды тікелей және жанама экспроприациялау арқылы қалыптасу керек еді. Бірақ бұл шаруалардың қатты наразылығын тудырған мәжбүрлі астық сатып алулар көрсеткендей, өндіріс құралдарына меншік қатынастарын мемлекеттің толық тартып алуы жағдайында ғана мүмкін болды. Соңғысына мемлекеттік колхоздық жүйені құру, яғни жаппай ұжымдастыруды жүзеге асыру арқылы қол жеткізілді, бұл тікелей өндірушілерді өндіріс құралдарынан, өндірістен және бөлудің өзінен толығымен алшақтатуды білдіредішаңырағы қайта көтерілді. Республиканың құрамына Қарақалпақстан да кірген болатын. 27. Қазақстандағы мәдени революцияның мәнін ашып, оның еліміздің тарихына әсерін көрсету ХХ ғасыр басындағы Қазақстан мәдениеті. мәдени қызметтің сан алуандығына және әртүрлі әлеуметтік күштердің күресіне негізделген өтпелі қоғамның күрделі атмосферасын көрсетеді. 1913 жылы Ленин былай деп жазды: «Осындай қалың бұқараның білімі, нұры, білімі тоналып кеткен жабайы ел – Еуропадағы мұндай ел Ресейден басқа жалғыз қалған жоқ». Қазан төңкерісі заңы бойынша ересек халықтың 68%-ға жуығы оқу мен жазуды білмеген. Әсіресе сауатсыздардың 80%-ға жуығын құрайтын, ал ұлттық округтерде сауатсыздардың үлесі 99,5%-ға жеткен ауылдардағы жағдай еш зиянсыз болды. Оның үстіне даладағы бассыз сауатсыздық туралы әңгіме де негізсіз. 20 ғасырдың басындағы Ә.Бөкейханов. былай деп атап көрсетті: «Соңғы жылдары сауатты дала тұрғындары жоқтың қасы, бірақ Самарқанд, Бұхара, Константинополь, Қазан және басқа да мұсылман орталықтарында жоғары мұсылман мектептерін бітірген науан тектес ғалымдар бар. Оқу жұмбақ болғандықтан, статистикалық әдебиеттерде ақпарат берілмейтіндіктен, қазақтардың қанша пайызы сауатты екенін айту қиын. Мәдени революция – елдің рухани дамуындағы түбегейлі өзгеріс, социалистік қайта құрудың құрамдас бөлігі. Халыққа білім беру мен ағартудың социалистік жүйесін құруды қамтиды; буржуазияны қайта тәрбиелеу және жаңа, социалистік интеллигенцияны қалыптастыру; ескі идеологияның ықпалын жеңу және маркстік-лениндік идеологияны орнықтыру; социалистік мәдениетті құру. Мәдени революцияның мақсаты: мәдени артта қалуды жеңу; институттардың, ғылым мен мәдениеттің кеңестік жүйесінің қалыптасуы; қоғамдық өмірдің барлық жақтарын қамтиды. Мәдени революцияның міндеттері: сауаттылық пен саяси білімді тарату іс-шараларын өткізу (сауат ашу бағдарламасы); бірыңғай білім беру бағдарламасы бойынша оқытуды жүзеге асыру; социалистік қазақ музыка мәдениетінің дамуына ықпал ету, толықтыру жаңа мазмұндағы рухани өмір; облыста өнердің жаңа түрлерін – театр, кино, бейнелеу өнерін қалыптастыру; жергілікті халықтың қоғамдық өміріндегі рулық және діни наным-сенімдерді жою; совет адамдарының жаңа өмір салтын құру; социалистік қоғам құру мәселесін шешу үшін ұлттық кадрларды даярлау; Қазақстанда орта арнаулы және жоғары білім беру жүйесін құру. 28. Халықтарды Қазақстанға депортациялаудың себептері мен салдары туралы өз көзқарасыңызды негіздеңіз КСРО-ға халықтарды депортациялау – өткен ғасырдың отызыншы жылдарында елді дүр сілкіндірген оқиға. Мұндай көлемдегі саяси қуғын-сүргін бұрын болмағандықтан, бұл халықты таң қалдырды. Депортацияның басты ерекшелігі - бұл процестің өзі сот процесінен тыс болды. Бұқара халық бір-біріне деген ынта-жігерін ескермей, әркімге жат, туған жерінен алыс, кейде қауіпті болатын түрлі мекендерге көшірілді.Тарихқа көз жүгіртсек, халықтардың КСРО-ға жер аударылуы он ұлттың өмірін қиды. Олардың ішінде немістер мен кәрістер, шешендер, қалмақтар және басқа да тұрғындар да болды, олар ұлттық автономиядан айырылды.Адамдар өз үйінен, отбасынан, туыстарынан, жұмысынан, ақшасынан айырылды. Оларды күштеп алып шығып, ең табандылары ғана аман қалған қорқынышты жағдайда орналастырды. КСРО-ның қай халықтары жер аударылғаны күні бүгінге дейін белгісіз, өйткені олардың саны өте көп. Этникалық топтар, әлеуметтік топтар мен этноконфессиялық халық осы «репрессиялық ет тартқышқа» түсті. Кеңес азаматтары 30-шы жылдардағы, кейінірек Екінші дүниежүзілік соғыстан да аман қалды.Бұл қатыгездік поляктардың, украиндардың, орыстардың, молдавандардың, болгарлардың, армяндардың, түріктердің және басқа да этностардың тыныштығын бұзды. Тек 1991 жылы олар бұл оқиғаны адам құқығын бұзу деп атай алды. Содан кейін заң халықтарды КСРО-ға депортациялау болып, қуғын-сүргінге ұшыраған халық геноцидке, жала жабуға, күштеп қоныстандыруға, террорға және басқа да заң бұзушылықтарға ұшырағанын мойындады. 29. Қазақстанның Ұлы Отан соғысындағы ортақ Жеңіске қосқан үлесі мен маңызын кеңейту 1941-1945 жылдардағы Кеңес Одағының Ұлы Отан соғысына себепкер болған Екінші дүниежүзілік соғыс, фашистік Германия мен оның одақтастарын жеңу дүниежүзілік тарихқа адамзат қауымы дамуының бағыты мен мазмұнын түбегейлі өзгерткен оқиғалар ретінде енді. Ауқымдылығы, қатыгездігі, бүкіл жер шары тұрғындарының қатысу дәрежесі және адам шығыны бойынша өткен дәуірлердің бірде-бір соғысын Екінші дүниежүзілік соғыспен салыстыруға болмайды. Фашистік Германияның Кеңес Одағына қарсы соғысы кездейсоқ басталған жоқ. Оның алдында екі әлемдік жүйенің ұзаққа созылған қарама-қайшылығы, олардың әрқайсысының неміс картасын ойнауға деген ұмтылысы болды. Шындығында, қазіргі жағдайдан ең көп пайда көрген қараңғылық реакциясының қара күштері болды. Өйткені Гитлердің билікке келуімен әлемдік державалардың, соның ішінде Кеңес Одағының басшыларының келісімімен фашистік Германия бірінші дүниежүзілік соғыста жеңіліске ұшырағаннан кейін жоғалған позицияларын қалпына келтіру үшін күрес туы астында айтарлықтай дәрежеде қол жеткізді. экономикалық және әскери қуатын нығайту. 1930 жылдардың аяғынан бастап соғыстың болмай қоймайтындығы кеңес халқы үшін де айқын шындыққа айналды. Хасан көліндегі (1938) және Халхин-Гол өзеніндегі (1939) кеңес-жапондық қақтығыстар, 1939-1940 жылдардағы кеңес-фин соғысы, Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы Х сағаттың жақындағанын бұлтартпас айғақтайды. үлкен соғысқа дайындалды. 1938 жылдың аяғында КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының еңбек тәртібін нығайту туралы жарлығы шығып, жұмыс орнын ауыстыру қиынға соқты. ВКП(б)-ның XVIII конференциясы (1941 ж. ақпан) әскери бағдарламаларды жедел орындау мақсатында бесжылдық жоспарға түзетулер енгізді. Әрбір инженер мен агроном, ғалым мен ұстаз Отанның қорғаныс қабілетін нығайтуға жұмылдырылғанын сезінді. Сонымен, 1940 жылы 29 шілдеде Қ.И. Сәтбаев Қазақстан КП(б) Орталық Комитетіне республика орталығында қара металлургия комбинатын салу қажеттігі туралы меморандуммен жүгінеді. Идеясы Қ.И. Республика басшылығы мен Мәскеуден қолдау тапқан Сәтпаева соғыс жылдарында өмірге келді. 1944 жылы 31 желтоқсанда Қазақ конверсиялық металлургиялық комбинатының бірінші кезегі салтанатты түрде іске қосылып, алғашқы болат балқыту рәсімі өтті. Соғыстан кейін дәл осы зауытта Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Н.Ә.Назарбаев еңбек жолын бастады. 30.1941-1945 жылдардағы қазақстандықтардың майдандағы және тылдағы рөлі мен ерлігін көрсету Ұлы Отан соғысындағы қазақстандықтардың еңбек ерлігі. Ұлы Отан соғысының басынан-ақ Қазақстан да бүкіл еліміз сияқты Отан қорғауға белсене қатысты. Соғыс алдындағы жылдарда Қазақстанда стратегиялық маңызы бар адами және орасан зор табиғи ресурстар болды. Бұл түсті металдар, мұнай, көмір, химия өнеркәсібіне қажетті шикізат және т.б. Экономика табысты дамыды. Ширек ғасырдан аз уақыт ішінде Қазақстанда 860-қа жуық өнеркәсіптік кәсіпорын салынды. Олардың өндірісі 19,5 есеге өсті. Теміржол көлігі қарқынды дамыды. Темір жолдардың ұзындығы 2081-ден 6581 км-ге дейін өсті. Қазақстанның жұмысшы табы 1913 жылы 51 мың болса, 1940 жылға қарай бұл көрсеткіш 915 мың адамға жетті. Қазақстанның жұмысшы табын соғысқа дейінгі жылдарда 5 темір жол, 7 кәсіптік-техникалық училище және 23 зауыт-фабрика училищелері дайындады, олар соғыс жылдарында 102 мың жас жұмысшы дайындады. Ауыл шаруашылығында да ілгерілеушілік болды. 1913 жылғы 4,2 гектардың орнына 1940 жылы 6,8 миллион гектар жерге егін егілді. Ауыл шаруашылығын механикаландыру, тракторшы-машинист, комбайншы, жүргізуші мамандарын даярлауда да табыстар болды. Соғыс болған жағдайда олар еліміздің қарулы күштерінде танк, автотранспорт және басқа мамандықтар қатарына қосыла алар еді. 2-БЛОК 1.1946-1953 жылдары Қазақстанда болған тарихи-әлеуметтік процестердің мәнін ашыныз Соғыстан кейінгі кезеңде Қазақстан экономикасы үлкен қиындықтарды бастан өткерді. КСРО-ның батыс аймақтарына эвакуацияланған халық оралғаннан кейін өнеркәсіп кәсіпорындарын жұмыс күшімен қамтамасыз ету басты мәселе болды. Кадрлардың тұрақтамауы айтарлықтай өсті, еңбек тәртібі төмендеді, еңбек өнімділігі күрт төмендеді. 1946 жылы өндірісте тіпті шамалы құлдырау байқалды, бұл билік органдарын экономиканы басқарудың әміршіл-әкімшілік әдістеріне қайта оралуға мәжбүр етті, бұл негізінен өнеркәсіпте нәтиже берді. 1946 жылы Өскемен қорғасын-мырыш комбинаты іске қосылды, Екібастұзда көмір шахтасының құрылысы аяқталды, Ақтөбе, Балқаш комбинаттарында жаңа қуаттар іске қосылды, жаңа кен орындарында мұнай өндіру басталды. Көлік желісі дамыды, 1950 жылы Мойынты-Шу темір жолының құрылысы аяқталды. 1949 жылдың көктемінде Алматыда АТС жұмыс істей бастады, барлық облыс орталықтары телефонмен жабдықталды. Өнеркәсіпке қарағанда ауыл шаруашылығының жағдайы қиын болды. Қазақстан оккупациядан зардап шеккен республикаларға көмек көрсету үшін 17,5 мың бас ірі қара, 22 мың жылқы, 350 мың қой тегін жіберіп, 500 мыңға жуық ірі қараны арзандатылған бағамен сатты. Сонымен бірге ауылда колхоз тәртібін қатайту шаралары қолға алынды. 1946-49 ж. ауылға мемлекеттік бақылау әлсіреген кезде шаруаларды алып кетіп, колхозшылар иеленіп алған колхоз жерлеріне бекітіп берді. 1948 жылы колхозшылардың жеке малы алынды. Міндетті жеткізу көлемі жыл сайын өсті, бұл ретте сатып алу бағасы 1940 жылғы деңгейден төмен болып қалды, бұл өндірілген астықтың өзіндік құнының 15%-ын ғана қамтыды. 1947 жылғы тәркілеу сипаттағы ақша реформасы ең алдымен ауыл халқын қамтыды. Ақша массасы үштен біріне қысқарды, бірақ ақша айырбастау жүйесі шаруалар мен ірі жинақшыларды құртты. 1947 жылы рациондық карта жүйесі жойылғанымен, елде жаңа аштық белең алды. 1950 жылы колхоздарды ірілендіруден тұратын жаңа ауыл шаруашылығы реформасы жүргізілді. Соның нәтижесінде Қазақстандағы колхоздар саны 1945 жылғы 6773-тен 1952 жылы 2047-ге дейін қысқарды.Бұл бірқатар елді мекендердің жойылып кетуіне, шаруалардың жеке үлестерінің қысқаруына, заттай төлемнің қысқаруына әкеліп соқтырды ауыл шаруашылығындағы жағдайдың түбегейлі жақсаруына алып келеді. Сонымен, биліктің аграрлық саясатының нәтижесінде КСРО-да 40-жылдардың соңы мен 50-жылдардың басында. азық-түлік тапшылығы қайтадан басталады. Әлеуметтік жағдайы қиын болды. Жұмысшылар мен қызметкерлердің жалақысының деңгейі 1950 жылы 1940 жылмен салыстырғанда 1,5 есе өсті, сонымен бірге бөлшек сауда бағасы 3 есе өсті, бұл сатып алу қабілетінің төмендеуіне әкелді. Ал колхозшылар өз еңбегі үшін қала тұрғындарына қарағанда төрт есе аз алатын және ел ішінде еркін жүріп-тұруға құқығы болмаған. 2.Қазақстандағы тың және тыңайған жерлерді игерудің қосарлы әсерін негіздеңіз. 1954 жылдың тамызына дейін Қазақстанда 6,5 млн га жер жыртылды. 1955 жылдың басына қарай егістік жер көлемі 8,5 миллион гектарға ұлғайып, 90 жаңа совхоз құрылды. 1954 жылдың күзінен бастап тағы 250 кеңшар құру басталды. Тың игеру жылдарында (1954-1960 жж.) барлығы 25,5 млн га жер жыртылды. Жаңа жерлерді жұмыс күшімен қамтамасыз ету үшін еліміздің батыс облыстарынан еріктілер жұмылдырылды, оларға айтарлықтай жеңілдіктер берілді - мүлікпен тегін жол жүру, 1 мың рубльге дейін ақшалай жәрдемақы, 20 мың рубльге дейін құрылыс үшін несие 10 жыл, 2 мың рубльге дейін. руб. мал сатып алғаны үшін 2 жылдан 5 жылға дейін ауыл шаруашылығы салығынан босату. 1954-59 жылдары тың игеруге барлығы 20 миллиард рубльден астам қаржы бөлінді. Тек бір жылдың ішінде – 1954 жылдың наурызынан 1955 жылдың наурызына дейін Қазақстанда 337 кеңшар ұйымдастырылды, олардың атаулары өз алдына: Мәскеу, Ленинград, Киев, Кубань, Ростов, Одесса және Грузия. Тың кеңістіктерге автомобиль және темір жолдар, электр желілері тартылды, су құбырлары, мектептер, ауруханалар, мәдениет үйлері, өндірістік ғимараттарды айтпағанда, шеберханалар, гараждар, машина аулалары, сауда нүктелері салынды. Тың игерудің алғашқы жылдары айтарлықтай қолайлы болды. AT. 1956 жылы республикада рекордтық 125 миллион тонна астық жиналды, оның 50 пайызы тың жерлерден алынды. Алайда, экологиялық тепе-теңдікті бұзу және жел эрозиясы 50-жылдардың аяғында. жылдар күрделі мәселеге айналды. 1960 жылға қарай Солтүстік Қазақстанда тың жерлерді ұтымсыз игеру салдарынан 9 миллион гектардан астам топырақ шаруашылық айналымнан шығарылды. 1960 жылдардың басынан ел азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін шетелден 1 миллиард долларға 12 миллион тонна астық сатып алуға мәжбүр болды. Тың топырақтардың тиімділігі жыл сайын төмендеді, ал егер 1954-58 ж. орташа өнімділігі 7,3 ц/га (1961-65 жж. 6,14 ц/га болды). Тың жерлердің алып жерлерін жырту Қазақстандағы шабындық және жайылымдық жерлердің күрт қысқаруына және республика ауыл шаруашылығының дәстүрлі саласы – мал шаруашылығында ұзақ дағдарыстың басталуына әкелді; 1955 жылы КОКП Орталық Комитеті арнайы қаулы қабылдап, 47 далалық облыс пен 225 кеңшарды етті ірі қара малын асылдандыруға міндеттеу керек болды. Жерді суару, жем-шөп базасын кеңейту жұмыстары басталды. Соның нәтижесінде үлкен қиындықпен республикадағы жалпы ірі қара мал санын 1960 жылға қарай 37,4 млн басқа (1928 жылы – 29,7 млн басқа) жеткізу мүмкін болды. Алайда халық санының өсуі азық-түлікпен қамтамасыз етуде белгілі бір қиындықтарға әкеліп соқты, бұл билік 1962 жылы алғаш рет ет бағасын 30%-ға, сары майды 25%-ға көтеруге мәжбүр етті. Ет өндіруді үш есеге ұлғайту жоспары жүзеге аспады. Жалпы, тың жерлерді игеру Қазақстанды дүние жүзіндегі ең ірі астық өндірушілердің біріне айналдырды және сонымен бірге кейінгі жылдардағы республиканың ауыл шаруашылығындағы ұзақ мерзімді дағдарыс 3.Тарихтағы аталған «Хрущевтің жылымығы» процесі туралы өз көзқарасыңызды негіздеңіз: оның себептері, салдары, нәтижелері Хрущев билігінің күшеюімен «жылымық» Сталиннің жеке басына табынушылықты жоюмен байланысты болды. Сонымен бірге, 1953-1956 жылдары Сталин КСРО-да ұлы көшбасшы ретінде ресми түрде құрметтелуін жалғастырды; сол кезеңде ол Ленинмен бірге портреттерде жиі бейнеленген. 1956 жылы КОКП ХХ съезінде Хрущев «Тұлғаға табыну және оның зардаптары туралы» баяндама жасап, онда Сталиннің жеке басына табыну және сталиндік қуғын-сүргін, ал КСРО-ның сыртқы саясатында «Бейбіт қатар өмір сүру» бағыты сынға алынды. «Капиталистік әлеммен бірге» жарияланды. Хрущев Сталин кезінде үзілген Югославиямен де жақындай бастады. Тұтастай алғанда, жаңа бағыт КОКП жоғарғы жағында қолдау тапты және номенклатураның мүдделеріне сай болды, өйткені бұрын масқара болған ең көрнекті партия жетекшілері де өз өмірлері үшін қауіптенуге мәжбүр болды. КСРО және социалистік лагерь елдерінде тірі қалған көптеген саяси тұтқындар босатылып, ақталды. 1953 жылдан бастап істерді қарау және оңалту жөніндегі комиссиялар құрылды. 1930-1940 жылдары жер аударылған халықтардың көпшілігі атамекеніне қайтуға рұқсат алды. Еңбек заңнамасы да жұмсартылды, атап айтқанда, 1956 жылы 25 сәуірде КСРО Жоғарғы Кеңесі өз президиумының кәсіпорындар мен мекемелерді өз бетінше тастап кеткені, сондай-ақ дәлелді себепсіз жұмысқа келмегені және жұмысқа кешіккені үшін сот жауапкершілігін алып тастайтын қаулысын бекітті. . Он мыңдаған неміс және жапон соғыс тұтқындары үйлеріне қайтарылды. Кейбір елдерде салыстырмалы түрде либералды көшбасшылар билікке келді, мысалы, Венгриядағы Имре Надь. Австрияның мемлекеттік бейтараптығы және одан барлық оккупация әскерлерін шығару туралы келісімге қол жеткізілді. 1955 жылы Хрущев Женевада АҚШ президенті Дуайт Эйзенхауэрмен және Ұлыбритания мен Францияның үкімет басшыларымен кездесті. Сонымен бірге десталинизация маошыл Қытаймен қарым-қатынасқа өте жағымсыз әсер етті. Қытай Коммунистік партиясы десталинизацияны ревизионизм деп айыптады. 1957 жылы КСРО Жоғарғы Кеңесінің Президиумы қалалар мен зауыттарға олардың көзі тірісінде партия жетекшілерінің есімдерін беруге тыйым салды. 1958 жылы 29 желтоқсанда РСФСР Қылмыстық кодексінен «халық жауы» ұғымы алынып тасталды. 1961 жылы 31 қазаннан 1 қарашаға қараған түні Сталиннің денесі кесенеден шығарылып, Кремль қабырғасының жанына қайта жерленді. Хрущевтің тұсында Сталинге бейтарап оң көзқараспен қарады. Хрущев еріген кеңестік басылымдардың барлығында Сталин партияның көрнекті қайраткері, табанды революционер және ауыр сынақтар кезінде партияны жинаған ірі партия теоретикі деп аталды. Бірақ сонымен бірге сол кездегі барлық басылымдар Сталиннің кемшіліктері барын және өмірінің соңғы жылдарында оның үлкен қателіктер мен шектен шығуларға жол бергенін жазды. 4. Кеңестік Қазақстанның әлеуметтік және ұлттық мәселелерін атаңыз, Теміртау, Целиноград қалаларындағы оқиғаларға өз көзқарасыңызды көрсетіңіз Мазасыздықтың фоны. 1959 жылдың мамыр-шілде айларында Қарағанды металлургия комбинатын салуға еліміздің әр облыстары мен республикаларынан негізінен 17-20 жас аралығындағы жастар көптеп жиналды. Құрылыс басқармасы жұмыс күшін жаппай тартуға дайын емес еді. 2000 келушілер шатырлы қала деп аталатын кенеп шатырларға орналастырылды. Оның үстіне ортақ шатырларда жастармен қатар отбасылық жұмысшылар да болды. Жаңбырлы ауа райында көптеген шатырлар жыртылып, су ағып кеткен. Оларға қарапайым - орындықтар, үстелдер, жеке заттарға арналған тумбочкалар жетіспеді. Жуыну былай тұрсын, ішуге де су жетпейтін. Кейде қала тұрғындары 3-5 күн бойы жуына алмай қалатын. Жас жұмысшылар резервуардың жанында зығыр киімдерін ауыз сумен жуды, оны кептіретін жер болмады, көбінесе адамдар дымқыл киім киюге мәжбүр болды. Төсек жабындары кейде 20 күн бойы ауыстырылмаған. Жарық нашар, радио жоқ, газеттер тұрақты емес келетін. Тамақтан құрт тауып, шіріген етті жеген, тамақты бүлдіріп алған жағдайлар болды. Еңбек майданы жастардың келуіне дайындалмаған. Көпшілігі екі-үш апта бойы жұмысты мүлде бастамады. Тиісінше, жалақы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен болды. Жалқаулық пен тұрақсыз өмірдің негізінде мастық, карта ойындары, төбелес басталды. Оқиғалар қарсаңында КСРО Ішкі істер министрлігі КОКП Орталық Комитетіне екі ірі шайқас (100 және 200 қатысушы) туралы хабарлады.тың негізін қалады. 5.Теміртаудағы оқиғалар кеңес қоғамындағы әлеуметтік проблемалардың көрнекі мысалы екенін дәлелдеңіз немесе жоққа шығарыңыз. 959 жылға қарай құрылыс ауқымды болды. Зауыт бүкіл елдің күшімен салынды. Бүкілодақтық ВЛКСМ Орталық Комитеті Қармет құрылысын алғашқы комсомол құрылыстарының бірі деп жариялады. Еліміздің түкпір-түкпірінен (барлық Кеңес Одағының 80-ге жуық облыстарынан) мыңдаған комсомолецтер Теміртауға келіп, қаланың шығыс бөлігіндегі құрылыс алаңынан алыс емес жерде орналасқан шатырлы қалаларға қоныстанды. Құрылыс алаңына совет комсомолецтерінен басқа, біздің комсомолдың болгар аналогы бригадирлердің жастар қозғалысынан болгарлардың үлкен тобы келді. Болгарлар жатақханаға қоныстанды, үйлеріміз жетпейді. Өмір сүру жағдайлары қорқынышты болды. Ыстық далада әскер үлгісіндегі жүздеген шатырлар тұрды. Іс жүзінде ештеңе болмады: дүкендер де, тұру орындары да жоқ. Бірақ ең бастысы су тапшылығы қатты болды. Сонымен қатар, комсомолецтердің нағыз майдандық жұмыстары әлдеқайда көп болды. Көптеген адамдар бос қалды. Құрылыс ауқымды түрде жүргізілді. Одақтың түкпір-түкпірінен әкелінген көптеген комсомол мүшелерінің біліктілігі жоқ еңбегі өте өнімсіз пайдаланылды. Жаздың ортасында Қарағанды даласында болған адам аптап ыстық пен су тапшылығының қандай екенін біледі. Шатырлы қалашықта бірнеше цистерналар болды, олардың суы бір уақытта тамақ пісіруге, ішуге және жууға пайдаланылды. Күн астында бұл су қайнаған суға көбірек ұқсайтын. Шұрайлы жерлерден – Грузиядан, Украинадан, Молдовадан, Ресейден келген комсомолецтердің ынта-жігері көз алдымызда сейілді. Шатырлы қалашықтардағы жағдай бірте-бірте қыза түсті. Теміртау оқиғасының басталуына суға қатысты оқиға бірден себеп болды. Резервуарлардың бірінде неге екені белгісіз, су бұзылған болып шықты. Сосын бәзбір әзілкештер резервуарға сия құйып алғанын айтты. Мүмкін су жай ғана шіріген шығар. Соған қарамастан, жинақталған тітіркену бірден өз жолын тапты. Көпшілік жиналып, түсіндіруді талап етті. Полиция сөзге белсенді қатысқан бірнеше адамды қамауға алды. Сосын 1959 жылдың 1 тамызында қамауға алынған комсомолецтерді босатуды талап етіп, Теміртаудың шығыс жағындағы учаскелік полиция бөлімшесінің ғимаратына ашулы топ басқыншылықпен басып кірді. Алайда бұл кезде олар Теміртаудан 30 шақырым жердегі Қарағандыға ауыстырылып үлгерген. Олар оны қайтаруды талап етті. Жағдай толығымен бақылаудан шығып кетті. 1959 жылы 1 тамыздан 2 тамызға қараған түні шатырлы қалашықтағы мыңдаған комсомол жас құрылысшылар Теміртаудың бүкіл шығыс бөлігінде жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастырды. Полиция бөлімі ғимаратының жанындағы дүкенді дауыл басып алып, тонап кеткен. Жиналған жұрт «Қазметаллургстрой» (КМС) тресінің ғимаратына қарай ағылды. Полициямен қақтығыстар болды. Жағдайды бақылау толығымен жоғалды. Қалың құрылысшылар қаланы қиратты. Енодин партиясы Қарағанды облыстық комитетінің екінші хатшысы тұтқынға алынды. Қарапайым инженермін деп қашып кетті. Қарағандының комсомол активі дабыл бойынша жиналып, Теміртаудан Қарағандыға дейін жарты жолда орналасқан динамит қоймасын күзетеді. Айта кетерлігі, тәртіпсіздіктерге негізінен Кеңес Одағының әр өңірінен комсомол жолдамасымен келгендер қатысты. Жергілікті халық пен болгар комсомолецтері сөз сөйлеген жоқ. 2 тамызда КОКП Орталық Комитетінің хатшысы Брежнев, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Беляев, Қазақстан Министрлер Кеңесінің төрағасы Қонаев, Ішкі істер министрі Қабылбаев Теміртау қаласына келді. Ақырында күш қолдану туралы шешім қабылданды. Брежнев шешім қабылдады. Осы кезде келген Мәскеуден Дзержинский дивизиясының жауынгерлері мен Ташкенттен келген жауынгерлер оқ жаудырды. Жас құрылысшылар басып алған полиция бөлімшелерінің ғимараттары мен дүкендерді дауыл басып алды. Ресми мәлімет бойынша 16 адам қаза тапты 6. Теміртаудағы оқиғалар кеңес қоғамындағы әлеуметтік проблемалардың көрнекі мысалы екенін дәлелдеңіз немесе жоққа шығарыңыз. 1964 жылғы ереже H.C. Хрущев сынға түсті. Оның қызметінің басты қателігі – оның Сталиннің жеке басын сынаған демократияландыру мен жаңару саясатын сталиндік әміршіл-әкімшіл басқару жүйесі жүзеге асырды, жүзеге асырылған шаралар оны тек шиеленістіре түсті. Оның кейде оғаш, қисынсыз реформаларының нәтижесімен қоғамда және партияда көңілсіздік күшейді. Хрущевке тағылған айыптардың үлкен тізімі болды. Дауыс беру нәтижесінде ол барлық қызметінен босатылып, зейнеткерлікке шықты. Орталық Комитеттің бас хатшысы болып Л.И. Брежнев. Хрущевтің биліктен кетуі халық арасында наразылық тудырмады. Керісінше, көбісі қисынсыз реформалардан әбден шаршап, жеңіл дем алды. Халық та, номенклатура да басшылықтың ауысуы арқылы қателіктерді еңсеруге үміт артып, тыныштық пен тұрақтылықты күтеді. Хрущевтің отставкаға кетуімен бірге «жылымық» дәуірі де аяқталғанын аз ғана адам түсінді.«Тоқырау» термині алғаш рет КОКП ОК-нің XXVII съезіндегі саяси баяндамасында М.С. Горбачев «қоғам өмірінде тоқырау байқала бастады» деп атап көрсетті. Көбінесе бұл термин Л.И. келген кезеңді білдіреді. Брежнев 1960 жылдардың ортасы мен 1980 жылдардың ортасына дейін елдің саяси өмірінде айтарлықтай өзгерістердің болмауымен, сондай-ақ әлеуметтік тұрақтылық пен салыстырмалы түрде жоғары өмір сүру деңгейімен, орталықтандырылған басқарудың күрт өсуімен сипатталды. , орталықтың қоғамдағы рөлі және республикалар мен жергілікті кеңестер билігінің экономикалық шектелуі, Варшава келісімі елдерімен қарым-қатынастың нашарлауы, НАТО елдеріне қатысты «жеңілдету» саясаты.Көптеген кеңес азаматтары. Брежневтің «тоқырау» кезеңін «алтын ғасыр» деп санауға бейім емес. Сонымен қатар, көптеген адамдар Брежнев дәуірін «жіберілген мүмкіндіктер уақыты» деп атайды, адамдардың айтарлықтай бөлігі осы уақытта КСРО-ның дерлік ыдырауына және Ресейдегі қазіргі жағдайға әкелген проблемалардың шығу тегі, дағдарыстан басқаша бағалау қиын. Сондықтан Брежнев уақытын талдаудың кез келген әрекеті қызығушылық тудырады және өзекті болып табылады, өйткені бұл туралы пікірталас әлі күнге дейін толастамайды. 7 .Қазақстандағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғаларының себептерін, сипатын және салдарын ашыңыз .Бұл Ресейдің жаңа тарихындағы 1986 жылғы желтоқсанның үш күні мен түні.Осы оқиғалардан бері жиырма жыл өтті. Осыған байланысты саяси партиялардың жетекшілері, белгілі саяси қайраткерлер, сондай-ақ Парламент депутаттарының басым көпшілігі миллиондаған азаматтарымыздың атынан Мемлекет басшысына жаңа объективті саяси және саяси саясатты құру қажеттігі туралы ұсыныс енгізді. осы дата қарсаңында аталған оқиғаларға құқықтық баға беру. Бұл үндеу қазақша да, орысша да ондаған газетте жарияланды. Және өте уақтылы. Қазақстандағы Желтоқсан оқиғасы туралы толық ақпарат әлі жинақталған жоқ, оны көптеген қоғамдық комиссиялар да, арнайы тергеу жүргізген депутаттық топ та бере алмады. Бұл қоғамдық ұйымдардың құжаттары әлі күнге дейін жұртшылық үшін жабық, қорытындыларында ешқандай әшкерелеу жоқ. Құжаттардың көпшілігі жойылғандықтан, ешқашан жария етілмейді. Ал, Желтоқсан оқиғасы әлі де болса халық санасын толғандырып, осы сауал толассыз көтеріліп келеді.Осы жылдардағы республиканың әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының ерекшеліктерін бізді қызықтыратын оқиғалардың тарихи себептері деп қарастырған жөн. Оларды тізіп көрейік. Халық шаруашылығындағы тоқырау әміршілдік-бюрократиялық жүйенің өндіргіш күштерді жоспарлау мен орналастырудағы орын алған қайшылықтары мен кемшіліктерін күрт әшкереледі. Халық шаруашылығының салалық құрылымы жағымсыз формаларға ие болды. Орта машина жасау министрлігі, Түсті металдар министрлігі, Энергетика министрлігі, Мелиорация министрлігі, Қорғаныс министрлігі сияқты ведомстволар республика аумағында нағыз «қожайындарға» айналды. Түрлі жоспарларды құруда, жаңа кен орындарын игеруде республиканың мүдделері іс жүзінде ескерілмеді. Ведомстволарға түскен миллиардтаған табыстан республикаға қиық түсті, ал жергілікті тұрғындарға ештеңе түспеді. Барлық қаражаттың мыңнан астамы өндіру өнеркәсібіне бағытталды, халыққа қажетті тауарлардың 60%-ға дейіні республикадан тыс жерлерден әкелінді. Дүние жүзінде мұндай бұрмаланған, отаршыл экономикалық құрылымға ие елдер аз болды. Идеологиялық тоталитаризм және ғылым мен білімді қаржыландырудың қалдық принципі адамның рухани дүниесінің дамуына зиянды әсер етті. Ғылымдар ресми саясаттың мойынсұнғыш «қызметшілеріне» айналды, ал мәдениет ұлттық тамырдан ажырап, сұрланып, бет-жүзге айналды. 1954 жылдан 1986 жылға дейін республикада қазақ тілінде оқытатын 600-ден астам мектеп жабылды. Қазақ тілі көптеген қоғамдық орындарда өз қызметін тоқтатып, таза тұрмыстық тілге айналды. Ұлттық мәдениет пен тілден алшақтау ұзаққа созылған бұл процесс мәңгүрттердің көзге түсетін тобының пайда болуына әкелді. Ақырында, Орталықтың дәстүрлі командалық әрекеттері мен қайта құрудың жарияланған демократиялық принциптері арасындағы айқын қайшылық наразылық тудырды. Желтоқсан оқиғасы бастапқыда жарияланған мақсаттар мен күн шындығы арасындағы елеулі қайшылықтардың нәтижесі болды. Оларға Қазақстанның жоғарғы басшылығының ауысуы себеп болды. Бұдан көп уақыт бұрын Қазақстан мен Мәскеуде республика басшылығына және жеке басына сол кезде жасы 75-ке таяп қалған Орталық Комитеттің бірінші хатшысы Д.Қонаевтың атына сын айтыла бастады. Билеуші элитаның өзгеруінің болмай қоймайтынын бәрі түсінді, әсіресе бұл туралы Мәскеу билеушілері де айтты. Алайда, бұл демократиялық жолмен болады деп күтілгендіктен, бұдан былайғы оқиғаларды халық биліктің өзі жариялаған қағидаттарды бұзу деп дұрыс бағалады. 8.20 ғасырдың 80-жылдарының ортасына қарай Қазақстан КСРО-ның құрамдас бөлігі ретінде терең экономикалық, саяси және әлеуметтік дағдарысқа ұшырады. 1985 жылы наурызда К.Черненко қайтыс болғаннан кейін КОКП Орталық Комитетінің Бас хатшысы болып Саяси бюроның мүшесі М.С.Горбачев сайланды. 1985 жылы сәуірде оның жетекшілігімен КОКП Орталық Комитетінің кезекті пленумы өтті, одан дүние жүзіндегі ең ірі елде ірі саяси, экономикалық, идеологиялық және әлеуметтік сілкіністер кезеңі басталады. Бұл кезең тарихқа «қайта құру» деген атпен енді. КОКП Орталық Комитетінің 1985 жылғы сәуір Пленумында машина жасауды озық дамыту негізінде КСРО-ның «әлеуметтік-экономикалық дамуын жеделдету» курсы жарияланды. 1986 жылы шаруашылық өмірінде жаңалық пайда болды – мемлекеттік қабылдау (мемлекеттік қабылдау). Кәсіпорындардың дайын өнімін қабылдауды кәсіпорындарға тәуелсіз мемлекеттік комиссия жүзеге асырады деп есептелді. Нәтижелері өте аянышты болды (1987 жылдың аяғында өнеркәсіп өнімдерінің 15-18% мемлекеттік қабылдаудан өтпеді). Әлеуметтік салада бірнеше науқан жүргізілді: мектептерді толықтай компьютерлендіру, маскүнемдік пен алкоголизммен күресу, табыссыз кірістер. 1985 жылы КОКП Орталық Комитетінің «Масшылық пен алкоголизмді жеңу шаралары туралы» қаулысы ерекше үлкен резонанс тудырды. Оны жүзеге асырудың нәтижесі арақ бағасының күрт өсуі және алкогольдік өнімдерді дүкендерде сату уақытының қысқаруы болды. Нәтижесі көп күттірмеді, дүкендерде алкогольге үлкен кезек пайда болды, адамдар самогонға ауысты. Маскүнемдік көшеден шығып, отбасына кетті. 1987 жылы қаңтарда КОКП Орталық Комитетінің пленумы болып өтті, ол КСРО-ның экономикалық және саяси өмірінде реформалар деп атауға болатын елеулі өзгерістердің бастауын белгіледі. Экономикалық реформалардың дамуы екі тенденциямен анықталды: мемлекеттік кәсіпорындардың дербестігінің кеңеюі және экономиканың жеке секторының ауқымы. 1986 жылы негізінен қолөнер және тұрмыстық қызмет көрсету саласында тауарлар мен қызмет көрсетудің 30 түрі бойынша жеке еңбек қызметі туралы Заң қабылданды. КСРО-да көптеген онжылдықтарда алғаш рет ресми түрде рұқсат етілген «жеке саудагерлер» пайда болды. 1987 жылы «Мемлекеттік кәсіпорын туралы» Заң қабылданды, оған сәйкес мемлекеттік кәсіпорындар өзін-өзі қамтамасыз етуге, өзін-өзі қамтамасыз етуге және өзін-өзі қаржыландыруға көшті, серіктестермен өз бетінше жабдықтау шартын жасай алады, ал кейбір ірі кәсіпорындарға шетелдік кәсіпорындарға кіруге рұқсат етілді. нарық. 1988 жылы «КСРО-дағы кооперация туралы» заң қабылданды. Ақырында, 1989 жылы жерді 50 жыл мерзімге жалға беруге рұқсат етілді. 9.Д. А. Қонаевтың Республика тарихына қосқан үлесі туралы өз көзқарасыңызды дәлелдеңіз 1950-1960 жылдары жалпы ауданы 3,6 млн га Оңтүстік Қазақстан территорияларының бір бөлігі Н.С.Хрущевтің талабымен Өзбек КСР-іне берілді. Бұл шешімге Д.А.Қонаев та, Қазақстанның бірқатар партия жетекшілері де үзілді-кесілді қарсы болды. Ол үшін Дінмұхамед Қонаев ҚКП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы қызметінен алынып, Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің Төрағасы қызметіне ауыстырылды. 1971 жылы КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының шешімдерімен 1962 жылы берілген жерлер (бір совхоз мен 500 мың қойдан басқа) Қазақ КСР-не қайтарылды. Бұл шешімдердің астарында Д.А.Қонаев бастаған Қазақ КСР басшылары тобының күрделі саяси жұмысы тұрды. 1960 жылдары Хрущев Қазақстанның жаңадан құрылған тың облыстарын РСФСР-ге (Қостанай, Көкшетау, Павлодар, Солтүстік Қазақстан және Целиноград облыстары) беру мәселесін де көтерді. Ж.А.Тәшенов бастаған көптеген дәлелдер, қарсылықтар, сондай-ақ Д.А.Қонаев бастаған Қазақстан басшылары тобының келісілген жұмысынан кейін мәселе күн тәртібінен шығарылды. 1962 жылы Маңғышлақтың мұнайлы аумақтарын Әзірбайжан КСР мен Түрікмен КСР-іне беру мәселесі Мәскеуде олар ұзақ уақыт бойы мұнай өндірумен айналысты және тиісті тәжірибелері бар деген негізбен қайтадан көтерілді. Д.А.Қонаевтың тапсырмасымен Геология министрі Ш.Есенов бұл ұсынысқа қарсы салмақты дәлелдеме дайындап, Қазақ КСР-і бір топ жетекшілерінің бірлескен күшімен бұл шешім де күн тәртібінен алынып тасталды. 1979 жылы Ю.В. Андропов Қазақ КСР территориясында неміс автономиясын құру мәселесін көтерді. Д.А.Қонаевтың және Қазақстанның бір топ қоғам және саяси қайраткерлерінің тікелей қатысуымен бұл мәселе күн тәртібінен шығарылды. Сонымен, Қазақстанның қазіргі шекарасын оның қазіргі қалпында анықтау негізінен бір топ көрнекті қоғам және саяси қайраткерлердің, сондай-ақ Қазақ КСР ғалымдарының, еліміздің аумақтық тұтастығын сақтау жөніндегі күрделі жұмысына негізделген. Дінмұхамед Қонаев басқарған. 10. Қазақстан аумағындағы ядролық сынақтар нәтижелерінің қосарланғандығы туралы өз көзқарасыңызды көрсетіңіз. Қазақстандағы аса қауіпті жіне жалғыз ядролық сынақ алаңы ол Семей полигоны болған. Семей полигоны - КСРО ядролық сынақ полигондарының бірі, аса маңызды стратегиялық объектісі болды. КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті. Қазақстан тарихында болған ядролық сынақ алаңы бұл бір тарихта қалған үлкен қателік, ауқымды тақырып десем артық айтпаспын. Себебі, бақандай 40 жылға дейін айналаға, адамдарға өз зиянын тигізді және әлі де зардап шегіп жатқан адамдар баршылық. Осы ядролық сынақтың кесірінен Шығыс Қазақстан, әсіресе Семей қаласы аумағындағы табиғат бүлініп, өсімдіктер өсуін тоқтатты және адамдарға да әсер еткен болатын, адамдар мүгедек болып, дүниеге келген сәбилердің кеміс болуы немесе екі қол, екі бас болып туу да болды. Менің ойымша, ядролық сынақ алағының қоғамға, жалпы Қазақстанға тек зиянды жақтары тиді. Осы мәселенің шешілуінің өзі 40 жылдан кейін болды. Әрине 40 жыл деген өте ұзақ уақыт және сол жылдар бойы қаншама адам зардап шекті, пайдасынан зияны өте көп болды. Бірақ ядролық алаңның мәңгіге жабылғаны және Елбасының ондай қауіпті қарудан бас тартқаны, қазіргі және келешек Қазақстанға өте жақсы жағынан әсер етуде. 11. Тәуелсіз Қазақстанның конституциялық және мемлекеттік құрылысының барысын негіздеңіз . 1993,1995 ж Қазақстан Республикасы — президенттік басқару формасы бар демократиялық, құқықтық, унитарлы, зайырлы мемлекет. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1993 жыл Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы Конституциясы 1993 жылы 28 қаңтарда ХІІ шақырылған Қазақстан Жоғарғы Кеңесінің ІХ сессиясында қабылданды. Ол кіріспеден, 4 бөлім, 21 тарау және 131 баптан тұрады. Конституция Қазақстан мемлекеттік егемендігін алған сәттен бергі көптеген құқықтық нормаларды: • халықтық егемендік • мемлекет тәуелсіздігі • билікті бөлісу принципі • қазақ тілін мемлекеттік деп тану • Президентті мемлекет басшысы деп тану • сот органдарын — Жоғарғы, Конституциялық және Жоғары Арбитраждық соттар және басқаларды қамтыды. 1993 жылғы Конституция негізіне парламенттік республика моделі алынды. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда қабылданды. 1995 жылы 30 тамызда республикада бүкілхалықтық референдум өтті, нәтижесінде Қазақстанның жаңа Конституциясы қабылданды. Дауыс беру еліміздің қалалары мен ауылдарындағы 10253 сайлау учаскелерінде жүрді. Бұл Конституцияның 1993 жылғы Конституциядан айырмашылығы оның мазмұнының сапасында еді. Жаңа Конституцияға алғаш рет азаматтың құқығына қатысты ғана емес, адам дүниеге келген сәттен одан ажырамас құқықтарына да қатысты нормалар енді. Ол бойынша Қазақстан Республикасының Президенті саяси жүйенің басты тұлғасы болып табылады, билік тармақтарынан жоғары тұрады. Бұл президенттік басқару жүйесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялық бөлім өзгерістерге ұшырады. 1995 ж. желтоқсанда екі палаталы (жоғарғы палаталы — Сенат, төменгі палаталы —Мәжіліс) Парламентке сайлау өткізілді. 12. ҚР тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында өткен этнодемографиялық процестердің мәнін ашыңыз. Тәуелсіздік жылдары Елбасы жүр¬гізген сындарлы саясаттың нәтиже¬сін¬де, жергілікті халықтың саны өсті. Бұл өсім, біріншіден, жергілікті халықтың өсімі арқасында, екіншіден, басқа ұлттардың этностық отандарына қоныс аударуына, үшіншіден, шетелде өмір сүріп жатқан қазақтардың атамекеніне оралуына байланысты болып, елдегі этнодемографиялық ахуал жақсарды. Еліміз тәуелсіздік алған 1991 жыл¬дың 18 қарашасында «Ауылдық жерлерде жұмыс істеуге ниет білдірген байыр¬ғы ұлттың адамдарын басқа республикалардан және шетелдерден Қазақ КСР-іне қоныс аударудың тәртібі мен шарттары туралы» қаулы қабылданып, нәтижесінде, сырттағы қандастарымыз атажұртына оралды. 1991 жылдан 1995 жылға дейінгі аралықта республикаға 137 919 қазақ көшіп келді. Өз тарихи отанына оралушылар үшін Үкімет тарапынан 1993 жылы 10 мың отбасына, 1994 жылы 7 мың отбасына, 1995 жылы 5 мың отбасына, 1996 жылы 4 мың отбасына, 1997 және 1998 жылдары 3 мың отбасына, 1999 жылы 500 отбасына, 2000 жылы 600 отбасына квота бөлді. Ресми дерекке жүгінсек, Тәуелсіздіктің 30 жылында шеттен 1079 192 қандасымыз оралған екен. Бұл еліміздегі қазақтардың 12% құрап отыр.Мұның сыртында елімізде жүргізіл¬ген демографиялық саясаттың оң ық¬палы-ның арқасында, әсіресе, халық¬тың ден¬саулығын жақсарту және ана мен бала-ға көрсетілуі тиіс қамқорлық пен әлеу¬меттік жәрдемақының өсуі этно¬демо-графияның шешуші рөлге ие болуына үлкен әсер етті. Нәтижесінде, 1999-2009 жылдары бала туудың жалпы коэффиценті 63,3%-ға өсті. Өлім- жітім 2,7%-ға төмендеп, табиғи өсім 10 жыл ішінде үш есе артты. Осындай қарқынды өсудің арқасында көбею көрсеткіштері 1990 жылғы деңгейге жетіп, елдегі демографиялық дағдарыс тез еңсерілді. Табиғи өсім Қазақстанның демо¬графиялық дамуының басты құрам¬дас бөлігіне айналды. 13. Егемен Қазақстанды жаңғырту кезеңдерін көрсетіңіз. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін нарықтық экономикаға көшу жолына түсті. Осы бағытта 1992 жылы қаңтарда бағаны ырықтандыруға, мемлекеттік меншікті оның иелігінен алып жекешелендіруге кірісті. Тәуелсiздiк алғаннан кейiн (1991) Қазақстанда экономиканы реформалаудың бiрнеше тәсiлi қолданылды. Мемлекеттік экономикалық саясаттың базалық бағыттары мыналар болды: • 1) социалистік экономикадан кейiнгi қайта құру; • 2) дағдарысқа қарсы бағдарлама; • 3) макроэкономикалық тұрақтандыру; • 4) дүниежүзілік экономикалық дағдарысты еңсеру; • 5) экономикалық өрлеудi қамтамасыз ету. Реформалар: бiрiншi кезең (1991-1992 Бiрiншi кезең Қазақстанда социалистік экономикадан кейiнгi экономикалық жағдайдың шиеленiсiп, құлдырауымен сипатталады. Бұл 70-жылдардың аяғында КСРО экономикасы нақты секторының жаппай үдере қожырауы салдарынан туған едi, оның үстiне өзгерiске ұшыраған сыртқы және iшкi әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси бағытта жүргiзiлген экономикалық саясат өрiстеп кете алмады. 90-жылдардың басында ҚР-ның экономикалық саясаты социалистік экономикалық жүйенi өзгертуге және ұлттық нарықтық экономиканы құруға бағытталды. Негiзгi бағыттар мыналар болды: экономиканы ырықтандыру: сыртқы реттеуiштердi енгiзу, әлеуметтік-экономикалық аяға мемлекеттiң қатысуын шектеп, қамқорлығын азайту, сыртқы экономикалық қызмет нысандарын кеңейту, сырттан инвестициялар тарту, валюталық тәртiптi тұрақтандыру; көп ұстынды экономиканың негiздерiн қалыптастыру: экономикада жекеше сектордың жұмыс iстеуi үшiн жағдай жасау, шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге нарықтық нышандар үлгiлерiн енгiзу, кәсiпкерлiктi, шағын және орташа бизнестi дамыту, толымды нарықтық бәсекенi өрiстету үшiн жағдай жасау. 1992 ж. Қазақстанның стратегиялық дамуының алғашқы бағдарламасы — “Қазақстанның егемендi және тәуелсiз мемлекет ретiнде дамуының қалыптасу стратегиясы” қабылданды, мұнда мемлекет дамуының басым бағыттары айқындалды және экономика аясында стратегиялық мақсаттар белгiлендi, олар: бәсекеге негiзделген, экономикалық және әлеуметтік өзара байланыстардың жалпы жүйесiнде әрқайсысы өз мiндеттерiн орындайтын негiзгi меншiк нысандары (жекеше және мемлекеттік) ұштасатын және өзара байланыста болатын әлеуметтік нарықтық экономика құру; адамның экономикалық өзiн-өзi билеуi қағидатын iске асыру үшiн құқықтық және басқа жағдай жасау. Реформалар: екiншi кезең (1993-1994) Екiншi кезең экономикалық дағдарыстың түйiндi кезеңiне айналды, бұл дағдарыс мыналардан көрiндi: Ресей Федерациясымен шаруашылық байланыстардың үзiлуi және осының салдары ретiндегi төлем төленбеу дағдарысы: кәсiпорындардың өзара борыштары 1993 — 94 ж. және 1995 жылдың басында 634913 млн. теңге болды; инфляция(гиперинфляция) өрши түстi: 1993 ж. тұтыну бағасының индексi 2265% деңгейiне жеттi . Бұл кезеңде үкiмет дағдарысқа қарсы шаралар бағдарламасын қабылдады, ол инфляция деңгейiн азайтуға және өндiрiстiң құлдырауын шектеуге бағытталды. Қаржы секторы беретiн қарыздардың көлемiн шектеуге қосымша несиенiң “бағасын ұтымды ету” талабы, яғни жоғары пайыздық мөлшерлеме белгiлеу қарастырылды. Бұл шара жекеше жинақ ақшаның өсуiне септiгiн тигiзетiн, қарыз қорларына жұмсалатын шығынның өсуi себептi банк секторының қарыздарына жалпы сұранымды қысқартуға жәрдемдесетiн барынша тиiмдi шаралардың бiрi ретiнде қарастырылды. Мұндай жағдайда ҚР-ның Үкiметi басшылық нұсқамасымен “директивалық” несиелер беру есебiнен кәсiпорындарға талғамалы қолдау көрсетуге тырысты: 1994 ж. оның көлемі 14063,7 млн. теңге болды. Тұрақтандыру бағдарламасы шеңберiнде қолданылып жатқан шараларға қарамастан мемлекеттiң нысаналы несиелерi көбiнесе қайтарылмайтын несиелерге айналды. 1994 жылдың аяғына қарай шамамен 2300 млн. теңге (яғни бөлiнген несиенiң алтыдан бiр бөлiгi) қайтарылды. Бұл кезеңде жалпы iшкi өнiмнiң серпiнi өндiрiстiң шапшаң құлдырауымен сипатталды, ал 1995 жылдың басына қарай жалпы iшкi өнiмнiң көлемi 1990 жылғымен салыстырғанда 61,4% болды. Дағдарысқа қарсы бағдарламаның нәтижесiнде. Бұл кезеңде Қазақстан Халықаралық валюта қорына кiрдi, ол елге дағдарысты еңсеру үшiн нысаналы несие бөлдi. Реформалар: үшiншi кезеңде (1995-1997) Үшiншi кезеңде Макроэкономиканы тұрақтандыру бағдарламасы қабылданды, ол қатаң шектеу арқылы инфляцияны төмендетудi көздедi. Тұрақтандыру бағдарламасы мынадай мақсаттарды алға қойды: нарықтық экономикалық институттары мен инфрақұрылымды дамыту; халықаралық стандарттарға сәйкес екi деңгейлi банк жүйесiн жаңғырту, инвестициялық және сақтандыру компанияларын, биржалар мен аудиторлық фирмалар құру; қатаң ақша-несие және нысапты бюджет-салық саясатын жүргiзу; ұлттық валюта бағамының тұрақтылығына қол жеткiзу; атаулы жалақыны шектеу; берiлетiн несиелердi шектеу және ақша массасының қатаң көлемiн (11722 млн. теңгеден аспайтын) белгiлеу. Бұл кезеңде шет ел капиталы кеңiнен тартылды, рыноктер мен нарықтық құрылымдарды дамыту үшiн жағдай жасалды. Қолданылған шаралардың нәтижесiнде 1996 жылдың қарсаңында теңгенiң валюталық бағамы тұрақтанды Бұл нарықтық реформалар кезеңiнiң басты жетiстiктерi: елде тұрақты әлеуметтік-экономикалық жағдай сақталды; ұлттық ақша бiрлiгi енгiзiлдi және дербес ұлттық ақша саясатын жүргiзу мүмкiндiгi туды; Қазақстан рыногi тұтыну тауарларымен молая түстi; респбликаның тәуелсiздiгi мәртебесiн дүниежүзілік қоғамдастығы мойындады және ол халықаралық қаржы институттарына кiрдi. Әлеуметтік-экономикалық шаралардың iске асырылуы Қазақстанда жекеше зейнетақы, сақтандыру және медициналық қорларын құруға жол ашты. Реформалар: төртiншi кезеңде (1998-1999) Төртiншi кезеңде Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi даму стратегиясы қабылданды. “Қазақстан — 2030”: Барлық қазақстандықтардың өсiп-өркендеуi, қауiпсiздiгi және әл-ауқатының жақсаруы: ел Президентiнiң “Қазақстан халқына жолдауы” (1997 ж. күз) бағдарламасы — ҚР-ның ұзақ мерзiмдiк стратегиялық дамуының тұжырымдамалық негiзi — даму бағыттары және елдiң дамыған елдер тобына шығу жолдары айқындалды. Стратегияның мiндеттерiне сәйкес Қазақстан 2030 жылға қарай дамыған мемлекеттердiң деңгейiне жетiп, әлемнiң ең дамыған 20 елiнiң қатарына қосылуға тиiс (Қазақстан — 2030 даму стратегиясы). 1997 жылдың аяғында басталған дүниежүзілік қаржы дағдарысы Қазақстанның экспорттық салаларына айтарлықтай ықпал жасады. Ұзақ мерзiмдi стратегияның алдын-ала белгiленген кезеңiн iске асыру мақсатында Президенттiң 1998 ж. 28 қаңтардағы Жарлығымен ҚР дамуының 1998 — 2000 жылдарға арналған стратегиялық жоспары бекiтiлдi, ол дүниежүзілік қаржы дағдарысының зардаптарын еңсеруге, экономиканың нақты секторын сауықтыру жолымен экономикалық өрлеудi қамтамасыз етуге, бюджеттiк аяны реформалауға, белсендi әлеуметтік саясат жүргiзу жағдайында ел экономикасына жұмсалатын инвестицияларды көбейтуге бағытталды. Бұл кезеңде теңгенiң өзгермелi бағамы енгiзiлдi (1 АҚШ доллары 1998 ж. — 78,29 теңгеге, 1999 ж. — 119,64 теңгеге тең болды), мұның өзi 1996 жылмен салыстырғанда 12%-ға азайған (1998) өнiм экспортын ынталандыруға мүмкiндiк бердi. 1999 ж. экспорт көлемі 5592,2 млн. АҚШ доллорына жеттi; Бұл кезеңде тұтыну қабiлетiнiң тепе-теңдiгi бойынша жалпы iшкi өнiм 74891,6 млн. АҚШ доллорынан (1998) 77976,8 млн. АҚШ доллорына (1999) көбейдi. Жалпы iшкi өнiмнiң нақты көлемі 2,7%-ға артты. Бұл кезеңде зейнетақы реформасы (ынтымақты зейнетақы жүйесiнен жинақтаушы зейнетақы жүйесiне көшу) жүргiзiлдi, ол iшкi қорлануды одан әрi ұлғайтып, iшкi инвесторлардың қалыптасуына жағдай жасады. 1998 жылдың соңында зейнетақының қоры 23542 млн. теңгеге жеттi, бiр жылдан кейiн ол 2,7 есе көбейдi (64504 млн. теңге). Реформалар: бесiншi кезең (2000 ж.) Бесiншi кезеңде Қазақстан экономикалық өрлеу жолына түстi. ҚР дамуының 1998 — 2000 жылдарға арналған стратегиялық жоспарын iске асырудың оң тәжiрибесi бюджеттiк-қаржылық өзара iс-қимыл мен реттеудiң жаңа қағидаларына негiз қалады, оның серпiнi мына мақсаттармен айқындалды: 2000 — 02 ж. орталық және жергiлiктi атқарушы органдар арасында қаржы-экономикалық мiндеттердi бөлiсу; 2001 жылдан бастап елдiң экономикалық дамуын жоспарлауға көшу. Бұл кезеңде жалпы iшкi өнiм жыл сайын өсiп отырды: тұтыну қабiлетiнiң тепе-теңдiгi бойынша 2000 ж. — 87607,5 млн. АҚШ доллоры, 2001 ж. — 101674,1 млн. АҚШ доллоры. 2002 ж. жалпы iшкi өнiм көлемi бұрынғыдан 9,5%-ға көбейдi. 1999 — 2000 ж. бейқаржылық активтер негiзiнен шетелдiк инвестициялардан құралса (тиiсiнше 57% және 51%), 2001 ж. iшкi инвестициялар тұңғыш рет салымның 60%-ынан астамын құрады. Инвестициялардың жалпы сомасы 1158,1 млрд. теңгеге жеттi. 2000 — 02 ж. елдiң экономикалық дамуы үшiн инвестициялық мүмкiндiктер жасауға баса назар аударылды. Өз қызметiн экономиканың басым секторларында жүзеге асырушы инвесторлармен 119 келiсiмшарт жасалды, негiзгi капиталға 165 млрд. теңгеден астам сомада (1,2 млрд. АҚШ доллоры) инвестициялық мiндеттеме қабылданды. 2001 ж. негiзгi капиталға жұмсалған инвестициялардың көлемі 775,7 млрд. теңгенi құрады, бұл бұрынғы жылдағыдан 21%-ға көп. 2001 ж. 4 желтоқсанда Президенттiң Жарлығымен “Қазақстан Республикасы дамуының 2010 жылға дейiнгi стратегиялық жоспары” бекiтiлдi. Қазiргi кезде 2010 стратегиясы (2001), Үкiметтiң 2002 — 04 ж. арналған iс-қимылдар жоспары (2002) және соның негiзiнде әзiрленген 2003 — 05 жылдарға арналған республикалық бюджеттiң болжамдық көрсеткiштерi (2002) экономика үшiн негiз ретiнде басшылыққа алынып отыр. Негiзгi мақсат — бәсекелестiк қабiлетi күштi экономика құру, жалпы iшкi өнiмдi 2002 жылмен салыстырғанда 2 есе көбейту. Мұндай iлгерiлеуге стратегиялық салаларды — мұнай-газ секторын, энергетика мен агро-өнеркәсiптiк секторды оңтайлы реттеу жолымен қол жеткiзiледi. ҚР-ның 2003 — 2005 жылдарға арналған мемлекеттік агротехникалық азық-түлiк бағдарламасының қабылдануы осыны қуаттайды. Бұл бағдарламада негiзгi басым бағыттар көрсетiлдi, олар: елдiң азық-түлiк қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету; агро бизнестiң белсендi жүйесiн қалыптастыру; iшкi және сыртқы рыноктарда ауыл шаруашылығы өнiмiн және оның ұқсатылған өнiмдерiн сату көлемiн ұлғайту; ауыл шаруашылығы өндiрiсiн мемлекеттік қолдау шараларын ұтымды ету. Соңғы екi жылдағы экономикалық өрлеу Қазақстандағы әлеуметтік ахуалға дұрыс ықпалын тигiздi: жұмыссыздық қысқарып, халықтың кедей топтарының үлесi азая түстi. Тәуелсiздiк алғаннан кейiнгi 12 жылдың iшiнде Қазақстанда әлеуметтік, зейнетақы жүйесi, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық реформалары жүргiзiлдi, қызмет көрсету аясы 100% жекешелендiрiлдi, жер реформасын жүргiзу үшiн жағдай жасалды. 14.Қазақстанның әлеуметтік саладағы дамуының негізгі қорытындылары туралы өз көзқарасыңызды дәлелдеңіз. 2021 жылы Қазақстан Республикасының Тәуелсіздігіне 30 жыл толады. 1990 жылдардың басында әлеуметтік саясаттың нормативтік-құқықтық базасы құрылды. Әлеуметтік сала мемлекет, бизнес, азаматтық қоғам институттары арасындағы қарым-қатынастың мазмұны мен мәнін көрсетті. Реформаларды іске асыру халықтың түрлі топтарын жұмысқа орналастыру, тұрғын үй, Медициналық және зейнетақымен қамсыздандыру жөніндегі өзекті мәселелерді шешуге ықпал етті. Нарықтық экономикалық қатынастарға көшу жаңа әлеуметтік жүйенің қалыптасуымен қатар жүрді. Мемлекет пен адам арасындағы қатынастардың патерналистік моделі либералды модельге жол берді. Оның негізгі негізі мемлекет, қоғам және бизнес мүдделерінің консенсусы, әлеуметтік серіктестік пен әділеттілік құндылықтарын қалыптастыру сияқты әлеуметтік саланың бағыттары болды.Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында қоғам өмірінің барлық салаларында түбегейлі өзгерістер жүзеге асырылды. Мемлекет аз қамтылған азаматтарды қорғау жүйесін қалыптастыру, қоғамның әлеуметтік-экономикалық трансформациясының ауыр зардаптары мен қиындықтарын жеңілдету жөнінде елеулі шаралар қабылдады.Тәуелсіз мемлекет дамуының әлеуметтік аспектілері мемлекетке әлеуметтік сенімді нығайтудың өзектілігін айқындайды. Қоғамның ашықтығы, серпінділігі мен ұтқырлығы маңызды. Қазіргі заманғы сын-қатерлер мен тәуекелдер тұрғысында әлеуметтік белсенділікті, лайықты өмір сүру жағдайлары мен әл-ауқатты қамтамасыз етуге, әлеуметтік әріптестік идеясын дамытуға бағытталған халықты әлеуметтік қорғаудың жаңа моделі құрылуда. Әлеуметтік қызмет көрсетуден әлеуметтік дизайнға көшу қажет.Әлеуметтік саясаттың жаңа парадигмасы "Қазақстан - 2050"стратегиялық бағдарламасына сәйкес келеді. Ол мемлекеттің тұрақтылығы мен орнықтылығын дамытуға, қоғам тыныс-тіршілігінің барлық салаларының оң серпінінің өсуіне бағдарланған. Қазіргі уақытта COVІD-19 коронавирус пандемиясымен байланысты жаһандық сын-қатерлер Халықты әлеуметтік қорғаудың жоғары деңгейін қамтамасыз етудің маңызы зор. Қоғамның әлеуметтік әл-ауқаты белсенді кәсіпкерлік қызметті, инновациялық технологияларды кеңінен қолдануды, адами капиталды жан-жақты дамытуды көздейді.Әлеуметтік саясат-экономикалық реформалардың ажырамас бөлігі, олардың тиімділігі мен қажеттілігінің өлшемі. Білім берудің, денсаулық сақтаудың, әл-ауқаттың жоғары стандартын қамтамасыз ету ел өмірінің бірінші кезектегі міндеті болып табылады. Мемлекеттің әлеуметтік кепілдіктері халыққа ұсынылатын әлеуметтік игіліктер мен қызметтердің сапалық және сандық құрамдасын айқындайды. Әлеуметтік бағдарламаларды жан-жақты іске асыру қоғамда қолайлы атмосфераны қамтамасыз етеді. 15. Елдің өтпелі дамуындаңы қиындықтарды көрсетіңіз жәнеоларды жеңудің қорытындылары Өтпелі кезеңнің қиындықтары және оларды еңсеру шаралары. Переход от плановой к рыночной экономике. Экономиканың негізгі салаларын дамытудың басымдықтары мен перспективалары: өнеркәсіп, аграрлық және қаржы - банк секторлары. Қазақстан экономикасын дамыту үшін шетелдік инвестицияларды тарту. Президенттің "бәсекеге қабілетті Қазақстанға, бәсекеге қабілетті экономикаға, бәсекеге қабілетті ұлтқа" атты ел халқына Жолдауы және оның маңызы. Әлемдік экономикалық дағдарыс және оны сәтті еңсеру шаралары. Дағдарыстан кейінгі кезеңде экономика мен қаржы секторының дамуы. Индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасы, оны іске асырудың алғашқы жетістіктері.Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан экономикалық дамудың дербес жолын әзірлеуге кірісті. Экономикалық реформаның негізгі ережелері "экономиканы тұрақтандыру және нарыққа көшу бағдарламасында" (1990 ж.) және "Министрлер Кабинеті мен халық депутаттары облыстық Кеңестерінің дағдарыстан шығу жөніндегі бірлескен іс-қимыл бағдарламасында" (1991 ж.) тұжырымдалды. Ел Президентінің жанынан Жоғары экономикалық кеңес құрылды, оның құрамына белгілі шетелдік және отандық экономистерден, мемлекеттік меншік жөніндегі комитеттен, монополияға қарсы комитеттен және басқа да құрылымдардан тұратын сарапшылар тобы кірді.Экономикалық реформалау жөніндегі бағдарлама әлеуметтік саланы жекешелендіруді, барлық кәсіпорындарды республиканың юрисдикциясына беруді, кәсіпорындардың кірістерін әділ бөлуді, қайта өңдеу технологияларының үлесін ұлғайтуды, шетелдік инвестицияларды қамтыды. Бірінші тұрақтандыру жоспарын іске асыру әлемдік дағдарыстың Қазақстан экономикасына теріс салдарларын төмендетуге ықпал етті, дегенмен кейінгі дағдарыс толқындарының келу қаупі сақталып отыр. Әлемдік бәсекеге қабілеттілік -2009 жылнамасының нәтижелері бойынша Лозанна институты дағдарысты жеңуге және жақын болашақта бәсекеге қабілеттілікті арттыруға қай елдердің жақсы бейімделгенін көрсететін стресс-тест әзірледі. Тест мәліметтеріне сәйкес, Қазақстан бәсекеге қабілетті 57 елдің ішінде 27-ші орында тұр.Қиындықтарға қарамастан, ел өз экономикасын қайта құрылымдауға, шикізаттық бағыттылықтан біртіндеп кетуге, әлеуетті өсу салаларын әртараптандыруға ұмтылады, ал бұл елдің дағдарыстан кейінгі кезеңде жаңартылған өсуге дайындығын растайды. 16. Қазақстанның сыртқы саясатының жалпы әлемдік және өңерлік проблемаларды шешуге қосқан үлесі Қазақстанның аса маңызды жаһандық және өңірлік бастамалары Біріккен Ұлттар Ұйымымен - ағымдағы жылдың 24 қазанында өзінің 70 жылдық мерейтойын атап өтетін ұйыммен ынтымақтастық шеңберінде іске асырылады.БҰҰ-Халықаралық бейбітшілік пен қауіпсіздікті қолдау және нығайту, мемлекеттер арасындағы ынтымақтастықты дамыту үшін құрылған халықаралық ұйым.1945 жылы құрылғаннан бері БҰҰ қазіргі заманғы көпжақты дипломатияның басты элементі болып табылатын халықаралық Ұжымдық қауіпсіздік жүйесінің дизайнын жүзеге асыратын ерекше заңдылыққа ие әмбебап форум болып қала береді. Бұл ұйым Гитлерге қарсы коалицияның жетекші қатысушыларының бірлескен күш-жігерінің нәтижесінде құрылғанын атап өткен жөн. БҰҰ құру жөніндегі жұмыс Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында басталды - "Біріккен Ұлттар Ұйымы" атауы алғаш рет 1942 жылы қаңтарда қол қойылған Біріккен Ұлттар декларациясында қолданылды, ал 1945 жылы 26 маусымда 50 мемлекеттің өкілдері БҰҰ Жарғысына қол қойды. БҰҰ күні-Жарғының күшіне енген күні, 24 қазан.Қазіргі уақытта 193 мемлекет Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшелері болып табылады, БҰҰ-ның жұмысы Ұйымның Жарғысында көрсетілген мақсаттар мен қағидаттармен анықталады. Жарғыға сәйкес БҰҰ кең өкілеттіктерге ие - ол бейбітшілік пен қауіпсіздік, климаттың өзгеруі, тұрақты даму, Адам құқықтары, қарусыздану, терроризм, гуманитарлық және төтенше жағдайлар, гендерлік теңдік, басқару, Азық-түлік өндірісі және тағы басқалар сияқты маңызды мәселелер бойынша шешім қабылдай алады.БҰҰ әр елдің өкілдері Бас Ассамблеяда, Қауіпсіздік кеңесінде, экономикалық және әлеуметтік кеңесте, басқа да органдар мен комитеттерде осы мәселелер бойынша өз пікірлерін білдіре алатын аса өкілді диалог алаңы болып табылады. Мүше мемлекеттер арасындағы диалогты жолға қоя отырып, БҰҰ әр түрлі елдердің үкіметтері екіжақты және көпжақты қатынастардың барлық мәселелерін шешетін тетік ретінде қызмет етеді. БҰҰ Хатшылығының бас әкімшілік лауазымды тұлғасы Бас хатшы болып табылады.КСРО құрамындағы одақтас республика бола отырып, Қазақстанның БҰҰ-да өзіндік өкілдігі болмады. Бірақ 1992 жылдың 2 наурызында, Тәуелсіздік алғаннан кейін 2 айдан соң, біздің еліміз Ұйымға мүше болды, ал сол жылдың 15 сәуірінде Мемлекет басшысының Жарлығымен Қазақстанның БҰҰ жанындағы алғашқы тұрақты өкілі - Ақмарал Арыстанбекова тағайындалды. БҰҰ жанындағы Тұрақты өкілдік 1992 жылғы 5 маусымдағы Жарлықпен құрылды, ал 1993 жылғы 16 ақпанда БҰҰ-ның Қазақстандағы өкілдігі ашылды Қазіргі уақытта Қазақстан БҰҰ-ның барлық мамандандырылған мекемелерінің, БҰҰ-ның екі Өңірлік комиссиясының (ЕЭК және АзТМЭӘК) мүшесі болып табылады, мезгіл-мезгіл ЭКОСОС бірқатар функционалдық комиссияларының мүшесі, сондай-ақ ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО, БҰҰ-әйелдер атқарушы кеңестерінің мүшесі болып сайланады. 2013-2015 жылдар кезеңінде Қазақстан БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің мүшесі болып табылады. 2010 жылы Қазақстан БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 2017-2018 жылдарға тұрақты емес мүшесі және БҰҰ Бас Ассамблеясының 71-ші сессиясының төрағасы лауазымына ресми түрде өз кандидатурасын ұсынды және әлемнің көптеген мемлекеттері бұл бастаманы қолдайды.Қазақстан мен БҰҰ ынтымақтастығын дамытуда мемлекет Басшысының Ұйымның Нью-Йорктегі штаб-пәтеріне және БҰҰ-ның Женевадағы Еуропалық бөлімшесіне сапарлары, сондай-ақ Н.Назарбаевтың БҰҰ басшылығымен кездесулері маңызды рөл атқарады. Қазақстанда 2002 жылғы қазанда БҰҰ Бас хатшысы Кофи Аннан, 2010 жылғы сәуірде Бас хатшы Пан Ги Мун болды. Пан Ги Мун сондай-ақ 2010 жылғы желтоқсанда ЕҚЫҰ-ның Астана саммитінде БҰҰ-ның атынан өкілдік етті. 2015 жылғы мамырда Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығын мерекелеу жөніндегі іс-шаралар аясында Н.Назарбаев пен Пан Ги Мунның екі жақты кездесуі өтті.1992 жылдан бастап Қазақстан БҰҰ-ның барлық басты іс-шараларына белсенді қатысты, сондай-ақ 2003 жылы Алматыда өткен теңізге шыға алмайтын елдерге арналған БҰҰ-ның бірінші жаһандық конференциясы, 2007 жылы Алматыда өткен АзТМЭӘК-тің 63-ші сессиясы сияқты оның қамқорлығымен ірі халықаралық форумдарды өткізді 2008 жылы алғашқы медициналық-санитарлық көмек туралы Алматы декларациясының қабылданғанына 30 жыл толуына арналған ДДҰ конференциясы. Сондай-ақ, Қазақстанда 2009 жылы Дүниежүзілік туристік ұйым Бас Ассамблеясының 18-ші сессиясы, 2010 жылы Азия мен Тынық мұхиты елдері үшін қоршаған орта және даму жөніндегі 6-шы министрлік конференциясы өтті.Біріккен Ұлттар Ұйымы шеңберінде Қазақстан түрлі жылдары Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті (АӨСШК) шақыру; БҰҰ аясында Орталық Азия бітімгершілік батальонын (Центразбат) құру; "бір плюс бір" формуласы бойынша БҰҰ бітімгершілік күш-жігер қорын қалыптастыру; жаһандық экологиялық проблемалар тіркелімін құру сияқты маңызды бастамалар көтерді шешу тетігімен бірге БҰҰ-ның Орталық Азия экономикаларына арналған арнайы бағдарламасын (СПЕКА) құру; Арал және Семей экологиялық апат аймақтарын оңалту; Жаһандық энергия-экологиялық стратегия мен "Жасыл көпір" серіктестік бағдарламасын әзірлеу; энергия жеткізудің тұрақтылығының Еуразиялық пактісін әзірлеу және қабылдау; 29 тамызды Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялау.Қазақстанда экономика, экология, әлеуметтік даму, халықаралық құқықтың прогрессивті дамуы, адам құқықтарының сақталуы, Терроризмге, ұйымдасқан қылмысқа және есірткі бизнесіне қарсы күрес саласында ұйыммен ынтымақтастықты нығайтуға ерекше көңіл бөлінеді.Әлемдік қоғамдастық Қазақстанның қарусыздану және ядролық қаруды таратпау режимін нығайту саласындағы белсенді рөлін, біздің мемлекетіміздің осы салада жасалған барлық халықаралық келісімдерге бейілділігін мойындады. Қазақстан әлемде көлемі бойынша әлемдегі төртінші ядролық арсеналдан өз еркімен бас тартқан ел ретінде үлкен беделге ие. Қазақстан Президенті тәуелсіздік алған алғашқы күннен бастап жүргізіп келе жатқан дана бейбітшілік сүйгіш саясаттың еңбегі осы. 2009 жылғы 2 желтоқсанда БҰҰ Бас Ассамблеясы Қазақстан ұсынған қарарды консенсус негізінде қабылдады, онда 29 тамыз - Семей ядролық сынақ полигонының ресми жабылған күні - Ядролық сынақтарға қарсы халық. 17 .Қазақстанның ХІХ - ХХ ғғ. полиэтностық қалыптасуы мен оның салдары туралы өз көзқарасыңызды дәлелдеңіз. Жалпы полиэтникалық қоғам деген көп этниканың болуы 14 ғасырдан қарасақ біз әр тайпаның қосылуынан шықтық. Бертін кере орыс отарлауының нәтижесінде алғашқы ұлттар орыстар, казактар келе бастады. Индустрияландыру, қоныс аудару саясаттары келгенде, екі д/ж соғыста көптеп келген басқа ұлт өкілдері осы екі ғасырдың арасындағы қазақтың қоғамын полиэтникалық қоғамға айналдырдыаралық іс-қимыл күні ретінде бекітілді.XVIII—XX ғасырлардың бас кезінде Қазақстанның байырғы халқы өлкенің басым көпшілігін құрады. 1897 жылы Қазақстанда барлығы 4147,7 мың адам тұрған болса, соның 80 пайызға жуығы қазақтар еді. Халықтың қалған бөлігін казактар мен қоныс аударған орыс шаруалары, сондай-ақ ұйғыр, дүнген, татар, өзбек, басқа да этностық топтар құрады. Қазақстан аумағына XIX ғасырдың аяқ кезіне қарай жоғарыда көрсетілген этностық топтардан басқа да халықтар ағылып келе бастады. Ресейдің еуропалық бөлігінен келген неғұрлым елеулі диаспора мордвалықтар болды. 1897 жылы Қазақстанда олардың саны 12 мыңға жуықтады. Олар негізінен Ақмола облысының Көкшетау және Петропавл уездерінде, Торғай облысының Қостанай уезінде тұрды. Уақыт өте келе шағын ұлыстар орыс халқымен араласып, ассимиляцияланып кетті.Іс жүзінде Қазақстанның барлық қалаларында да еврей ұлтының өкілдері болды, 1897 жылғы халық санағында олардың саны 1651 адамға жетті. Олар Ақмола және Сырдария облыстарында жинақы қоныстанды. Ресейдің еуропалық бөлігіндегі еврейлердің кәсіп түрлерін таңдауына шек қойылуы және еврейлерді қырып-жою оқиғалары олардың Қазақстан қалаларындағы санының едәуір арта түсуіне жеткізді.XX ғасырдың бас кезінде қазақ даласына Украина мен Бессарабиядан болгарлар да келе бастады. Олар Қазақстанға жер жетіспеушілігінен қоныс аударды. Болгарлар 1908-1910 жылдары Семей облысының Павлодар уезіндегі Разумовка және Андрияновка селоларының, Торғай облысының Ақтөбе уезіндегі Болгарка селосының негізін қалады. Қостанай қаласының төңірегінде қоныстанған болгарлар шығырмен суаратын бау-бақша өсірді. Олар егістік жерді жергілікті халықтан жалға алды. Ақмола аумағында эстондықтар мен латыштардың шағын бір тобы (375 адам) да өмір сүрді.1897 жылы өткен Жалпыресейлік халық санағының деректері бойынша, Қазақстанда 29,5 мың өзбек, 2,8 мың түрікмен, 2,6 мың башқұрт, 997 қалмақ, 987 тәжік, т.б. ұлт өкілдері тұрған. 18. Жаһандану жағдайында тарихи жадыны сақтаудың маңыздылығын дәлелдеңіз Қазақ мәдениетіндегі ұлттық құндылықтарға, әсіресе ұлттық құндылықтар туралы түсініктің қалыптасу негіздеріне қарап, тарихи сана құбылысының ұлттық болмыстың және оның өрісіндегі ұлттық бірегейлікті негіздейтін қасиеттердің қалыптасуына ықпал етіп отырғандығын көреміз Қазақ мәдениетіндегі ұлттық құндылықтарға, әсіресе ұлттық құндылықтар туралы түсініктің қалыптасу негіздеріне қарап, тарихи сана құбылысының ұлттық болмыстың және оның өрісіндегі ұлттық бірегейлікті негіздейтін қасиеттердің қалыптасуына ықпал етіп отырғандығын көреміз. Соңғы кездері байқағанымыз, жаһандану үдерісі мәдениетімізге неғұрлым енген сайын, ұлттық бірегейлікті сақтап қалуға деген белсенділік соғұрлым арта түсуде. Бұл жағдайда ұлттық бірегейлікті сақтап қалуды халықтың ішкі өмір сүру компоненттерін қорғаудан басталады: мәдениет, тіл, дін және т.б. Жаһандану мәселе етіліп көтерілген сайын, ұлттық өнерге, мәдениетке, тілге, дінге аса ден қою күшейіп келеді. Мәдениеттің тамырын ұлттық құндылықтармен байланыстырып, олардың шығу тегін зерттеуге деген қызығушылық өсуде. Олай болса, ұлттық бірегейлікті сақтап қалудың ең ұтымды жолы – жас ұрпақтың бойында ұлттық руханилықты дамыту бағытында тәрбие мен білім беру. 19. Тұңғыш Президенттің ҚР тәуелсіздігін дамытудағы қызметін көрсетіңіз Қазақстан тәуелсіздігі алғаннан кейін, 1993 жылдың 28 қаңтарында алғашқы, содан кейін 1995 жылғы 30 тамыздағы екінші Конституциясын жариялады. Еліміз демократиялық бағытты ұстанатындықтан, Қазақстан көппартиялы ел болып саналады. Қазақстанның алдағы уақыттағы дамуын сипаттау үшін, елбасымыз бірнеше даму стратегияларын жасады, соның ішінде 1997 жылдың қазан айында жасалған «Қазақстан-2030» стратегиясын жатқызуымызға болды. Және Н. Ә. Назарбаев еліміздің алдағы онжылдықтарында, эконмиканы күшейту, жедел индустрияландыру, инфрақұрылымды дамыту керек екендігін нақты ұсынып, осының төңірегінде біраз жұмыстар атқарылды және әлі де атқарылып келеді. ҚР сыртқы саясаты – белсенділігімен, тепе-теңдік сақтауға ұмтылысымен, прагматизм-дігімен, сындарлы сұхбат жүргізуге талпынысымен және көпжақты ынтымақтас-тығымен ерекшеленеді. 1991 ж. тәуелсіздік ала салысымен-ақ, біздің республикамыз әлемнің 130 елімен саяси байланыс орнатты.Бүгінгі күні Ресей, Қытай, АҚШ, ЕО, Орта Азия мемлекеттерімен сыртқы саясаты басымырақ болып келеді. Қазақстан Орта Азия мемлекеттерімен Орта Азиялық Одақ құру идеясын алға тартып отыр. Бұл мәселе 2006-2007 жылдардағы Астана қаласында өткен Орта Азия басшыларының жиналысында тікелей сөз болып, олар құжаттарға қол қойды. 2012 жылы Қазақстан мен Ресей өзара дипломатиялық қарым-қатынас құрғанының 20 жылдығын атап өтті. Сонымен қатар Қазақстан Қытаймен де сауда байланысы дамып, мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық салаларында көптеген ірі жобалар жүзеге асырылып отыр. 20. Қазақстан Республикасында азаматтық бейбітшілік пен ұлттық келісімді бекітудің маңыздылығын дәлелдеңіз Ұлтаралық келісімнің қалыптасуы мен дамуы ұлттық мәселені ғылыми түрде шешумен органикалық байланыста. Мұндай келісім ұлттық, жалпы адамзаттық бірліктің негізінде мүмкін болады. Әлбетте, әрбір ұлттың сана-сезімі, өздері жасаған материалдық және рухани құндылықтарға деген ұлттық мақтанышы бар. Яғни, жалпы адамзаттық мазмұнға ие бола отырып, ұлтаралық келісім ұлттық негізде дамиды, өйткені, түпкі ұлттық мүдделер, сонымен бір мезгілде түпкі жалпы адамзаттық мүдделер де болып табылады. Ұлтаралық келісім тек әлеуметтік-этникалық қауымдастықтар дамуының маңызды факторы ғана емес, сондай-ақ, қоғамның кемелділігі өлшемдерінің бірі де болып табылады. Ол – қоғамның консолидациясының басты бағыты және тату-тәтті тірлік кешкен халықтар арасындағы қажетті берік байланыстардың тұрақты болуының негізі. 21. Қазақстан Республикасының үдемелі дамуындағы қоғамдық қозғалыстардың маңыздылығын негіздеңіз Саяси қоғамдық ұйымдарға халықтың белгілі бір тобының мүддесін білдіріп, қорғайтын, алдына қойған әлеуметтік мақсатқа жету үшін ерікті түрде мүшелікке кірген, оған материялдық көмек көрсететін, өзін-өзі басқаратын адамдардың бірлестігі жатады. Саяси қозғалыстар сияқты қоғамдық ұйымдар да адамдардың мүдделерін іске асырудың құралы ретінде пайда болады. Қоғамдық ұйымдар қоғамның саяси өміріне қатысушы адамдардың мақсаттары мен қарым-қатынастарының әр алуандылығын білдіреді. Жеке адам өз ойын, көзқарасын өкімет орындарына тікелей жеткізе алмайды. Сондықтан өзі сияқтылармен топтасады. Экономикалық және әлеуметтік қайшылықтар себеп болады. Мысалы: Жаңаөзендегі (1989 ж.)әлеуметтік жағдайға наразылықтан онда «Бірлік» деген ұйым құрылды. Ұлттық мәселелердің шешілмеуі. «Невада-Семей» халықаралық ядролық соғысқа қарсы қозғалыс. Бұл еңбекшілердің еріктілік негізінде құрылған ұйымы. Ұйым халықаралық «Невада-Семй-Морура-Лобнор-Новая Земля» ядролық соғысқа қарсы бірлікке кіреді. Қозғалыстың негізгі мақсаты- ядролық қаруды және соғысты адамзат өркениетінен аластау, ядролық сынақ жүргізілген аймақтар халқын экологиялық және әлеуметтік қорғау. Табиғатты, Адамды, Мәдениетті қайта жаңғырту.Осы қозғалыстың бастамасына сәйкес Қазақстанда ядролық сынақ жүргізуге тыйым салынады, «ядролық қарусыз ел» деп жарияланды.Бүкіл әлем халқы бұл бастаманы қолдады. «Арал-Азия-Қазақстан» халықаралық қоғамдық комитеті. Бұл комитет 1987 жылы белгілі ақын М.Шахановтың бастамасымен құрылып, республика жұртшылығы оны мақұлдады. Оның мақсаты : Арал теңізі жағдайына, республикадағы экоклкгиялық дағдарысқа қоғамдық пікірді аудару, Арал теңізін қалпына келтіру туралы жобалар мен бағдарламалар жасау. Комитеттің бастамасымен Арал қорына қаражат түсірілді, Қазақстанның белгілі ақындарының қатысуымен поэзия кеші, дөңгелеки үстел,Мәскеуде арал күні,Арал аймағында экоклогиялық апат туралы телемарафон өткізіледі.1996 жылы халықаралық «Арал-азия-Қазақстан» қоғамдық комитетінің мәртебесі бекітілді.Аралды сақтау туралы, Арал аймағындағы экологиялық және әлеуметтік мәселелерді шешу туралы шараларды іске асыруда көптеген шаралар іске асырылуда.Осы мақсатпен «Халықаралық Арал сыйлығы» құрылып, ол Арал аймағындағы мәселелерді шешуге үлес қосқан ғалымдарға, қоғамдық, қайраткерлерге беріледі. Комитет жанынан Арал және Қазақстан экологиясы туралы қоғамдық академия құрылды. Жоғарыда қоғамдық-саяси ұйымдар мен қозғалыстарға біршама сипаттама бердік.Олардан щығатын қорытынды – қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар тәуелсіз республикамыздың күрделі мәселелерін шешуге зор үлес қосуда. 22.Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі мен жұмысының мәнін ашыңыз Қазақстан ЕҚЫҰ-ның реформаларының басты субьектісіне айналды , өйткені ол – ЕҚЫҰ дағы батыстың да , шығыстың да елдерімен жақсы қарым – қатынастағы және ешқайсысымен қайшылығы немесе территориялық таластары жоқ жалғыз және ішкі саясаты ұлтаралық және конфессияаралық тұрақтылықпен сипатталатын бірден-бір мемлекет.Қазақстанның төрағалығы ЕҚЫҰ-на ең алдымен ұлтаралық,дінаралық,тіларалық келісімнің үздік үлгісін береді.Сонымен қатар,Орталық Азиядағы қауіпсіздік пен тұрақтылыққа да игі ықпал жасауда ЕҚЫҰның төрағасы ретінде Қазақстанның алдында үш бағыттағы мәселелерді шешу міндеті тұр: әскери-саяси , экономика-экологиялық және гуманитарлық бағыт. Қазақстан болса , ЕҚЫҰ-ның Төрағасы ретінде ЕҚЫҰ құрылымын жетілдіру ісіне өз үлестерін қос алатын еді. Біз білетіндей , ЕҚЫҰ- ның Бас хатшысы өзінің өкілеті мен статусы бойынша ЕҚЫҰ- ның басты басқарушы тұлғасы емес , бірақ бұл лауазымның иесі ұйым қызметінің ағымдағы міндеттерін тиімді шешімдермен қамтамасыз ете алады. Сондықтан , 1992 жылы қызметі бекітілген ЕҚЫҰ Бас хатшысының өкілеттілігін кеңейтудің де мағынасы бар. Ал Төраға өкілеттілігінің мерзімі 3-4 жылға дейін ұзартылған жағдайда , Төрағамен және басқа да қатысушы мемлекеттермен қойылған міндеттерді шешуде көлемді , маңызды істер жасауда үлгеретін еді 23.1985-1991 жылдардағы қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстардың қызметін салыстырыңыз (таңдау үшін) Қазақстан партия басшысы Д. Қонаев өз жұмысында көптеген кемшіліктерге жол берді. Д. Қонаевтың өзіне республика халықтарының арасында табынушылық пайда болды. Д. Қонаев маңындағылар республикадағы күрделі әлеуметтік, экономикалық, рухани, экологиялық жағдайларға немқұрайды қарады. 1985 жылғы сәуір айында Кеңестер Одағы Коммунистік партиясы Орталық Комитетінің пленумы болды. Онда Орталықпартия Комитетінің бас хатшысы М.С. Горбачев баяндама жасап, қоғамды демократиялық бағытта қайта құру жөнінде шешім қабылданды. Бірақ бұл шешім тек сөз жөзінде қалды. Оны Қазақстанның партия, кеңес органдары қызметінен байқауға болады. 1989құрылы Қазақстанда алғашқы болып «Невада-Семей» экологиялық қозғалысы құрылды. Қозғалыстың мақсаты — республика жеріндегі Семей және басқа полигондарды жабу, полигон зардабын шеккен халыққа көмек көрсету. Қозғалыс төрағасы — О. Сүлейменов. Ақын, қоғам қайраткері М. Шахановтың бастамасымен Балқаш және Арал проблемалары бойынша комитет құрылды. Комитеттің негізгі мақсаты Арал төңірегіндегі экологиялық апаттың зардабын шеккендерге көмек беру, теңіздің экологиялық апатына үкімет назарын аудару болды 1990жылы «Азат» азаматтық қозғалысы құрылды. Басты мақсаты Қазақстанның мемлекеттік егемендігін алу болды 1991 жылы «Азат» азаматтық қозғалысының партиясы құрылды.1989 жылы «Әділет» қоғамы құрылды. Қоғамның негізгі мақсаты ұжымдастыру кезіндегі ашаршылық, сталиндік репрессия шындығын ашу болды. Бұдан басқа Қазақстанда «Азамат», «Ақиқат», «Қазақ тілі», «Мұсылман әйелдер лигасы» сияқты қоғамдық-саяси қозғалыстар құрылды. 1990 жылы Қазақстанда 100-ден аса қоғамдық-саяси қозғалыс болды. Алматыда ғана 40-қа жуық саяси қозғалыс жұмыс істеді. Бұл кезде Қазақстандағы көптеген қоғамдық-саяси крзғалыстар әлсіз және қалыптасу кезінде болды. «Невада-Семей», «Қазақ тілі» сияқты қоғамдық қозғалыстар біршама мықты, көптеген мүшелері мен белгілі дәрежедегі қаржылық қорлары бар ірі қозғалыстар болды. 24. Қазіргі Қазақстандағы қоғамдық сананы жаңғырту мәселелерін атаңыз .Қоғамдық сана – қоғамның барлық салаларын бейнелейтін әртүрлі рухани құбылыстардың жиынтығы. Қоғамдық сананың негізгі формаларына мораль, өнер, дін, философия, ғылым, саясат және құқық жатады. Салыстырмалы түрде жақында олар қоғамдық сананың экологиялық, экономикалық және басқа да түрлері мен формаларын бөліп көрсете бастады. Барлық осы түрлер, формалар мен деңгейлер өзара әрекеттеседі және бір-біріне үнемі әсер етеді. Идеялар мен теориялар, құндылықтар мен нормалар, идеалдар мен тенденциялар жүйесі ретінде идеология ерекше орын алады. Идеология қалыптасқан қоғамдық қатынастарды дамытуға немесе тежеуге қабілетті. Ең алдымен идеология қоғамдағы экономикалық қатынастарды белгілі бір әлеуметтік тап тұрғысынан көрсетеді. Қоғамдық сананың қалыптасуы бір жағынан материалдық және экономикалық өмірдің ықпалымен жүзеге асады. Екінші жағынан, кемелденген қоғамдық сана мен азаматтардың тиісті дайындығы болса, саяси және экономикалық қайта құрулар табысты болады. Дәлірек айтсақ, қоғамдық сана прогрессивті тенденциялар мен әлеуметтік мүмкіндіктерді жүзеге асыру үшін басқа өріс құруға қабілетті. 25.Қазақстанның әлемдік аренадағы халықаралық өкілдігін сипаттаңыз Республика Орталық Азиядағы көшбасшы ретінде аймақтағы тұрақтылықты нығайтуға зор үлес қосуда. Еліміз әлемдік аренада да үлкен жетістіктерге жетті. Бұған Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығы және осы беделді халықаралық ұйымның 2010 жылғы желтоқсанда Нұр-Сұлтанда өткен саммиті дәлел. ЕҚЫҰ-ның азиялық аналогы – АӨСШК жобасын іске қосу және дамыту еліміздің елеулі бастамасы болды. Ислам әлемінің жетекші ұйымы – ИЫҰ төрағасы ретінде Қазақстанның жасампаз қызметі оң пікірлерге ие болды. Сондай-ақ бұл ел жаһандық антиядролық қозғалыстың көшбасшысы болып табылады.Қазақстан Еуразиялық экономикалық одаққа мүше. Экономиканың барлық салаларының тұрақты өсуі, халықаралық мойындалу, саяси тұрақтылық қазақстандық қоғамның өркендеуінің негізіне айналды. Қазақстан – мәдени дәстүрлерін сақтап, бүгінгі серпінді әлемде өзінің орасан зор жасампаздық әлеуетін табысты жүзеге асырып келе жатқан ел. 26.ҚР-ның шет елдермен және халықаралық ұйымдармен дипломатиялық қатынастарын орнату және дамыту Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін жариялауы шет мемлекеттермен саяси, экономикалық, ғылыми, мәдени, мәдени және басқа да байланыстарды кеңейтті. Бұл халықаралық қауымдастықпен байланыс формалары мен әдістерін жаңарту қажеттілігін тудырды. Халықаралық қатынастардың өсуі, қазақстандық өкілдіктердің және шетелде жүрген Қазақстан азаматтарының санының артуы дипломатиялық және консулдық қызметтердің мазмұнына сапалы өзгерістер енгізді. Ежелгі дәуірде дүниеге келген мемлекеттердің елшілерін тағайындауға, оларды қабылдаушы елде ұстауға, оларды қайтарып алуға қатысты мінез-құлық ережелері қазіргі уақытта мемлекеттер арасындағы қалыпты қатынастарды реттеуге арналған шарттық және әдет-ғұрып нормаларының салыстырмалы түрде үйлесімді жүйесіне айналды. саяси, экономикалық, әлеуметтік және басқа да қызмет салалары.Халықаралық жария құқықты қараңыз. 1993 жылдың көктемінде Қазақстан сыртқы саясатты басқару саласындағы халықаралық стандарттарға қосылды 27.Қазақстан Республикасының қазіргі заманғы мемлекеттік бағдарламалары: мақсаты, негізгі бағыттары мен маңызы (таңдау) Ел тарихы контексіндегі мемлекеттік бағдарламалар, әсіресе, оның қалыптасу кезеңінде әрқашан өзіндік тану таңбасының қызметін атқарады. Бұл басымдық, маңызды екпін және алғашқы нәтижелер. Еліміз тәуелсіздік алған 30 жыл ішінде бағдарлар қалай өзгерді, жетілдірілді – отандық мемлекеттік бағдарламалар тарихына экскурсияның екінші бөлімінде қарастырамыз.Бұған дейін инфрақұрылымды дамыту мен жаңғыртуды талап ететін үрдістер болған. Халық санының өсуі және урбандалу деңгейі қала инфрақұрылымын қарқынды дамыту қажеттілігін көрсетті. Экономиканың және экономикалық байланыстардың өсуі көлік қызметінің жаңа деңгейін талап етті. Транзиттік әлеуеті бар Қазақстан халықаралық ағындарға интеграциялануы керек. Жағдай келесі факторлармен қиындады: өңірлер арасындағы көліктік арналардың жоқтығы, аймақтардың өнеркәсіптік дамуының әртүрлі деңгейлері, елдің солтүстігінде еңбек ресурстарының тапшылығы және оңтүстігінде артықшылық, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйесінің біркелкі дамымауы. әлеуметтік салалар. Бағдарламада тұжырымдалған міндеттер заманауи көлік инфрақұрылымын және оның халықаралық интеграциясын қалыптастыру, индустриялық және туристік инфрақұрылымды дамыту, энергетикалық инфрақұрылымды нығайту, тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты жаңғырту, экономиканың жекелеген секторларын қолдау болды. Бағдарламаны жүзеге асыру барысында біртұтас экономикалық нарық қалыптасып, капитал мен ресурстарды шоғырландыру үшін хаб-қалалар құрылуы қажет. 28.Қазақстанның 1990 жылдары антиядролық әлемнің қалыптасуына қосқан үлесін бағалаңыз. Тәуелсіздіктің 30 жылы ішінде Қазақстан әлемдік антиядролық қозғалыстың мойындалған моральдық көшбасшыларының біріне айналды. Жоғары халықаралық мәртебеге Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан бастап қабылдаған шешімдері негіз болды. 1991 жылы 29 тамызда Қазақстанның Тұңғыш Президентінің Жарлығымен Семей ядролық сынақ полигоны (СЯЦС) жабылды. Бұл Қазақстанның антиядролық саясатының бастапқы нүктесі болды. Бүгінгі таңда Қазақстан жаһандық ядролық қауіпсіздік жүйесін нығайту үшін не істеп жатыр және біздің еліміздің ядролық қарудан азат әлем құру жөніндегі жаһандық мақсатқа жетудегі болашағы қандай, біз осы шағын мақалада жауап беруге тырысамыз. Тарихқа жүгінсек, Тәуелсіз Қазақстанның антиядролық саясатындағы ең әйгілі қадамдар – Тұңғыш Президенттің жоғарыда аталған Семей полигонын жабу туралы шешімі, сондай-ақ әлемдегі төртінші ядролық арсеналдан бас тартуы. Нәтижесінде Қазақстан полигонды жауып, ядролық қару мен оны жеткізу құралдарынан өз еркімен бас тартқан әлемдегі бірінші мемлекет болды. Тарих көрсеткендей, Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сол кездегі қадамдары елімізге имидждік жағынан ғана емес, нақты экономикалық сипаттағы да айтарлықтай пайда әкелген дана әрі көреген шешім болды. Сол оқиғалардың логикасын жақсырақ түсіну үшін, кем дегенде, біздің еліміздің сол кездегі объективті жағдайларын қысқаша талдау керек. 29.Тұңғыш Президенттің «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласын сипаттаңыз «Рухани жаңғыру. «Болашаққа бағдар» («Болашаққа көзқарас. Қоғамдық сананы жаңғырту») 2017 жылғы 12 сәуірде жарияланған және жаһанданудың барлық заманауи тәуекелдері мен сын-қатерлерін ескере отырып, қазақстандықтардың рухани құндылықтарын жаңғыртуға бағытталған. Бағдарламаға азаматтарды туған жерге тарту («Туған жер»), тарихымыздың, мәдениетіміз бен салт-дәстүріміздің байлығын зерделеу («Қасиетті география»), мәдени жетістіктерді насихаттау («Қазіргі қазақ мәдениеті») жобалары бар. Сонымен қатар, бағдарлама аясында «100 жетекші оқулық» жобалары жүзеге асырылуда, онда аударылған кітаптар мен олардың авторлары туралы ақпарат және біздің еліміздің қалыптасуы мен дамуына атсалысатын Қазақстан азаматтары туралы «100 жаңа тұлға» жобалары жүзеге асырылуда. ел. Бағдарламалық мақала «Рухани Жаңғыру. Болашаққа бағдар» қоғамдық сананы жаңғыртудың, бәсекеге қабілеттілікті, практикалық қасиеттерді тәрбиелеу және білім культін насихаттау үдерісінің маңыздылығын атап өтеді. Нұрсұлтан Назарбаев осынау айтулы сәттерді қазіргі қазақстандықтардың басты бағдарлары ретінде атап өтті. Бұған дейінгі екі мемлекеттік бағдарламаға қатысты «Рухани жаңғыру. «Болашаққа бағдар» өз миссиясын енді ғана бастады, біраз жетістіктерге жетті. Бағдарлама жасалған күннен бастап бір жылдан сәл астам уақыт ішінде Елбасының Жарлығымен латын графикасына негізделген қазақ тілінің әліпбиі бекітілді, Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанынан кезең-кезеңімен көшіру жөніндегі Ұлттық комиссия құрылды. Қазақ тілін латын графикасына көшіру, әлеуметтік білім беру саласындағы әлемдегі ең үздік 17 оқулық мемлекеттік тілге аударылып, цифрландырылды.Экономикалық және гуманитарлық білім, жалпыұлттық онлайн дауыс беру нәтижесінде «100 жаңа тұлға» жобасының 102 жеңімпазы анықталды, Жалпыұлттық және жергілікті киелі жерлерді іріктеу және жүйелеу бойынша Ғылыми-сараптамалық кеңес құрылып, «Туған жер» жобасы аясында 1500-ден астам нысан іске асырылып, пайдалануға берілді. 30. Көпэтносты Қазақстанда бейбітшілікті сақтау бойынша ҚХА қызметін көрсетіңіз Қазақстан халқы Ассамблеясын құрудағы негізгі факторлардың бірі саяси құрамдас, атап айтқанда қоғам мен мемлекетті демократияландыру екенін атап өткен жөн. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін ұлтаралық келісім мен бірліктің өзіндік моделін қалыптастыруда өзіндік ұстанымын анықтау міндеті тұрды. Еліміз демократиялық даму жолын таңдай отырып, Қазақстан аумағында тұратын барлық этностардың өз тілі мен мәдениетін дамыту және пайдалану құқығын қолдауға өзінің бейілділігін жариялады. Яғни, Қазақстан түрлі этнос өкілдерінің төл мәдениетін сақтау және дамыту үшін жағдай жасау міндетін алды. Осы тұрғыда осы принциптерді жүзеге асырудың қажетті жүйелік тетіктері мен құралдарын қамтамасыз етуге мүмкіндік берген орталықтандырылған мекеме болды. Сонымен қатар, мемлекеттік құрылымның біртұтастығын және басқару жүйесінің орталықтандырылуын ескере отырып, этносаралық қатынастар саласында орталықтандырылған институт құру орынды болып көрінді. Олай болса, қоғамның көп ұлттылығы Ассамблеяның құрылуының басты алғышарттарының бірі болып табылады. Сонымен бірге бұл институттың өзектілігі мен маңыздылығын анықтайтын негізгі фактор да болып табылады. Сонымен қатар, халықтың этникалық құрамы тұрақты түрде белгілі бір факторлардың – миграцияның, демографиялық, әлеуметтік-экономикалық процестердің сәйкестендірудің ықпалында болатынын атап өткен жөн, олар мемлекеттік ұлттық саясатты іске асыру үшін қосымша тәуекелдер ретінде әрекет етеді, демек, үйлестіру мен орындаудың бірыңғай орталығының болуы бұл тәуекелдерді барынша азайтады жүктеу/скачать 166,15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|