2. Әбілқайыр ханның патша әкімшілігімен қарым-қатынастары

4.Әбілқайыр ханның отарлаушы әкімшілікпен қарым қатынасының шиеленесуі.

Осындай өте киын жағдайларда Петербург сарайынаж үгінуге өзі бастамашы болудың, сол кезде-ак ыдырап кеткен біріккен казак одағының сыртқы саяси бағдарында түбірлі бетбұрыс жасау жауапкершілігін оз мойнына алудың жөне ойрат күштерінің бейбіт ауылдарға кезекті жой-кын шабуылын күтпей, орыс императрицасының кезкарасын айкындау-дың күрделі миссиясы Әбілкайыр ханнын еншісіне тиді.

XVIII ғасырдын 20-жылдарына дейін сұлтан болып жүрген кезінде-ак, Әбілкайыр орыстың дипломатиялык топтарына едәуір белгілі болатын. «Акылы жеткілікті және қулыктан да ада емес адам», – деп ол жөнінде А. И. Тевкелев осындай пікір айтқан. Ол ең алдымен казак мемлекеттілігінің стратегиялык мүдделерін басшылықка алып, екінші жағынан Ресей әкімшілігіне сүйене отырып, озінің баска бөсекелестерінен жоғары болуға, оларды саяси аренадан ығыстырып шығаруга ұмтылды, атакты Тәуке ханның заманында болғанындай, озі біріккен хандыктын жеке-дара басшысы болу мақсатымен, халықка касіретті зардабын тигізетін ойрат баскыншылығына жол бермеу үшін күш пен мүмкіндікті біріктіругеты-рысты. Осы міндеттерді іс жүзіне асыруға ұмтылған ол 1730 жылдын жзында Уфа наместниктігі аркылы Петербургке өз елшілігін жіберіп, Ресей императрицасынан өзін ұлысымен бірге Орталык Азияның көптеген үлкенді-кішілі халыктары камкорлығына кірген Ресей империясынын бодандығына кабылдауды өтінеді.

Аюкенін еділ қалмақтарын, Кабарда кіняздігін, грузин билеушілерінің жерлерін Ресей құрамына қабылдау Сырткы істер алкасы дипломатиялык қызметінің өрісін едәуір кеңейтті, бұл жолы да Әбілкайырдың елшілігіне барынша кұрмет кәрсетілді, оның Құтлымбет Коштаев бастаған 7 адамнан тұратын елшілері кұрметпен кабылданып, бағалы сыйлыктар тартыл ды, дала оніріне Сырткы істер алкасының тілмашы А. И. Тевкелев бастаған үлкен комиссия косылып, әскери күзетертіліп кайтарылды, олардың ішінде «жерлерді сипаттау ушін жіберілген екі геодезист –Алексей Писарев пен Михайло Зиновьев болды. Ол дәуірдегі құжаттар А.И. Тевкелевтің мемлекеттік қызметке кірген уакытын көрсетуге мүмкіндік бермейді. Оның Сырткы істер алқасына алынуы I Петрдің 1722 жылғы парсы жорығынан біршама ертерек болғаны анық. Оның үстіне А. И. Тевкелев үшін «шығыс сөздерінің тілмашы» кәсібі әсте де жаналық болмаған, «...Әр түрлі қағаздарында» оның өзі жазғанындай, оған дейін де ата-бабалары өздерінің тамаша лингвистикалык білімін Мәскеудің елшілік приказында қолданған.

Петрдің мемлекеттік кызмет мектебінен еткен А. И. Тевкелев кейіннен оның өзі мойындағандай, жоғарылап, наградалар алуға үміттенген, бұл «ұлы мәртебелі императордың кайтыс болуы себепті» жүзеге аспай қалған. Қазақ елшілігін Кіші жүзге кері қайтаратын күні А.Тевкелевке 12 тармақтан тұратын, мазмұны қызықты «Нұскау» табыс етілді. Төрт парақтың екі бетіне қолмен айдақтатыла жазылған бұл құжат дипломатиялық миссия үшін өзінше бір іс-қимыл бағдарламасы болған. «Нұсқау» негізінде ол арнайы «Журнал» жүргізген, соның арқасында императрицаның грамотасын кабылдау кезінде де, Кіші жуз бен Орта жүзде ішкі саяси жағдайдың одан кейінгі шиеленісу кезеңінде де хан ордасында қалыптасқан нақты жағдайдын қандай болғанын көрсетуге мүмкіндік бар.

«Шығыс тілдерінің тілмашы Мамет Тевкелевке оны қырғыз-қайсақ ордасына оларды Ресей бодандығына келтіру үшін жіберген кездегі Мемлекеттік сыртқы істер алқасынан нұсқау» - оның бұдан кейінгі мансабында және қазақ-орыс өзара қатынастарының тарихында терең із қалдырған ішкі саяси ведомство нұскауларының толық және ресми атауы осындай.