2. Пән бойынша оқу бағдарламасы – sillabus

1. Өмір мақсаты.

2. Қадір қасиеттердің қалыптасуы.

Адамгершілік адамдардың күнделікті қарым-қатынасына қатысты гуманизм принциптерін бейнелейтін моральдық қасиет. Мораль адамзат қоғамының белгілі бір кезеңінде немесе адамзат индивидуумы дамуында, яғни филогенез бен онтогенезде пайда болады. Оған адамзат “Мені” қалыптасуының екі сатысы ықпал етеді: а) адамның әлеммен тұтастығын білдіретін, “Біз” феноменінен көрінетін адамның әлем мен өзге адамдардан ажырамастығын, дүниетаным бірлігін білдіретін культ (табыну) сатысы; ә) адам әрекеті мен адам индивидуалдығының әр алуандығы жағдайында мәдени формаларды іріктеуді білдіретін культура (мәдениет) сатысы . Бұл кезде біз адамгершілік деп атайтын адамның өзара қатынастарының табиғи нормасы, негізгі адамгершілік құндылықтар – еркіндік, қайырымдылық, ізгілік, әділеттік қалыптасады. Мораль адам бойындағы қасиеттерін тежейтін, оның іс -әрекетін қоғам тарапынан белгілі бір нормаға салып отыратын заңдар мен тиымдар жиынтығы. Моральдық қалып қоғам тарапынан белгілі бір іс-әрекетте қоғамдық көзқарас ретінде қалыптасып, адам өміріне әсер етіп отырады. Белгілі бір жағдайларда қоғамға тән заңдармен жазаланып, шаралармен шектеліп адамды адамгершілік тағылымдарына итермелеп отырады. Мораль арқылы адамның қоғамға, табиғатқа, өзге адамдарға қарым – қатынасы ашылады. Ол кез-келген тұлғаға адамгершіліктің шыңына сәтті жету үшін қажет. А.С. Арсенов, В.В. Давыдовтың көзқарастары бойынша “…Мораль адамгершіліктің нормаларын қамтиды. Моральдық нормалары адамгершілік принциптерінде көрініс табады. Мораль ол белгілі бір шартты түрде (социум) қоғамға пайдалы нормалардың жиынтығы”. Моральдың жағымды және жағымсыз жақтары болады. Қоғамнан бөлек мораль нормаларын шығарып қоғам тарапынан тарататын моралист адамдар да болады. Олар адамгершіліксіз моралист деген ұғымға саяды. Мораль адамның ойы мен іс-әрекетін қоғам көзқарасы арқылы реттеп отырады. Сонымен мораль – дегеніміз тұлға бойындағы ерекшеліктерді толығымен аяғына дейін сипаттай алмайды, ол тек қана тұлғадағы негізгі терең рухани-адамгершіліктің бастамасы болып табылады.

Адамның ең маңызды қасиеті ол өзін-өзі өзгерту мен қоршаған ортаға бейімделу дейтін болсақ, бұл жөнінде Абай философиялық терең ойларында тұлға оның санасы, өзіндік түйсігі жайлы ойларға тоқтала келіп, “…адамның ойлары мен рухы ешқашан өлмейді,тек қана олардың қалыптасу формалары әр түрлі болады” - деп өз өлеңдерінде келтіріп отырады.

Ұлы Абай адам проблемасына, оның табиғи және әлеуметтік жақтарының арақатынасын, адамгершілік, кемелдену, гуманизм идеяларын өзгеше пайымдайтын сананы тудырды. Ұлы ғұламаның жарық дүниеге келген адам баласының маңдайына жазылған тағдыры жайлы, оның дүниеден алатын орны мен рөлі жайлы философиялық пайымдауға, сан қилы да күрделі адам болмысын жан-жақты әлеуметтік қарым – қатынасы адамдарды түзу жолға түсіреді-деп тұлғаның рухани-адамгершілік құндылықтарына адамның адами қасиетінің дамуын негізге алып, келер ұрпаққа бір сөзбен “Адам бол!” – деген ойларынан нағыз адам болу үшін тек қана өзіңді тану арқылы сыртқы мәдениетке, тілге дінге мән бере отырып дамуға сол арқылы адамгершіліктің негізгі принциптері- қайырымдылық, биік талғам, шындық, әділдік негіздерін қабылдауға итермелейді немесе “Адам баласын заман өсіреді, кімде-кім жаман болса, оның өзінің замандастарының бәрі кінәлі” деп рухани-адамгершілік құндылықтың келесі жағы қарым-қатынас құндылығын суреттесе, өзінің отыз жетінші сөзінде: “Мен заң қуаты қолымда бар кісі болсам, «адам мінезін түзеп болмайды» деген кісінің тілін кесер едім немесе “Адам баласы бір-бірінен ақыл, ғылым, ар, мінез деген нәрселермен озады –деп келесі рухани-адамгершілік құндылықтарына мәдени-этикалық құндылықтардың мәнін ашып көрсетеді.” Тағы бір сөзінде Абай шынайы байлық бұл адамдардың бір-бірін және өзін терең түсініп, өзара түсіністік қалыптасқанда ғана адамдар үйлесімді тіршілік құрып, дами бастайды – деп адам бойындағы ең жоғары қалыптасқан құндылықтар бұл олардың ішкі рухани дүниесінің байлығы мен асыл қасиеттерін көрсете білу екендігін дәлелдеп береді. алатындығын айтып жеткізіп кеткен.

Олай болса бүгінгі күні тарихтың әрбір тасын қалайтын келешек ұрпағымыздың жаман қасеиттерден ада болып, бойындағы ең жоғары құндылық рухани-адамгершілік екенін ұғына отырып, өз алдарына сол құндылықтарды өркендетіп дамытуды мақсат етіп қоя білу бүгінгі күннің өзегіне айналып отыр.

Бұл зерттеуіміздің де өзектілігі сонда, өзін білу, өз қасиетін тауып алу жас студенттің өзін-өзі бақылауы, өзіне есеп бере отырып, ғасыр дертіне айналған кеселді заттар мен бойындағы келеңсіз қылықтардан арылып, өзін жаңаша тәрбиелеуге жол ашады. Бұл орайда адамның дамуына негіз болатын тұлғаның өз бойындағы рухани – адамгершілік құндылығы бұл біріншіден жеке басының ақылдылығы, мінезі, адами қасиеттері әсер ететіндігін Абай өлеңдерінде өрнектеледі…
Ақыл, қайрат жол табар,

Қашқанға да қуғанға.

Әділет, шақпат кімде бар,

Сол жарасар туғанға.

Бастапқы екеуі соңғысыз,

Біте қалса қазаққа

Алдың-жалын, артың - мұз

Барар едің қай жаққа?

Ақыл мен қайратқа ғана ие адамды әдетте “жарты адам” дейді. Себебі ол “суық ақылдың” ғана өкілі. Бойына осы ақылға қоса әділет пен шапағат біткен адам ғана “толық адам”, яғни ол нұрлы ақылдың өкілі деп танылады, яғни адамгершіліктің негізгі тұтқасы адамның өз бойындағы ерекшеліктері екендігін дәлелдеді.

Абай тағылымдарында: