ДАИШ-тың мәдени-тарихи ескерткіштерді жоюының себебі неде?

Сонымен қатар, содырлар Ирак мемлекетіндегі Мосул қаласының мұражайындағы VII-ші ғасырларға тиесілі адам бейнесі бар мүсіндерді және басқа да ескерткіштерді түгін қалдырмай қиратты. ДАИШ содырлары өздерінің мұндай әрекеттерін мүсіндер мен ескерткіштер ислам қағидаттарына қайшы келетіндігіне байланысты деп түсіндіреді. Ал 2014 жылы содырлар аталмыш шаһардағы орталық кітапхананы жарып, ондағы жүз мыңдай кітапты өртеп жіберген болатын. Ауыр техникаларды қолдану арқылы Ирактағы көне тарихи Нимруд, Хатра қалаларын жермен жексен еткен. Саяси сарапшы Хади Жалло Мерхи: «Ислам мемлекеті» радикалды ұйымы Таяу Шығыстағы мұражайларға орасан зор қиянат жасады. Олар Сириядағы өте маңызды ескерткіштерді жойып жіберді. Ғасырлар бойы сақталып келе жатқан көне құнды заттар жоғалды. Барлығымыз бірігіп бұл хайуандық іске төтеп бермесек болмайды» деп өз өкінішін білдірді.

– Өкінішке қарай, ДАИШ (Мосул қаласын) жүйелі түрде талқандап жатыр. Олар қаланың өткенін, оның тарихи тамырын, дәстүрлерін, яғни Мосул тұрғындарын өткенімен байланыстырып тұрған нәрсенің бәрін мақсатты түрде жойып жатқанға ұқсайды, – дейді Чехиядан солтүстік Иракқа арнайы барған археолог ғалымдардың бірі, Батыс Богемия университетінің оқытушысы Карел Новачек.

Бағдат қаласынан солтүстікке қарай 400 километр қашықтықта, Тигр өзенінің бойында, тоғыз жолдың торабында орналасқан Мосул қаласы ғасырлар бойы сауда мен мәдениет орталығы болып келеді. Бұл қала мұсылмандардың, христиандар мен иудейлер өркениетінің бесігі болған. Бай тарихы мен мәдениетінің арқасында Мосул қаласы аспан астындағы мұражайға айналған болатын. ДАИШ содырларының шетін әрекеттерінен Жүніс пайғамбардың кесенесі мен ежелгі Шис мешіті жермен-жексен етілді. «Ислам мемлекеті» содырлары өздерінің әрекеттерін «мүсіндерге табынбау үшін оларды қирату керек» деп түсіндіреді. – Мұхаммед пайғамбар бұттарды жоюға бұйырған еді. Сол үшін біз де осы мүсіндерді қиратамыз, – деп мәлімдеді Associated Press ақпарат агенттігіне сұхбат берген содырлардың бірі.

Мүсіндерге табыну, не болмаса табыну үшін мүсінді қолдан жасау шариғатта шынымен де тыйым салынған. Алайда, ислам дінінде тарихи жәдігерлерді жойып-қиратуға қатысты бұйрық жоқ екенін білген жөн. Көне мәдени-тарихи мұралар керісінше ұрпаққа үлгі-өнеге болуы үшін сақталынуы қажет. Ислам діні алғашқы тараған кезеңде Византия жерлеріне дейін жеткені тарихтан белгілі. Ол уақытта мұсылмандар өзге елдердегі жергілікті халықтың мінәжат орындарын, қабірлерін, басқа да тарихи ескерткіштерін қиратып жоймаған еді. Керісінше, олардың өз ғибадаттарын орындап, мәдени-тарихи мұраларын сақтап қалуларына мүмкіндік берген.

Мұхаммед пайғамбар 630 жылы мыңдаған сахабаларымен Мәдина қаласынан Мекке қаласына кіріп келгенде қала тұрғындарына: «Кімде-кім қаруын тастаса оған қауіп жоқ. Және кімде-кім Харам мешітін, өз үйін не Әбу Суфиянның үйін паналаса, оларға ешкім тиіспейді» деген. Мұхаммед пайғамбар өз сөзінде тұрып, жергілікті (мұсылман емес) тұрғындарға тиіспейді, олардың ғибадатханалары мен мүсін-бұттарына, тарихи жәдігерлеріне тиіспейді. Тек, мұсылмандар үшін қасиетті саналатын Қағбаның іші-сыртын бұттардан тазартады. Пайғамбар Мұхаммедтің осыншама парасаттылығына тамсанған Меккедегі мүшріктер өз еріктерімен ислам дінін жаппай қабылдай бастайды.

Түрлі мемлекеттің 126 ислам ғалымының ДАИШ іс-әрекеттерінің ислам дінімен ешқандай байланысы жоқ екендігін айтып ашық хат жариялағандары белгілі. Сол хаттың мазмұнында ислам ғалымдары ДАИШ-тың мәдени-тарихи жерлерді бұзып, қабірлерді қиратқандарын қатаң түрде сынға ала отырып, исламмен ешқандай байланысы жоқ деп бағалады. Ғалымдардың мәлімдеуінше мүсіндерді қиратуға діни не тарихи ешқандай себеп жоқ. Сондықтан ДАИШ содырларының мәдени-тарихи ескерткіштерді жоюлары – ешбір діни негіздемесі жоқ, ақталмайтын аса ауыр қылмыс.
10. «Жыныстық жиһад» деген жиһад бар ма? Неге ДАИШ шейхтары осындай пәтуа беріп отыр?
2013 жылы Сирия және Ирак жеріндегі «ДАИШ» лаңкестік ұйымы тарапынан пайда болған «жыныстық жиһад» феномені әлемдегі исламофобиялық көзқарасты қалыптастырушы келеңсіз әрекеттердің біріне жатады.

Мұсылман қыз-келіншектердің саналы түрде жалған насихатқа еріп немесе алдану арқылы дін атын жамылған содырлар лагерлерінде, сондай-ақ олар жаулап алған территорияларда жыныстық қызмет көрсетуі әлбетте адамгершілікке жат құбылыс.

«Жыныстық жиһад» сөзін ең алғаш болып діни радикалды ағымдар шейхтарының бірі Мұхаммед Арафи айналымға енгізді. Ол өз бетінше сүнниттік мұсылман әйелдерді Сирияда Башар Асадтың билігіне қарсы соғыс ашып жүрген ДАИШ лаңкестік ұйым содырларына жыныстық қызмет көрсетуге шақырған «пәтуа» шығарды. «Пәтуасының» дәлелі ретінде Құрандағы «Ниса» сүресінің «Некелі әйелдермен үйленулерің арам қылынды. Бірақ қолдарыңдағы күңдер (соғыс тұтқындары) басқа. Сендерге Алланың жазуы осы. Бұлардан басқаларды абыройлы болу, бой суытушы болмау шартымен малдарыңды беріп, қалауларың (мәһр беріп алуларың) халал қылынды. Сонда олардан осы шартпен пайдалансаңдар, бекітілген мәһрін беріңдер. Мәһр тоқтатылғаннан кейін ризалассаңдар, (еркек артық беріп, әйелдің аз алуы немесе тіпті алмауында) сендерге оқасы жоқ. Расында, Алла – толық білуші, хикмет иесі» деген 4-ші аятын мысалға келтіре отырып, әйел адамның бір күннен 99 жыл аралығына дейін ер адаммен интимдік қатынаста болуы жайлы көзқарасын паш етті.

Алайда Ибн Аббас, Хасан Басри, Мужаһид сынды тәпсіршілер «Сендер олардан алған ләззаттарың, көрген қызықтарың үшін оларға тиісті мәһрлерін (сыйақыларын) беріңдер» деген бұл аятты «тұрақты ақ некелі әйелден алынған ләззат үшін мәһр ақысын төлеңдер» деп түсінген.

Ислам шариғаты бойынша жиһад жасаудың, яғни қолға қару алып басқа елдермен соғысудың өзіндік талаптары мен шарттары бар. Ал ДАИШ лаңкестік ұйымы тарапынан жасалып жатқан әрекеттер әлбетте ислам діні атын жамылуда.

Кейінірек Мұхаммед Арафи ел арасында мұндай пәтуаны таратпағандығын айтып, көпшілік алдында ақталады. Дегенмен, тунистік БАҚ-тың дерек көздері аталмыш пәтуадан кейін «жыныстық жиһад» жасау мақсатында Сирияға жол тартқан қыз-келіншектердің саны артып, содырлар арасында бұл әрекеттің жаппай қолданысқа көшкендігін алға тартты.

Тунис елінің Ішкі істер министрі қоғамды жайлап бара жатқан бұл індетті мәселе етіп көтерген соң, «жыныстық жиһад» сөзі бұқаралық ақпарат құралдарында кең қолданысқа ие болып, тез арада өзекті тақырыпқа айналып үлгерді.

Түнистік мүфти Хамд Саид: «Біздің дінімізде жыныстық жиһад деген ұғымы жоқ!», – деп көпшілік алдында сөз сөйлесе, тунистік бұрынғы мүфти, шейх Осман Баттих жыныстық жиһад әрекетін қолдаушы ер адамдар мен қыз-келіншектердің әрекеттерін «барып тұрған азғындық» деп бағалады. Шейх Баттих өз кезегінде барша тунистіктерді ислам діні атына кір келтірерлік мұндай келеңсіз әрекеттерге жол бермеуге шақырды.

Сонымен қатар, саналы түрде өз еріктерімен осы жолды таңдаған әйел адамдардың келеңсіз әрекеттерінен тыс, соғыс алаңында қаза тапқан кейбір содырлардың әйелдері уақытша басқа ер адамға мәжбүрлі түрде әйел болуға некелестірілетіндігін де атап өткен жөн. Бұл үдерістер ислам шариғатына түбегейлі қарама-қайшы әрекеттер болып табылады. Бұл жерден жан мен ар, тән тазалығына, жалпы алғанда рухани тазалық пен құндылықтарға шақырған ислам дінінің тұнығын лайлауға, оған қара күйе жағуға барынша тырысып жатқан содырлар әрекеті айқын аңғарылады.

Уақыт өте келе «Мұсылман бауырлар» ислами партиясының «жыныстық жиһадқа» шақырған үндеулері олардың ғаламтор сайттарында көрініс табуда деген айыптар тағыла бастады. Дегенмен аталмыш ұйым мүшелері өздері тарапынан мұндай әрекеттердің орын алмағандығын жеткізген.

Al-Masry Al-Youm, Daily Mirror және өзге де бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтері бойынша ДАИШ қатарындағы содырлар өздері жаулап алған Мосул, Тикрит және басқа да аймақтарда әйел адамдарды жыныстық жиһад «қызметін» өтеуге шақырған және осы сөзге құлақ асқан адамдардың күнә мен кінәдан арылатындығы туралы үндеулері кеңінен таратылған. Әйел адамдар бас тартқан жағдайда өлім жазасына кесіліп отырған.

Ең алдымен, ислам дінінде «жыныстық жиһад» түсінігінің мүлде жоқ екендігін атап өткен жөн. «Жыныстық жиһад» ұғымы «уақытша неке» деген түсінікке негізделген. Ислам шариғаты бойынша ер мен әйелдің мұндай қарым-қатынастары зина жасау болып табылады. Бұл пәтуаға сүнниттік ғұламалар ижмағ (бір ауыздан қолдау) жасаған.

Мұхаммед пайғамбар өмірінің ең соңында жасаған «Қоштасу хұтбасында»: «Мен сендерге уақытша некені (ұзақ мерзімге созылған соғыс уақытында) рұқсат еткен едім, бірақ Жаратушы қиямет-қайымға дейін уақытша некеге тыйым салды», – деп, уақытша неке ислам дінінде тыйым салынған іс екенін екі мәрте қайталап айтып кеткен.

Сонымен қатар, мұсылмандардың кейбірі: «Исламда уақытша некеге рұқсат бар екен», – деп айтқан уақытта Хазіреті Әли ашуланған күйде: «Шын мәнінде, сен адасқан екенсің... Алланың елшісі Хайбар шайқасында уақытша неке қиюға және үй есегінің етін жеуге тыйым салды» (Бұхари, Мүслим, Мәлик және т.б.) деген сынды сахабалар тарапынан айтылған бірқатар риуаяттар жеткен.

Сондай-ақ, өмірінің біраз уақытын «Неке» мәселесіне арнаған Шәлтут есімді ғалым өзінің «Әл-Фатауа» (пәтуалар) жинағында уақытша некеге қатысты: «Әйелге бір жылда он бір еркекке тұрмысқа шығуына, ал ер адамға күн сайын басқа әйел алуына рұқсат беріп, оған ешбір отбасылық міндет жүктемейтін заң – Алланың заңы емес», - деп ойын түйіндеген.

Жақын арада Қырғызстан елінде Сириядан қайта оралған әйелдерге жүргізілген арнайы сауалнамалар нәтижесінде қарулы соғысқа аттанудың мемлекет тарапынан жүргізіліп отырған саясатқа деген көңіл толмастық, әлеуметтік жағдайдың төмендігі, жемқорлық және діни сауаттылықтың төмендігі сынды бірқатар фактілер анықталған.

Ал Батыс елдерінде аталмыш мәселенің орын алуы саяси-әлеуметтік мәселелерден бұрын, ер адамдардың рухының төмендеуі, әйел адамдардың отбасылық және әлеуметтік қиындықтарды ер адамның көмегінсіз жалғыз арқалауымен қатар, ислам дініне деген сұраныстың артуынан туындап отырғандығын кейбір зерттеушілер алға тартады. Өз кезегінде радикалды топтар осындай адамдар тобын өз қатарларына оңай тартуда. «Шынайы тақуа мұсылман» атын жамылып, Алла жолында дін үкімдері мен «тапталып жатқан» мұсылмандар құқығы үшін «қарулы жиһад» жолында өз өмірлерін «өлімге» қиған содырлар тобы кейбір әйелдер үшін қазіргі заманның «батырлары» бейнесін сомдауға тырысып бағуда.

ДАИШ ұйымының содырлары өз мүдделерін жүзеге асыру мақсатында ақпараттық-технологиялық және басқа да жетістіктерді пайдалана отырып, әртүрлі әдіс-тәсілдер арқылы әйелдерді ұйым қатарына тарту – олар үшін өте тиімді «жобалардың» бірі. Өйткені содырлардың қармағына ілінген әйелдер біріншіден «жыныстық жиһад» атауын жамыла отырып, «жыныстық қызмет» көрсетсе, екіншіден арбау арқылы өзге де әйелдерді соғыс алаңына тартуға ықпал етуде, үшіншіден олар саналы немесе мәжбүрлі түрде «дін жолында» өздерін «шаһид» қылуға, яғни құрбан етуге дайын. Қорыта айтқанда олар тегін әрі «ықыласты» түрде «қызмет» атқарушы адамдар күшіне айналып отыр.

Экстремистік ұйымдар өз жақтастарын көбейту үшін өз идеяларын кеңінен насихаттап өз ұстанымдарының дұрыстығын діни тұрғыдан дәлелдеуге тырысады. Осы мақсатта олар діндарларды арандатып, өз мақсаттарына жету құралы ретінде діни қағидаларды, қасиетті мәтіндерді (Құран, хадис) пайдаланады.

Қазіргі таңда ДАИШ өз қатарын толтыру мақсатында негізгі құралына айналдырған ғаламторды белсенді пайдалануда. Мысалы, «Шамға келген 150 қазақ» (2013 жыл, қазан), Әл-Хайат телестудиясы дайындаған «Те кто были правдивы с Аллахом» (2014 жыл, шілде), Әл-Фурқан телестудиясы дайындаған «Обращение казахстанских братьев из Шама» атты (2014 жыл, тамыз) бейне-үндеулер жарияланған. Мұндай үндеулер мен насихаттар азаматтарды ашық заңбұзарлық әрекеттерге шақырады. Мәселен, 2015 жылдың басында ДАИШ әскерінің қатарын шамамен әлемнің 90 елінен жиналған 20 мың шетелдіктер құрады. Ресми мәліметтер бойынша экстремистік идеологиялардың қармағына ілінген, Таяу Шығыстағы (Сирия аумағына) соғысқа аттанған Қазақстан Республикасының азаматтарының саны 300 адамнан асқан.

Азаматтардың «ДАИШ» содырларының қатарына қосылу үшін ғаламтор арқылы сол азаматтардың не нәрсеге қызығушылық танытқандығы туралы сұрақ кімді де болсын ойландырмай қоймасы анық.

Осы тұрғыда бұл мәселені діни, әлеуметтік және рухани тұрғыдан қарастыруға болады. «ДАИШ»-тың әлеуметтік желілерде жарияланған бейне материалдарының мазмұнына назар аударсақ, «Алланың жолымен, Мұхаммед пайғамбардың сүннетімен жүрміз және халифат құру арқылы әлемде болып жатқан әділетсіздіктің алдын аламыз. Сондай-ақ, шариғат бойынша басқарылмаған мемлекет − кәпірлердің елі, сондықтан баршаңызды бұл мәселеге бейжай қарамай біздің қатарымызға қосылып, жихад жасауларыңызды талап етеміз» деген идеологиялық және психикалық шабуылдар, діни білімі таяз азаматтардың «шынайы ислам» осы екен деп біліп, «халифатшылардың» қатарына қосылуға итермелейді. «ДАИШ»-тың қатарына қосылушыларды тек теологиялық көзқарастары үшін ғана қосылып қоймай, әлеуметтік жағы да қызықтырары сөзсіз.

Мәселен, бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметтеріне сүйенсек, содырлар қатарындағы ресми ант қабылдаған «жауынгерлердің» жалақысы күніне шамамен 1000-нан жоғары АҚШ долларын құрайды. Сонымен қатар, тұрғын үй және көлікпен қамтамасыз етілетіндігі туралы жалған ақпарат әлеуметтік жағдайы төмен азамматтарды қызықтырып, өз қатарларын толтыру мақсатында бұндай «жарнамалар» жиі көрініс тауып жатыр.

Әрине бұндай «жарнамаларға» болашағының үмітіне сенімсіздікпен қараған және өмірлік жағдайлардың түрлі себептеріне шыдай алмай депрессиялық күйге түскен азаматтар «ДАИШ» содырларының қатарына қосылатындығы сөзсіз. Ақырында, өз қиялындағыдай Таяу Шығыстағы өмірін «ақша жетерлік» сипатта елестеткен азаматтар жер сипап қалып жатады.

Мысал ретінде Таяу Шығыстан еліне оралған ҚР азаматының бір сұхбатынан үзінді келтірсек, «ДАИШ»-ті шынымен де «Ислам мемлекеті» ретінде елестеттім. Себебі, сол уақытта діни білімімнің таяздығына, яғни ислам дініне жаңадан қызығушылық танытып жүрген кезім еді, онымен қоса әлеуметтік жағдайымның төмендігіне байланысты ғаламтордағы «ДАИШ»-тың бейне материалдары көңілімнен шықты. Өйткені, мен де мұсылман бола тұра, Таяу Шығыстағы «бауырларыма» жәрдемдеспей қоюды құп көрмедім. Бір жағынан «жағдайымды да дұрыстап алармын» деген ойда болдым. Бірақ, бәрі ойдағыдай болмады, яғни ол жерде исламның иісі де жоқ екеніне көзім жетті», − деп өкінішін айтса, ғаламтордағы келесі бір азаматшаның «Надя» есімді азаматшаның сұхбатынан үзінді келтірсек: «Ол жерде жақындарыңды іздеуге, ғаламтор пайдалануға рұқсат жоқ, Құран, Ислам қағидаттары мүлдем ауызға да алынбайды, тек қана суық қару мен соғыс шарттарына дайын, өздерін тек соғысқа дайындаған бірыңғай форма киінген адамдар ғана болды. Олар өздерінің бұл істі тек Жаратқанның разылығы үшін жасап жатқандықтарын айтты. Алайда дінге сүйене отырып бізді сатып алады. Олардың істері Ислам шарттарына мүлдем кереғар. Құранды да сирек оқиды. Көбісі Ислам дінін енді үйреніп жүргендер, бір жыл төңірегінде ғана қабылдап үлгергендер. ИШИМ-ге келген қыз-келіншектер содырлардың жыныстық құмарлықтарын басу үшін әкелінген. Олар бізді адам құрлы көрмейді, құдды бір базардан сатып алынған заттай қарайды. Қолдарына тілдей қағаз ұстап, «сарысы керек, қараторы болсын, жасы мынаншада болсын...» деген сияқты тізіммен келеді», — деп, ИШИМ-нен көрген-білгендерімен бөлісті.

Лаңкес топтар кейде ашық түрде соғысқа шақырмағанымен діни бауырмалшылықты насихаттау арқылы өздеріне қаржылық, қызметтік (мысалы, Whatsapp және т.б. кең қолданыстағы желілер арқылы экстремистік идеялар тарату), тағы басқа кез-келген көмек көрсеткен адамдарың ісін Мұхаммед пайғамбардың, сахабалардың дін жолындағы қайраткерлігімен теңестіреді. Мұндай үгіт-насихат діни қағидаттарды бұрмалау және дәйексіз ақпаратты тарату арқылы қоғам және жеке адам санасына кері ықпал етіп, сол арқылы ұлт қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді мақсат тұтады.

Санасы уланған азамттар үшін «ДАИШ» «нағыз ислам» болып көрінгенімен, ғаламтор бетіндегі дүние жүзінің мұсылмандарын жиһадқа шақыратын аудио жəне видеоматериалдарына назар салсақ, онда олардың қатыгездігі мен қанішерлігін сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес. Мұнда мұсылман немесе кəпір деп айырмастан жазықсыз жандар аяусыз атылып, дарға асылып, бастары шабылып, қойша бауыздалып жатады. Исламда адам өмірі мен оның құқығы қасиетті болып табылады. Құранда: «Өлтірілуіне Алла тыйым салған кісіні нақақтан өлтірмеңдер...» делінген (Əнғам: 151).

Сонымен қатар ДАИШ Ирактағы шиит, христиан, езид, түркімен, күрд, сынды этникалық əрі діни азшылық өкілдеріне жүйелі түрде шабуыл жасап, қан төгуде. Шынтуайтында ДАИШ содырлардан құралған лаңкестік ұйымнан басқа ештеңе де емес. Олардың шектен шыққан əрекеттерін, ДАИШ-тің басшысы Əбу Бəкір əл-Бағдади мен оның жақтастарын айыптаған мұсылман əлемінің жүз жиырмадан астам белгілі ислам ғұламалары мен мүфтилерінің қолдары қойылған ашық хат жарияланғаны белгілі.

Ашық хатта ғалымдар содырлардың жасалып жатқан лаңкес әрекеттеріне талдау жасап, олардың ислам шариғатына сәйкес келмейтіндігі айтылған. Мысыр елінің пәтуа шығару басқармасы «ДАИШ» содырлары нақ өзін-өзі жарып жіберуге арналған қаруды қолдануына қарсы пəтуа шығарды. Пəтуада: «Мұндай қарулар арнайы жасалады. Бүгінде лаңкестер өз мақсаттарын жүзеге асыру үшін қарудың əйелдерге арналған түрін ойлап шығаруда. Мұндай қару террористік қақтығыстарда өзін-өзі жару үшін жасалған. Қазіргі таңда лаңкестер өзін-өзі жарып жіберу əрекеттерінде əйелдерді құрал етіп алды. Лаңкестер ол үшін алдымен бір əйелді таңдап алып, оның санасына психологиялық шабуыл жасайды. Əлгі əйелге өлім туралы əбден насихат айтылады. Қажет болған жағдайда өзін өлтіруге итермелейтін арнайы миға əсер ететін шөптер ішкізеді. Біршама уақыттан кейін əлгі əйел дайын əскер болып шығады» делінген.

Қорыта айтқанда, қазіргі таңдағы ИШИМ жүргізіп жатқан қарулы қырғын исламның шариғи қағидалары мен ұстанымдарына толығымен қайшы келеді. Сондықтан мұндай әрекеттер исламға, мұсылман қауымына және жалпы адамзатқа қарсы жүргізіліп жатқан террорлық акт ретінде бағаланады.
12. Әлеуметтік желілер мен ғаламтор сайттарында ДАИШ өз идеологиясын қалай насихаттауда және өз қатарларын толтыру үшін қандай әдіс-тәсілдерді қолдануда?
Қазіргі кезде ғаламтор әлемі қоғамның ақпарат көзі ғана емес адамдардың бос уақытын өткізетін, көңіл көтеретін және негізгі байланыс құралына да айналып үлгерді. Ғаламтор әртүрлі онлайн чаттар, ойындар т.б. жастарды шырмап алатын дүниелерге толы. Сол себепті бүгінгі таңда жастар смартфон, компьютер арқылы уақытының көбісін виртуалды әлемде өткізеді.

Ғаламторды пайдаланушылардың саны күн санап артып келе жатқанын террористік ұйымдар да жақсы біледі. Жаңа технологияның дамуына байланысты террористер де заман ағымына бейімделген. Тіпті сандық технологияны өз мүддесіне қолдануда көш басында тұр. Өз кезегінде террористердің бұл әрекеті әлем үшін қауіпті құбылыс болып табылады.

ДАИШ өз идеологисын насихаттау барысында ғаламторды жетік игергендігін көрсетті. Олардың ғаламтордағы жұмысы жемісті болып өз қатарларын жаңа адамдармен толықтыруда. Осыған орай олардың ғаламтордағы жұмысын зерделеп көрсек.

ДАИШ өзін жарнамалаудың әртүрлі тәсілін қолданып келеді. Әлеуметтік желілерде өздері жайлы қауесет сөздерді, бейне, дыбыстық материалдарды таратып, үнемі жұрттың назарын аударып отырады. Мысалы, ДАИШ-тің адамгершілікке жат әрекеттері бейнеленген сенсациялық сипаттағы бейне материалдар осы мақсатта таратылған. ДАИШ тіпті өзін әзіл, карикатура арқылы жарнамалайды. Мақсатты түрде таратылған материалдар өз міндетін атқарып болған соң, басқа материалдар дайындалады.

ДАИШ ғаламторда адамдардың агрессиясын туындататын материалдарды жариялайды. Әсіресе діндарлардың ашу-ызасына тиіп, арандататын материалдарды жиі қолданады. Мысалы, мұсылман әйелді зорлап жатқан «кәпірлер» туралы бейне ролик ғаламторға осы мақсатта салынған. Мұндай материалдарды көрген шала сауатты жастар «кәпірлерге» деген өшпенділігі артып, радикалдануға алып баратын басқа да материалдармен таныса бастайды. Нәтижесінде адам террористік ұйымның сойылын соғушы лаңкестің біріне айналады.

Ғаламтордағы хат алмасатын чаттарда, әлеуметтік желілерде жаңа таныс іздейтін қыз-жігіттер аз емес. ДАИШ содырлары мұндай жерде адамдарды өз құрығына түсірудің айла-әдісін жақсы қолданады. Әсіресе бұл әйел адамдарды арбауда сәтті іске асады. Себебі таныс іздеген кейбір қыздар өз өмірі, толғандырған мәселелері жайлы ақпараттарды ғаламторға көптеп салады. Сырлас таппай жүрген жандарға чаттарда шетелдік бейтаныспен ашылып сөйлесу, ішкі сырын айту жеңіл болады. Ал бұл мәліметтер мен жағдайлар содырларға өз құрбаны жайында жақынырақ танысып, өз құрбандарымен ортақ әңгіме айтуға сол арқылы өз ырқына құлатуға мүмкіндік береді. Нәтижесінде әйелдердің санасына «жыныстық жиһад» жасауды сіңіреді.

Террористер жастардың санасын улау үшін бейнеойындар жасап шығаруда. Ғаламтор-ойындарда ойыншы террористердің белгілеп берген миссияларды орындап, әр түрлі нысандарды жоюмен айналысады. Бұл ойындарды көп ойнаған жастар өздерін террористік ұйымның бір мүшесі ретінде сезіне бастайды.

ДАИШ ғаламторда жеңіл жүктелетін, тез көшірілетін материалдарды таратады. Сонымен қатар ғаламтордан, әлеуметтік желілерден мәлімет іздеушілерге өз материалдарын тықпалайды. Осы мақсатта ДАИШ әртүрлі медиа маркетингтік әдістерді қолданады. Мысалы, әлеуметтік желілерде танымал хэштегтерді (#) алып, оның мазмұнына өз материалдарын көптеп орналастырады. Іздегіш (Поисковая система) желілерде ең жиі ізделетін сөздердің қасына өз материалдарын тықпалайды.

Содырлар мобильдік қолданбаларды шығаруда. Мысалы, андроид жүйесіне арналған «Dawn of Glad Tidings» атты қолданба жазбаларды бұзып, мезгіл-мезгілмен хабарламаларды таратуға мүмкіндік береді. Ол «Сирия, Ирак және ислам әлемінің жаңалықтарын тарататын бағдарлама» ретінде сипатталып, қолданушыға мультипликативтік әсер етіп, пайдаланушылардың жазбаларын, шоттарын басқаруға мүмкіндік береді.

Ғаламтордағы тағы бір ДАИШ әрекеті пайдаланушылар арасында «онлайн жиһад» жасауды насихаттау болып табылады. ДАИШ бойынша онлайн жиһад деген – ғаламтор әлемінде ДАИШ идеологиясына қолдау білдіру, терроризмге шақыратын үндеулерді тарату әрекеттері. «Онлайн жиһад» жасаушылар – ДАИШ құрығына ғаламтор арқылы іліккен адамдар. Олар қоғамда қарапайым елеусіз адам болып көрінуі мүмкін. Алайда виртуалды әлемде олар террористердің сабына жаңа құрбандарды тартушы күш.

«Онлайн жиһад» жасау бүгінгі күні қоғам үшін өте қауіпті. Содырлықтың бұл түрінде «онлайн жиһадшы» қолына қару алып соғыспайды. Бірақ ғаламтор арқылы жаңа құрбандарға әр түрлі жарылғыш заттардың, қарулардың жасау тәсілдерін үйретіп, террористік әрекеттерді іске асыру жоспарларын ұйымдастырады. Ғаламторда әр түрлі акциялар өткізіп, қаржы жинастырады. Акциялар көпшілік жұрт күдіктенбейтіндей қайырымдылық шаралары немесе басқа бір жақсы істерді қолдау білдіруге арналады. Акциядан жиналған қаржыны содырлық әрекетті жалғастыруға жұмсайды.

ДАИШ-тің шығарып отырған материалдарының сапасы жоғары. Оны таратып жатқан Әл Хаят Баспасөз орталығында дайындалып шыққан зорлық-зомбылық және шайқас эпизодтары бейнеленген роликтерден аңғаруға болады. Мұндай бейне роликтер кәсіби мамандардың қолынан шыққандығын байқау қиын емес.

ДАИШ-тың жоғарыдағыдай құрығына түсіру айласынан сақтану үшін ғаламтор пайдаланушылар мына қағидаттарды ұстанғаны дұрыс:

- өшпенділікті, кек алуға деген құмарлықты тудыратын арандатушы материалдарды пайдаланбау;

- дінге қатысты күмәнді дереккөздерді пайдаланбау;

- әлеуметтік желілерде, чаттарда бейтаныс адамдармен сақтықпен сөйлесу, күмән туғызатын мәліметтер болса байланысты үзу;

- әлеуметтік желілерді пайдаланушы парақшасында жеке басына қатысты толғандырған мәселелер жайлы артық ақпараттарды қоймағаны дұрыс;

- әлеуметтік желілерді пайдаланушы өз парақшасын қараусыз қалдырмауы керек. Себебі, парақша иесін белгілеп (отметка), парақшаға жалған аккауынтпен террористік бағыттағы материалдар қалдыруы мүмкін;

- ғаламтор желілеріндегі әр түрлі репост жасауды, қаржылай көмек көрсетуді сұрайтын акцияларға сақтықпен қарау;

- террористік бағыттағы адамгершілікке жат ойындарды, материалдарды пайдаланбау;

- қолданушыға белгісіз ұйялы телефонға, планшетке, компьютерге арналған бағдарламаларды арнайы маманның кеңесімен орнату.

ДАИШ ғаламторда белсенді жұмыс жасап отырған террористік ұйым. Оның жоғарыда келтіргендей ғаламтордағы құйтырқы арбау әрекеттері адамдарды өз құрығына түсіруде табысты болып отыр. Сондықтан ғаламтор қолданушылары сақтық шараларын ұмытпаулары қажет.

Ирак пен Ауғанстандағы қақтығыстар – жергілікті әлсіз үкіметке қарсы бағытталған қарулы қозғалыстардың салдарынан пайда болған көпұлтты қақтығыстар. Нәтижесінде, аз уақыт аралығында «Ирак және Шам ислам мемлекеті» (ДАИШ) деген атпен коалиция болып біріккен жалданбалы қанішерлер тобы өздерінің адамзатқа қарсы жантүршігерлік іс-әрекеттерімен бүкіл әлемді дүрліктірді.

Іс-жүзінде бұл экстремистік ұйымның мақсаты шариғат қағидаларына сүйеніп, ислам мемлекетін құруды көздемейді. Олардың мақсаты  тек билік пен материалдық құндылықтар.

Өкінішке орай, қазіргі кейбір мәліметтер бойынша 400-ге жуық қазақстандықтың Сирия-Ирак аймағындағы соғыс қимылдарына қосылғаны белгілі болып отыр. ҚР ҰҚК басшысы Н.Әбіқаевтың айтуынша «Ислам мемлекетіндегі» қазақстандықтардан «қазақ жамағаты» құрылған. Азаматтарымыздың ДАИШ қатарына қосылуының себептері мен олардың бұл жолға түсуіне әсер еткен факторлардың не екенін білу алаңдатып отыр.

Біріншіден салафилік, тәкфіршілік идеологияларын насихаттайтын әсіре діншілдер арасында беделі зор жергілікті уағызшылардың үгіт-насихат жұмыстарының ықпалын айтып өткен жөн. Ғаламтор арқылы жүргізіліп отырған экстремистік әрекетті насихаттайтын уағыздар  әлемдік деңгейдегі күн тәртібіне енген мәселеге айналды. Эктремизм мен терроризм идеяларын тарататын сайттар мен әлеуметтік желілер халықаралық қауымдастық үшін үлкен қауіп төндіреді. Мұндай ресурстар арқылы халықаралық террористік ұйымдар «кәпірлермен» күресуді, «әлемдік халифат құруды» көздейтін радикалды ағымдардың идеяларын насихаттайды.

Қазіргі таңда ғаламтор кеңістігінде араб және Орталық Азия мемлекеттерінен шыққан интернет-имамдардың белсенділігі артуда. Әсілі, олардың уағыздары әлемнің көп тілдерінде жүргізіледі. Сондай-ақ Орталық Азия аудиториясына бағытталған арнайы уағыздар да бар. Шағын жамағаттар мен радикалды салафиттік көзқарастағы жеке тұлғалардың әрекеттерін азаматтарымыздың Сириядағы соғысқа аттануының келесі бір факторы ретінде айтуға болады. Бұл жайттар құқық қорғау органдары тарапынан мемлекет және қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қатысты іс-шараларды күшейтуді талап етеді.

Әрине, радикалды көзқарастың қалыптасуына тек жергілікті уағызшылардың ықпалы себеп болады деуге келмейді. Өйткені ДАИШ қатарына әлемнің түкпір-түкпірінен жаңа содырлардың қосылуына «бауырлар» тарапынан айтарлықтай қаржылай «көмек» көрсетілуі себеп болуда. Үй-жайдың болмауы, жұмыссыздық, сауатсыздық, өмір сүру деңгейінің төмендігі, өмірге деген наразылық, тағы басқа кейбір әлеуметтік-экономикалық мәселелердің шешілмеу үдерісі халық арасындағы жекелеген азаматтардың оқшаулануына апарады. Қоғамнан оқшауланған мұндай топтар жат қылықтарға дағдыланып, өз кезегінде көбінесе қылмыстық әрекеттерге баруға бейімделеді. Нәтижесінде, қарапайым азаматтың қылмыскерге, қоғамға қауіпті террористке айналуын ДАИШ мысалынан байқауға болады.

Идеологиялық сана-сезімі тұрғысынан еліміздегі өмірден де жақсы өмір сүру арманы мен сол өмірді табуға деген сенімі азаматтарымыздың Сирияға аттануына елеулі ықпал тигізіп отыр. Сондықтан олар «әділдік пен жақсы өмірге» үміттене отырып, назарын Таяу Шығысқа аударады. Алайда, басқалардың қолындағы қуыршаққа айналғанын біліп, райынан қайтса да, өкінгені кеш болып қалады. Қазақстандық саясаттанушы-эксперт Е.Қарин: «...Қазақстаннан кеткендер қасиетті соғысқа қатысамыз деп ойлады, ал шындығында оларды басқалар өз мақсаттарына пайдаланды. Ұйымды белгиялық азамат құрды, қару қолдану өнерін француз үйретті, ал ұйымды америкалық ресурс жарнамалады. Ал біздің азаматтарды тек қана пайдаланды. Қазір де солай» – деген еді.

Осыған орай, ДАИШ – діни және рухани мақсатты ұстанбайтын, тек пайдаға кенелуді, билікке қол жеткізуді, оңай олжа табуды көздейтін террористік ұйым. Оның әрекетінің нәтижесі  басқыншылық, күш қолдану, адам төзгісіз қаталдық, анархия мен тәртіпсіздік, ойрандау және ең жаманы – мыңдаған бейкүнә жандардың құрбан болуы.

Азаматтардың діни білімінің төмендігі, шешімі табылмаған әлеуметтік-экономикалық мәселелерге тап болуы, сыни ойлау мен ұлттық және азаматтық бірегейлігінің жоқтығы олардың ғажайып өмірді уәде ететін радикалды идеологтардың ықпалына түсулеріне себеп болуда. Нәтижесінде, мұндай азаматтар өзін өркениетті қоғамға қарсы қойып, бүкіл адамзаттың қол жеткізген жетістіктерін жоққа шығарып отыр.

Шетін көзқарас пен лаңкестік әрекетке еліккіштердің мінез-құлқының ортақ ерекшеліктері ретінде өзіне және әлеуметтік жағдайына көңілі толмаушылық, кез келген қиындыққа өзгелерді (соның ішінде мемлекеттік құрылымды да) кінәлауға бейімділік, әлеуметтік әділеттілікті тар ауқымда түсініп, ортаны өзгертуге құлшыну, тәуекелшіл әрекеттерге бейімділік, өзін көрсету, өзінің бір нәрсеге қабілеттілігін дәлелдеуге тырысушылық секілді сипаттар айқындалған.

Жастардың арасында экстремистік идеологияның шырғалаңына кәсіби білімі мен біліктілігі жоқ азаматтар жиірек түседі. Бұл тенденцияның өріс алуын радикалды топқа іліккен жастардың қате діни ұстанымдарына байланысты зайырлы білім алудан бас тартып, оқуын тастап кету оқиғаларының көбеюінен байқауға болады. Соның салдарынан мұндай адамдар көбіне өз кәсібінің маманы ретінде қалыптаса алмай, тиісті деңгейде қаражат әкелетін тұрақты табыс көзін таба алмай қалады. Бұл – жат ағымға ерген адам мен оның отбасын қиын әлеуметтік жағдайға соқтыратын жайт. Яғни адам өз отбасын қаржылай қамтамасыз етуге қауқарсыз қалады.

Ендеше, адамды мұндай ауыр ахуалға түсіретін себептерді қарастырып өтейік. Экстремистік және террористік топтардың құрамына негізінен сотталған немесе қылмыстық істерге араласқан тұлғалармен қатар, қылмыстық іске араласпағандар да кіреді. Бұл жайтқа психологиялық жағынан назар салсақ, аталмыш типтегі адамдар негізінен құқықтық нигилистер, яғни зайырлы заңдарды мойындамайтын тұлғалар болып табылады. Олардың дүниеге деген көзқарасы діни-құқықтық категорияларға негізделген. Сонымен бірге, олардың түсініктеріндегі діни заңдар мен құқықтар радикалды идеологиялардың мақсаттық бағыттарына сәйкес бұрмаланған. Сондықтан болар, экстремистік және террористік топтардың құрамындағы тұлғалар өздерінің лаңкестік әрекеттерін діни-құқықтық жағынан дұрыс деп біледі.

Кез-келген экстремистік ұйым – оқшауланған ұяшықтардан құралған қатаң иерархиялық тәртіпте ұйымдасқан топ. Осы топпен байланысын құраған адам міндетті түрде бірнеше психологиялық арбау кезеңдерінен өтеді.

Бірінші кезеңді шартты түрде «достық қатынасты орнату» кезеңі деп атауға болады. Бұл кезеңде адам радикалды жамағат мүшелерімен, әсіресе идеологтарымен достық қатынастар орнатып, жамағаттың діни дәрістеріне қатыса бастайды.

Адамның радикалды жамағатқа бауыр басуымен психологиялық ықпал етудің келесі кезеңі – «ақпараттық оқшаулау» жүзеге асырыла бастайды. Аталмыш кезеңде радикалды топқа толығымен сенім білдірген адам сол ұйымның жетекшілерін ғана тыңдап, радикалды идеологтардың ғана ұсынған әдебиеттерін оқиды.

Қажетті ерекше микроклимат құрылған жамағаттың ішінде өмір сүрген адам сол топтың бір ажырамас бөлшегі ретінде қалыптасып, ой-санасы, дүниеге көзқарасы, танымы экстремистік идеологияның мақсаттары мен мүддесіне сай белгілі бір бағытта түзіледі. Өмірін оқшауланған топпен байланыстырған адам есесіне айналасындағы қоршаған қоғамынан, туысқандарынан, отбасы мүшелерінен алшақтай түсіп, олармен қатынастарын толығымен үзеді. Өйткені жамағат үшін сыртқы әлем – жау, дұшпан, ал іштегілер бір-біріне дос, бауыр.

Экстремистік ұйымдар қатарына қосылған адамның санасын өзгерту үшін ең алдымен оның сыншыл ойлану қабілетінен айыруға әрекеттенеді. Өйткені сыншыл ойланусыз адамға кез-келген идеяны еркін сенім ретінде миына құйып қоюға болады. Осыған орай радикалдардың діни дәрістері тиісті бағдарламалар мен мақсаттар шеңберінде әзірленеді. Олардың діни танымдары айналадағы барлық объектілер мен әрекеттерді «дос-дұшпан» немесе «халал-харам» категориялармен ғана айқындайды. Экстремистік топтағы адам үнемі өзге дінді ұстанатын немесе оның көзқарасын қабылдамайтын адамдарды, қоғамды, мемлекетті «дұшпан» санайды. Ондай адам зайырлы заңға бойсұнбайды, заңның өзін мойындамайды.

Яғни радикалды жат ағымға ерген адам өзінің ұлттық, азаматтық және діни танымынан айрылып, жекеменшік тұлғасы құлдырайды. Бұрмаланған діни ұстанымдар негізінде отбасымен және туған-туыстарымен қарым-қатынастары мүлде жойылады. Діни емес мемлекеттік, қоғамдық және әлеуметтік институттардың барлығына өшпенділігі мен жеккөруі артады. Зайырлы мемлекеттік құрылымды бұзуды, ал «бұзылған» қоғамды өзгертуді қалайды. Қылмыстық істі жүзеге асыруға бел буған ондай адам өзінің түсінігінше «кәпірлерді», олардың ұлттық ерекшеліктеріне қарамай, тонап, күшпен малын тартып алуға дейін барады. Соңына қарай, мұндай адамдар депрессиялық ахуалдың нәтижесінде, кейде жасаған қылмыстары үшін кесілген жазадан жалтару мақсатында өлімге де бас тігуі мүмкін.

Сауд Арабия, Йордания, Палестина, Мысыр, Тунис, Судан, Йемен, Түркия, Англия, Франция, АҚШ, Швеция, Босния және Герцеговина, Италия, Белгия, Болгария, Аргентина, Канада, Үндістан, Қытай, Малайзия, Индонезия және Нигериядан 126 ислам ғалымының қолы қойылған хаттың мазмұнында:

Сондай-ақ ислам ғалымдары ДАИШ-тың әрекеттерін сынға ала отырып, олардың «усул әл-фиқһ» (Құран мен сүннеттен дәлел келтіру) мәселесінде қателескендіктерін айтып, келесідей Құран аяттарынан дәлелдер келтірді: «Сендер Кітаптың (Құран) кейбіріне (аятына) сеніп, кейбіріне қарсы келесіңдер ме?» (2:85), «Олар, (Кітап) сөздерін орнынан өзгертіп, оларға берілген үгітті ұмытты» (5:13), «Олар, Құранды бөлшектегендер (кейбір аятына сеніп, кейбіріне сенбегендер)» (15:91). Осы аяттар негізінде ислам ғалымдары ДАИШ содырларының көпшілік назарында өз қылмыстарын ақтап алу үшін Құран аяттары мен Мұхаммед пайғамбардың хадистерінің толық нұсқасының бір бөлігін үзінді етіп алып, дәлел ретінде келтіретінін әшкерледі.

Аталмыш хатта Нұғайм ибн Хаммадтың өзінің «Фитан» кітабындағы 4-ші ізгі халиф Әли ибн Әбу Талибтің сөздері келтіріледі. «Қара жалауларды көрген кездеріңде жерге бұғып, аяқ-қолдарыңды қозғалтпаңдар. Кейіннен, әлсіз және мардымсыз бір қауым пайда болады. Олардың жүректері кесек темір тәріздес болады және олар өздеріне мемлекет құрады. Олар берген сөздерінде тұрмай, келісім-шарттарын сақтамайтын болады. Олар ақиқатқа шақырады, алайда өздері ақиқат иелерінен болмайды. Олар бір-бірін ата-аналық лақап есімдермен (кунья) шақырып, бір-біріне қалалардың аттауларын береді. Олардың шаштары әйелдердің шаштары секілді ұзын болады. Осылайша, олар бір-бірімен келіспеушілікке түскенге дейін жалғасады, сол кезде Алла ақиқатты қалағанына көрсетеді». Әли ибн Әбу Талиб халифтің бұл сөздерін 126 ислам ғалымдары ДАИШ-қа қатысты айтылған сөздер деп қабылдаған. Әрі қарай хатта осы ДАИШ пен Әли ибн Әбу Талибтің айтқан сөздерін теңестіріп салыстырады: «Әл Бухаридің ұстазы Нұғайм бин Хаммадтың «Фитан» кітабында, осыдан 1200 жыл бұрын келген Әли ибн Абу Талибтің бұл сөздері қазіргі «Ислам мемлекетіне» қатысы бар ма?» деген сұрақ мұсылман қоғамын мазалайды. Егер де бұл сөздерді талдайтын болсақ, мынанған көз жеткізуге болады:

1. «Қара жалауларды көрген кездеріңде» ­– «ислам мемлекетінің» жалаулары шынымен де қара түсті.

2. «Жерге бұғыңдар» – яғни, ей мұсылмандар, орындарыңда қалыңдар! Оларға қосылмаңдар!

3. «Аяқ-қолдарыңды қозғалтпаңдар» – яғни оларға қаражаттай да, құрал-жабдықтермен де жәрдемдеспеңдер.

4. «Кейіннен әлсіз және мардымсыз қауым пайда болады» – яғни, бұл жердегі «әлсіз» және «мардымсыз» деген мағына – дінді түсіну, адамгершілік пен дінді пайдалану тұрғысында келеді.

5. «Олардың жүректері кесек темір тәріздес болады» – яғни олар аяусыз тұтқындарды өлтіріп, адамдарды қатыгездікпен қинайтын болады.

6. «Олар өздеріне мемлекет құрады» – соңғы бір ғасыр уақыт ішінде, қазіргі «Ирак және Левант ислам мемлекетінен» басқа ешкім «Ислам халифатын» құру туралы жариялаған емес.

7. «Олар берген сөздерінде тұрмай, келісім-шарттарын сақтамайтын болады», – «ислам мемлекеті» Шаетат тайпасы оларға бойсұнғаннан кейін, олармен жасаған келісім-шарттарын бұзды. «Ислам мемлекеті» оларды жүздеп қырып салды. Сондай-ақ, олар тілшілер мен гуманитарлық жәрдем қызыметкерлерін де өлтірді.

8. «Олар ақиқатқа шақырады» – «Ислам мемлекеті» исламға шақырады.

9. «Алайда өздері ақиқат иелерінен болмайды» – Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын), хадисі бойынша, Ақиқат иелері мейірімді болады: «Кешіріңдер, сол кезде өздерің де кешірілесіңдер».

10. «Олар бір-бірін ата-аналық лақап есімдермен (кунья) шақырады» – мысалы, Әбу Мутғана, Әбу Мухаммед, Әбу Мүслим деген сияқты т.б.

11. «Олардың есімдері қалалардың атауларынан болады» – мысалы: Әл-Бағдади, Әл-Заркауи, әл-Туниси, т.б

12. «Олардың шаштары әйелдердің шаштары секілді, ұзын болады» – «ислам мемлекетінің» жауынгерлерінің көбінің шаштары, осы айтылғандай, ұзын.

13. «Олар бір-бірімен келіспеушілікке түскенге дейін» – «Ислам мемлекеті» мен, оның негізін қалаушы «Фронт әл-Нусра» (Сириядағы «Әл-Каида» бөлімшесі), арасындағы болған келіспеушілік сияқты. Олардың бір жылға созылған қақтығыстары мыңдаған адамдар өліміне алып келді.

14. «Сол кезде Алла ақиқатты қалағанына көрсетеді» – яғни ислам ғалымдары оларды нақты және биязылы түрде жоққа шығарады,мәселен, ислам ғалымдарының ашық хаттары мен үндеулері арқылы.

Мұсылман ғалымдары жоғарыда келтірілген дәлел-дәйектерге сүйене отырып ДАИШ-тың әрекетін «исламға жат» деп пәтуа берген. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы да ДАИШ содырларының іс-әрекеттеріне қатысты өз мәлімдемесін жасаған болатын. ҚМДБ Ирак пен Сирияда болып жатқан қарулы қақтығыстарға байланысты: «Соқыр сеніммен өзге елдің ішкі мәселесіне араласып, саяси соғыстарға қатысу – «ахли сүннет» ақидасына жат және ислам шариғатына қайшы. Негізінде, мұндай бас-көзсіз озбырлық іс-әрекеттер мәселені шешпейді. Керісінше, қиындатып, шиеленістіре түседі» деп, ДАИШ-ты қатаң сынға алды.

Террористер осы әрекеттері арқылы Исламның келбетіне күйе жақты. Ислам тарихында ешқашан дәл қазіргі кездегідей дін атын жамылып мұндай әрекеттер жасалмаған. Бәлкім кейбір тұста Муаххидин, кейбір тұста Карматилер, ал бір кезеңдерде Батинилікке бой алдырған әлдекімдер мұндай зұлымдықтарға барған болар. Бірақ, олардың өзі өз-өзін жармаған, әйел, қарттар мен балаларды жаппай қырғынға ұшырататын әрекетке бармаған.

Ислам - бейбітшілік пен мейірімділік діні. Қаншама ұлттар мен ұлыстарды біріктіріп отырған әлемдік дін. Исламда ізгілік жасауға, қамқорлыққа, мейірімділікке көп көңіл бөледі. Керісінше, зорлық-зомбылық, мұсылман бауырын кәпірлікпен айыптау, намаз оқымайтын ағайын-туыспен қатынас үзу, өмір сүріп жатқан мемлекеттің заңдарын мойындамау, өзімен пікірлес болмағаны үшін басқалармен қарым-қатынастан қашу, қоғам мүшелеріне құрметсіздікпен қарау, басқаларды бүлікке шақыру сияқты ұстанымдар ешуақытта болмаған. Террористік және лаңкестік әрекеттер ислам дініне мүлдем жат.

ДАИШ содырлары - зорлау, өлтіру, жаппай жазаға тартып дарға асу, ұрлау, мешіттер мен шіркеулерді қирату, əйелдерді жыныстық құлдыққа салу, балаларға зорлық-зомбылық көрсету жəне оларды ұрыс іс-қимылдарына тарту сынды қылмыстарды іске асыруда.

Өздерін «Ислам мемлекеті» деп жариялап, жер бетін қарумен жаулауды мақсат еткен ДАИШ-тіктерде шариғаттың қандай да бір элементі бар деп ойласақ, қателесеміз. Олардың алға қойған мақсаты - соғыс арқылы «Ислам халифатын» орнату. Отандастарымыздың, азаматтарымыздың адасқандардың қатарына кіріп кетпеуі үшін республика аумағында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын күшейту қажет. Жастарға дінін, ділін, отанын, дәстүрін құрметтейтіндей сезім, ақ пен қараны ажырата алатындай білім қажет.

Қорытындылай келе, шын мәнісінде қатігездік жасаған адамдарды мұсылман деп атауға болмайды. Яғни, террорист мұсылман бола алмайтынындай, шын мұсылман да террорист бола алмайды. Мұсылмандардың арасынан террорист шықса да, мұндай адам мұсылмандық қасиеттерінен жұрдай болған деген сөз. Мұндай адамды дұрыс мұсылманның қатарына қосуға келмейді. Тіпті соғыстың өзінде дініміз белгілеген арнайы қағидалар бар. Орынсыз қан төккен содырлардың әрекетін мұсылмандыққа жатқызуға болмайды. Бір жасақты аттандырып тұрып Мұхаммед пайғамбар әйелдерге, балаларға, ғибадатханаларды паналаған адамдарға соқтығуға тыйым салған. Сондықтан қазіргі уақытта діннің атынан жасалған бұл қылмыстарды Құран мен Сүннеттегі қағидалармен байланыстыруға болмайды. Басты міндет, дәстүрлі діни бағытты ұстанып, барша адамзатқа құрметпен қарай, сонымен қатар басқа көзқарас иелеріне түсіністікпен қарап, бір мәмілеге келу. Өзгелерге өз көзқарасыңды таңу - ислам дінінің негізіне қайшы іс. Қару-жарақпен, ашу-ызамен адамдарға бас салу, соғыс ашып немесе сауда орталығын басып алу, жазықсыз адамдарды тұтқынға алу адамгершілікке қайшы әрекет.

Рухани және әлеуметтік-мәдени тұрғыда пісіп жетілмеген, өмірдің қиын сәттерінде моральдық дұрыс таңдау жасай алмайтын әлі буыны қатпаған балалар мен жасөспірімдер «халифатты» сылтау етіп зорлықшыл саяси билік құрғысы келген ДАИШ мақсаты үшін таптырмас құрал болып отыр.

Сирияда балаларды және жасөспірімдерді соғыс әрекеттеріне үйрету үшін арнайы лагерьлер құрылған. Оларды лаңкестікті жүзеге асыру үшін пайдаланады. Лагерьде балаларды арнайы әскери жаттығулардан өткізіп, жанкештілікке тәрбиелейді. Ескеретін бір жайт, ол жерде балалар мен жасөспірімдердің өмір сүру режиміне кәнігі содырлардан талап етілетін қатаң ережелер енгізілген. Оған дәлел болатын мынандай мысалдар бар: «Аллаһу Акбар!» деп айқайлаған алты жасар балалардың бейнежазбалары, «жас жиһадшының» қаруды шеберлікпен қолданғанын көрсететін видеожазбалар және «кәпірлерді» өлтіруге ант бергендері, адамның бастарымен футбол ойнағандары да бейнеленген кадрлер.

Айта кету керек, жасөспірімдердің көпшілігі Сирия және Ирактың жергілікті тұрғындары мен күрт-езидтердің тұтқынға түскен балаларынан құралады. Жасөспірім балалардың террористер қатарына қосылуының бірнеше жолдарын, ДАИШ-тегі «бала-сарбаз» мәселесін ортаға шығарған мамандар атап көрсетті.

1. ДАИШ-тің бақылау территориясына әр мемлекеттен келген ата-аналар балаларын соғыс алаңына әкеледі;

2. Жас «сарбаздар» жергілікті содырлардың балалары болып келеді;

3. Балалар үйі тәрбиеленушілері немесе қараусыз қалған балалар;

4. Тұтқындардан немесе ата-анасынан күшпен тартып алынған балалар (христиандар немесе езидтердің балалары).

Балалар ұрланғаннан соң олардың санасына әсер ету үшін идеологиялық және психологиялық жұмыстар жүргізіледі. Исламға еш сай келмейтін, мағынасы, ұстанымдары өзгертілген ислам діні жайлы ақпараттар беріледі.

Балаларды ДАИШ жетекшісінің бұйрықтарын қарсылық танытпай дереу орындауы үшін қатыгездікке мәжбүрлі түрде бойын үйретіп, қуыршақтарды қолданумен адамдардың басын алуға үйретеді.

ДАИШ мүшелері әлеуметтік желілерде өлі адамның басын ұстап тұрған және көшедегі мәйіттердің арасында ойнап жүрген балалардың суреттерін жариялайды. Яғни, бұл жас балалардың қатыгездігін көрсету арқылы қарапайым адамдардың ой-санасына әсер ететін құйтырқы ойынның бірі.

ДАИШ содырларының балалармен жұмыс жасағанда қатыгездік танытатыны БҰҰ-ның Сириядағы әскери қылмыстар жайлы есебінде расталды. Олар жасөспірімдерді «ДАИШ үшін қызмет етіп, ұзақ уақыт қолдау көрсететін, сенімді әрі адал болашақ содырлар» ретінде пайдаланады. Балалар жәбір көрсетуді өздерінің күнделікті өмірінің ажырамас бөлігі ретінде санайтын болады.

Осындай дайындықтан өткен балалардың өздерінің «қанды жетекшілерінің» бұйрығымен жақындары мен кінәсіз адамдарды өлтіруге дайын нағыз қатыгез қылмыскерлерге айналатыны анық. Шектен шыққан жетекшілерінің қолында ауыр жарақат пен қорлыққа тап болып, қатаң діни ортада ақиқаттан қол үзіп тәрбиеленген жеткіншектер болашақта кез келген қоғамдағы тұрақтылыққа қауіп төндіреді.

Жоғарыда көрсетілген жолдармен ДАИШ террорлық ұйымы арнайы лагерьлерде қатыгез содырларды дайындап, «жалған халифатты» орнату үшін балалар мен жасөспірімдерді әскери мақсатта қолданады. Сонымен қатар осындай ортада өскен балаларды террорист-жанкешті ретінде пайдаланады. Өйткені балалардың санасы өзгенің ықпалына түсуге бейім келеді. Аталмыш жолдардан басқа, балаларды насихатшы ретінде қолданатыны жайлы мәлімет те бар. 2015 жылдың желтоқсан айында Тунистің құқық қорғау органдары мың шақты баланы террорлық ұйымға үгіттеген оқушыны тұтқындаған. Оқушы қыз насихатты телефон және әлеуметтік желілер арқылы жүргізген.

Бүгінде ДАИШ өзі жаулап алған жерлерінде ортағасырлық тәртіп орнататын, ауқымы кең ұлтаралық лаңкестер әскеріне айналды. Ұйымның негізгі мақсаты – Құран мен өзге де қасиетті кітаптардың бұрмаланып түсіндірілуі арқылы ұрлық, құлдық, адам өлтіру культін құру. Адамдардың өлімі «құрбандық» ретінде, бас кесуді – «жауды жеңу» ретінде («жау» дегендері – қарусыз тілші, ұйым идеологиясымен сәйкес келмеген имам, христиан немесе езид), балаларды өз мақсаттарында пайдалануды – халал етілген (рұқсат, заңды), тіпті әділдік ретінде көрсетіледі. Олардың ойларынша, бастысы – шынайылықтан қаша отырып сылтаумен өз-өзін сендіру.

Балаларды өзінің пайдасына асыру мақсатында қолдану адамзаттың ең қатыгез және аяусыз қылмыстарының бірі болып табылады. Бүгінгі күні ДАИШ қатігездікті қолдайтын, біраз ұрпаққа дейін жалғасатын «халифаттың» жаңа жүйесін құруға барынша әрекет етуде. Өздерінің мақсаттарына жету үшін ДАИШ содырлары тіпті бүлдіршіндерді де қолдануға дайын екендіктерін көрсетіп отыр.

Бұл террористік топ өз қылмысын, зорлық-зомбылығын ақтау үшін дін атын жамылуда. Тіпті, «Бұл - діннің əмірі, дініміз осылай бұйыруда» деп жатыр. ДАИШ содырларының əрекеттері ақиқат діні - исламды теріс жағынан көрсетуде. Қарулы əскерді де, қарусыз бейбіт адамды да ажыратпай жаппай қыруда. Мұндай топтың Аллаға жəне Елшісіне қарсы шыққандығы Құран Кəрімде: «... Ал кім Аллаға жəне Елшісіне бойұсынбаса, онда анық адасуға түседі» деп айқын айтылған. Ең қорқыныштысы, олар мұсылмандарды өлтіру, азаптау, өртеумен Алланың əмірін орындағандай көңілде. Хадисте: «Кімде-кім мұсылманды өлтіріп, оған қуанатын болса, Алла тағала оның ешбір амалын қабыл етпейді» деп ескерткен. Бұл топқа қатысы бар адам құрдымға кетеді. Оның өлімі шейіттік емес, надақты өлімге телінеді. Əбу Һурайра (р.а.): «Кімде-кім соқыр тудың астында жалған ұранға шақырып, сол ұранды қолдап өлсе, оның өлімі надандық өлім» деген риуаят жеткізген. Міне, ДАИШ-тың жиһады осы. Діни тұрғыдан мақсаты – белгісіз, мұраты - бұлыңғыр.

ДАИШ террористік ұйымының ұстанымында ислам шариғатына теріс «тағут» жəне «тəкфир» түсініктері бар. Олардың пайымдауынша, «тəкпір» деп үлкен күнə жасаған адамды айтамыз.

Ислам шариғатын басшылыққа алмаған кез келген саяси жүйеге «кəпір» үкімін тағады. Яғни, мемлекеттік конституциялық құрылысы Құран мен сүннеттен тұрмаған əрбір жоғары саяси институт «кəпір» болып табылады. Сондай-ақ, ДАИШ-тың бұл пікірін құптамаған өзге мұсылмандар да «кəпір» саналады. Бұл - асыра сілтеп, шектен шыққандық. ДАИШ террористерінің түсінігінше, бұл ұйымға кірмеген жəне олардың шейхтарына мойынсұнбаған əрбір мұсылман «тағут» саналады. Ал, ДАИШ-қа мүше болып, кейін олардан шыққан адам «муртад» (дінін тəрк етуші) болып есептеліп, өз пəтуаларында мұндай қадамға барған адамды өлтіруге рұқсат береді.

«Тағут» туралы түсінік уахабилік-сәләфиттік ілімнің теориясын жазған Мұхаммед ибн Абдул Уаххабтың «Үш негіз» атты еңбегінде кездеседі. Мұхаммед ибн Абдул Уаххаб өзінің бұл пікіріне Ибн Таймия жəне Ибн əл-Қайимның шетін көзқарастарын арқау еткен. Ол «тағуттың» бірнеше санаттарын келтіре отырып, оның ішіне зайырлы жүйені де жатқызады. Яғни, Мұхаммед ибн Абдул Уаххабтың «Үш негізі» бойынша Алланың заңымен құрылмаған əрбір саяси жүйе жəне оның қызметкерлері «тағут» саналады. Олар: «тағут» адамдардың қаны мен мал-мүлкі адал деген үкім шығарған. Осыған байланысты ДАИШ содырлары өздеріне қосылмаған немесе өздерін құптамаған мұсылмандардың бəрін өлтіруді күнə деп есептемейді.

ДАИШ содырларының тарапынан адамға жасаған айуандық əрекеттерін көрген кейбір ислам ғалымдары оларды Мұхаммед пайғамбардың айтып кеткен адасушы хауариждер тобына да жатқызады. Өйткені, олардың киім киістері, адамдардан ерекшелінуі, адамды қойша бауыздаулары, нақты дəлелдерді керек етпестен күмəнға сүйеніп адамның тағдырын шешу, олардағы қатыгездік сияқты т.б. сипаттары пайғамбардың хауариждер туралы айтқан сипаттарымен сəйкес. Сондай-ақ, араларында танымал, мұсылман əлемі мойындаған немесе есімі белгілі пəтуə беріп отырған ғалымдары да жоқ... Ал енді хауариж дегеніміз кімдер? «Хауаридж» араб сөзі - қарсы шығу, бөлініп шығу сияқты мағыналарды қамтиды. Мемлекетте бүлік шығарған саяси-діни топ. Олар мұсылман мемлекетінің үшінші халифасы Осман ибн Аффанды сарайында Құран оқып отырған жерінен өлтірген. Кейін олар төртінші халифа, пайғамбардың күйеу баласы Əли ибн Əбу Талибті де өлтіреді. Пайғамбар харижиттер турасында: «Олар - жаратылыстың ең жаманы» деп айтқан (Мүслимнің риуаяты).

ДАИШ содырлары бір уақытта бірнеше адамдарды қырып тастайды, мұны бейнеролик ретінде интернетке де салады. Террористік әрекетіне қарсы қимылға көшкен азаматтарды содырлар қойша бауыздап өлтіреді, дарға асады немесе атып тастайды. Мұндай тактиканы содырлар «бізге қарсы келгеннің бәрі осылай болады» деп көрсетіп, интернет-роликтерді үгіт-насихат құралы ретінде пайдаланып әлемнің үрейін алатын іс-амалдар жасауда.

Қорытындылайтын болсақ, бұл террористік топтың жазықсыз адамдарды және тіпті өз қатарларындағыларды жаппай және жария сипатта өлтірудегі көздеген бірінші мақсаты - жаппай үрей туғызу, зорлық-зомбылық және қатыгездік көрсету, хаос тудыру болса, екіншісі - осы видеолар арқылы әлемнің түкпір-түкпіріндегі радикалдарды өз қатарына тарту.

Қазақ тілінде қолданылып жүрген «кәпір» сөзі араб тілінен енген. Діндегі мағынасы бойынша иман негіздерін, яғни Алла тағаланың бар екенін, Оның періштелерін, түсірген кітаптарын, жіберген пайғамбарларын, жазған тағдырын терістеген, ақырет күнінің болатынына сенбеген кісіні «кәпір» дейді. Сондай-ақ ислам дініндегі парыз амалдарды да терістеген адам діннен шыққан, яғни күпірлікке түскен болып есептеледі. Ислам шариғаты бекіткен амалдарды мойындап, оларды жалқаулық себебінен орындамаған мұсылман баласы діннен шықпайды, дегенмен күнәһар мұсылман саналады.

Шетін көзқарасты ұстанушы адамдар тобының мұсылмандар қауымын «мұсылман» және «кәпір» деп бөлуінің себептеріне «бұрыс» діни көзқарастар мен ұстанымдардан бастап, сыртқы келбет, яғни атрибутикалық формалар да жатады. Мысалы:

1. Салафилік сенім ақидасын қолдамаған (Алла тағаланың сипатына қатысты), яғни Матуриди және Ашғари ақидасын ұстанатын мұсылмандар «кәпір» болып есептеледі.

2. Мұсылман адамның намаз оқымауы.

Ханафи мәзхабы бойынша иман келтірген адам өз жалқаулығы себебінен намазды орындамаса, ол күпір келтірген болып саналмайды, дегенмен күнәһар болып саналады. Себебі, ол іс-әрекет істемесе де, жүрегімен Аллаға иман келтіріп тұр. Бұл жерде іс-әрекет (амал) пен Аллаға жүрекпен сенудің (иман) байланысы жайында мәселе бар.

Әбу Ханифаның көзқарасы бойынша иман тілмен айтып, жүрекпен бекітуден тұрады. Бұл туралы «Әл-Фиқһул-акбарда» және басқа да еңбектерде нақты айтылған. («Фиқһул-акбар», Хайдарабад, 10-б.). Яғни, адам «Алладан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед оның елшісі» – деп тілмен айтып, жүрекпен бекітіп, ислам шарттарына иман келтіргеннен кейін мұсылман болып есептеледі. Содан кейін барып оның іс-әрекетіне қарап залым-күнәһар, тақуа сынды дәрежелерге бөлінеді. Ал намаз оқымаған адамды «кәпір» деп санау  амалды (ғибадатты орындау) иманнан деп санаудан, яғни, «иман мен амал бір» деп есептеуден туған түсінік. Бұл Қазақстан мұсылмандары үшін дәстүрлі болып табылатын ханафи мәзхабы ұстанымдарына сәйкес келмейді. Мұндай ұстанымды әдетте дәстүрлі емес ислам ағымы болып табылатын салафилер насихаттайды.

3. Мұсылман адамның қабірді зиярат етіп, дүниеден өткен адамдарға арнап Құран бағыштауы мен қабір басына белгітас қоюы діни радикалды көзқарастағылар үшін жүрекпен жасалған «күпірлік» болып табылады.

Қайтыс болған адамдарға арнап Құран бағыштау – барлық мұсылман әлемінде кең таралған. Ол өлі адамдарды еске алу үшін ғибраты мол нәрсе. Пайғамбар: «Құран Кәрім оқылғанда және Алла Құран оқығанға да, оны тыңдағанға да, сауап жазады. Сондықтан, егер оқушылар мәйітке Құран бағыштаса, Алла оқушыларға берген сауабын кемітпестен мәйітке де сауап жазады» және «Ясин сүресін оқу мәйіттің азабын жеңілдетеді» (Имам Ахмад Муснади), - деген. Сондықтан Құран бағыштауды Алланың сөзінің сақталуы және ислам дінінің жандануының бір жолы деп қарау керек.

Қабірге ескерткіш қою мәселесіне келсек, Мұхаммед пайғамбардың өзі Усман Ибн Мазун қайтыс болғанда оның қабірінің үстіне белгі тас әкеліп қойған екен. Себебін сұрағандарға: «Осы жерден өткенімізде тасты көріп, Усманды еске алып, дұға қылып тұрамын», - деген. Демек, ислам дінінде қабір басына белгітас қою шариғатқа жат емес.

4. Зайырлылық қағидатына негізделген мемлекетте өмір сүруі және сол мемлекеттің басшысына бағыну мәселесі.

Діни радикалды ағым мүшелері Мухаммад ибн Абдулуаһаб ат-Тамамидің «Үш негіз», «Төрт қағида», «Күмәннан тазару», «Таухид кітабы» және Шейх Хафиз Ахмад әл-Хакәмидің «Ислам ақидасы бойынша 200 сұрақ» атты кітаптарды оқиды. Сондай-ақ, олардың арасында ал-Албани, ибн Бааз, шейх Усаймин, шейх Фаузан және т.б. шетін көзқарасты ұстанған авторлардың еңбектері үлкен сұранысқа ие.

Аталмыш еңбектер зайырлылық қағидатына негізделген мемлекетті басқару формасына қарсы шығып, сол елді басқарып отырған басшы (Президент) мен оған бағынған мұсылман қауымын «кәпір» деп айыптайды.

5. Мұсылманның шариғатына қайшы келмейтін кейбір ата-баба салт-дәстүрі, тұрмыс-тіршіліктегі әдет-ғұрыптары мен мәдениетін ұстану мәселесі де шетін көзқарастағылар үшін назардан тыс қалмады.

Мысалы, келіннің үлкендерге иіліп сәлем салуы, «көз тимесін» деп маңдайға қара күйе жағып қою, «түкірту», «дем салдырумен» қатар, дәстүрлі музыкалық аспаптарда ойнау белгілі бір адамдар тобы үшін «харам» болып есептеледі.

Сонымен қатар сақал қою, балақ қысқарту, әйел адамдырдың қара түсті киімдерді киіп, күнделікті қолданыстағы сөз айналымындарына «ахи», «ухти», «джазака Аллаһума хайран», «джахил», «мушрик», «мунафиқ», «бидғат», «харам», «Ағузубиллаһ», «Әстағфируллаһ» деген сынды араб тілі сөздерін енгізу әрекеттері діни радикалды топ мүшелеріне тән. Ішкі жан дүниенің мазмұнынан бұрын, сыртқы формаға көп мән береді.

Жалпы бір сөзбен айтқанда олар ұстанатын шетін көзқарасқа негізделген идеологияны қолдамаған мұсылмандардың барлығы «кәпір» болып саналады.

Мұхаммед пайғамбар: «Кімде-кім бауырына: «Ей, кәпір!» десе, егер ол адам шынымен кәпір болмаса, онда айтқан адамның өзі кәпір болады», - деп қатаң ескерткен. Біреуді кәпір деп жариялау үшін Алланы жоққа шығару, басқа құдайларды мойындау, Пайғамбар мен Құранды жоққа шығару немесе тіл тигізу сияқты үлкен күнәлар жасаған жағдайлар секілді анағұрлым дәйекті дәлелдер қажет. Сондай-ақ, «тәкфір» жариялау тәртібі бірқатар шарттарды орындауды қажет етеді және бұл исламдық құқық саласындағы атақты ғұламалардың құзыретіндегі іс. Тиісті білімі және өмірлік тәжірибесі жоқ кез келген адам мұндай маңызды шешім қабылдай алмайды.

Сонымен қатар Әбу Ханифаның «әл-Алим уәл-мутааллим» атты кітабында: «Иман амалдан бөлек болғандықтан артып-кемімейді» делінген. Күнә істеу иман келтірген адамды иманнан ажыратпайды. Өйткені, Құранда зина жасап, кісі өлтіргенді «күнәһар» дегенмен «имансыз» деуге болмайтыны, бір түйір жақсылық жасаушыға да сауабы берілетіндігі білдірілген. Хазіреті Әли де өзіне қарсы соғысқан шамдықтардың мүмін екендігін айтқан. Егер күнә жасау адамды діннен шығаратын болса, ширктен кейінгі күнәнің ең үлкені – кісі өлтірушіні Хазіреті Әли кәпір деп атаған болар еді. Бұл сахабалардың да осы мәселеге кең пайымды көзқарас ұстанғанын әйгілейді (Әбулхайр, «Ақидатул-Ислам уәл-имам әл-Матуриди», 190-б.). Олай болса, күнәһар адам да мүмін ретінде қабылдануы тиіс, ал күнәсіне ақыретте жауап беру мәселесі – Алла Тағаланың еркіндегі іс. Қаласа, жазалайды, қаласа, кешіреді (Әбу Ханифа, «әл-Алим уәл-мутааллим», 18-б. Матуриди, «Китабут-таухид», 615-616-б.).

Жалпы, ислам дінінде ақида және құлшылық мәселелерінде әртүрлі күнәлар үшін мұсылман адамды «кәпір» деп айыптау, әулие-әнбияларды құрметтеуде шектен шығу және діни ұстанымдарда жеңіл емес, керісінше ауыртпашышылық жолдарды қарастыру – шектен шығушылық болып табылады.

ҚМДБ-ның Шариғат және Пәтуа бөлімі 2013 жылдың қараша айында мұсылмандарды «кәпір» деп айыптайтын тәкфіршілер ағымына қатысты: «Тәкфір – дінге енген жаңалық. Әлдекімдердің «пайғамбардың сүннетіне ерудеміз», «таза ислам» немесе «таза таухид» деп жүрген жалған ұстанымының шектен шыққан қателігі» деген мазмұнда пәтуа жарияланды.

Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының 2014 жылдың 18 тамызындағы шешіміне сәйкес «Ат-такфир уаль-хиджра» ұйымы діни экстремизм мен терроризмді насихаттаушы ұйым деп танылып, Қазақстан Республикасының аумағында әрекет етуіне тыйым салынды.

Ислам – құқықтық әрі сенімдік жүйелері толыққанды қалыптасқан дін. Ол адамның жеке және қоғамдық өмірін реттей отырып, мұсылманның ой-пікірі мен сөздеріне, іс-әрекеттері мен тұрмыс-тіршілігіне, діни сенімі мен адамгершілік қасиеттеріне тұтастай ықпал жасайды. Сондықтан діндегі кез-келген қағидаттар мен түсініктер, концепциялар тұтастай ислам шеңберінде жан-жақты талқыланып қарастырылмайынша қолданысқа енгізілмейді. Бұл орайда исламдағы «жанпидалық» немесе «жан қию» (истишһад, шаһид болу) концепциясы исламның моральдік және шариғи қағидаттарына негізделмей тұрып, ешқандай ұғымды білдірмейді.

Дін жолында құрбан болу, яғни жанқиярлық қасиетті соғыс – «әскери жиһад» концепциясының аясында ғана өзіне тән мағынаға ие болуы мүмкін. Ал араб тіліндегі «жуһд» түбірінен шығып, «белгілі бір мақсатқа жету үшін күш-жігерін салу, күресу» деген мағынаны білдіретін «жиһад» ұғымы соғыс жағдайында – ақиқат үшін күресу, хақ дінге шақыру (яғни Алла дінін қорғау) немесе ислам дінінің туын жоғары көтеру және дінді, жанды, отанды, мал-мүлікті т.б. қорғау үшін малымен, жанымен күресу деген түсініктерді береді. Аталмыш ұғымдардың барлығы исламдағы «жақсылыққа үндеп, жамандықтан тыю» ұғымымен біте қайнасып жатыр.

Исламда жанды пида ету шариғаттың белгілі бір бөлімінің ішінде талқыланумен ғана шектелмейді. «Ислам» атауының өзі бейбітшілік, ынтымақ, Жаратушыға бойсұну деген мағыналарды береді. Сондықтан, дін жолында өзін пида ету концепциясын аңғару тек қана исламды толығымен дұрыс түсіну арқылы жүзеге асады.

Шахид дегеніміз – нәпсісінен ар-иманын жоғары қойып, дін жолында жан алысып, жан берісіп күресіп, азап шегіп, құрбан болған адам. Ақиқат жолында қан төккен шахидтердің қиямет-қайым күні барлық күнәлары кешіріліп, жаны жәннаттан жай табады деген деректер исламның түп-негіздерінде (Құран мен Сүннет) бар. Ислам дінін қабылдағанына мың жылдан астам уақыт болған қазақ халқының да арғы-бергі тарихында жауларға қарсы қасиетті күрес (ғазауат) жасап, шейіт болған қаншама ата-бабаларымыз өмірден өткен. Әйтсе де, ғұламалардың берген пәтуасына қарағанда, соғыс майданында ерлікпен қаза тапқан мұсылмандар ғана емес, бейбіт күнде ұдайы Жаратушыны еске алып, қалтқысыз құлшылық жасап, жан азығын садықтық сорабынан алған жандар да шахид болудың сауабын ала алады.

Ал бүгінгі жалған діни ұйымдардың атынан өзін-өзі өлтіру — шаһидтік емес, керісінше ауыр күнә – қылмыс. Өйткені, біздің мемлекеттік құрылысымызға қарсы болып, «жиһад» деп өзін-өзі жарып жіберіп жатқан жанкештілер шаһид сауабына ие бола алмайды. Себебі, біздің қоғам «дарус-сулх», яғни діни бірлестіктердің ұстанымы мемлекет мүддесіне қайшы келмесе, конституциялық заңдары оның қызмет етуіне шектеу қоймайтын мемлекет болып табылады. Сондай-ақ, мемлекеттік қызметке әрі адамның физикасы мен психологиясына кері әсер етпесе, діни рәсімдердің де орындалуына рұқсат етіледі. Ал дін негіздері бойынша жиһад – «дарул-харб», яғни хақ дінді қабылдамаған немесе исламның қанат жаюына қарсы тұрған саяси күштерге қарсы бағытталады. Сондықтан, Қазақстан қоғамы жиһад жасайтын аумақ саналмайды.

Сонымен бірге, дін бойынша, өзін-өзі жарып жіберу «интиһар» деп аталады. Яғни, өз-өзіне қол салу мен шаһид болудың бір-біріне еш қатысы жоқ. Керісінше, бір-біріне мүлде керағар ұғымдар. Дін негіздері бойынша өз-өзіне қол салу ауыр күнәлардың санатына жатады. Жаратушы Құран-Кәрімде: «Бір-біріңді өлтірмеңдер. Расында Алла сендерге ерекше мейірімді. Ал кім осы айтылғанды дұшпандық, зұлымдықпен істесе, оны жақында отқа саламыз» (Ниса, 30) деп бұйырады. Ал Мұхаммед пайғамбар: «Мүмінді лағынеттеу оны өлтіргенмен тең, кім мүмінге кәпірсің деп жала жапса, оның өлтірушісі сияқты болады. Және кім өз нәпсісін (өзін) бір нәрсемен өлтірсе, сол себепті Алла оны қиямет күні азаптайды» (Бухари мен Муслим риуаяты), – деп, өз-өзіне қол салудың қате екенін қатаң ескертеді.

Жаратушы себепсізден-себепсіз өз-өзіміздің жанымызды қию былай тұрсын, бізге он екі мүшеміз бен ағзамызды ақыретте қайта сұрау үшін аманатқа берген. Олай болса, «аманатқа қиянат жасаудың ауыр күнә» (хадис) екенін ескерсек, «шахид белбеуін» тағып, өзін-өзі жарып жіберу – орны толмас зор қателік.

Шаһид болудың басты шарттарының бірі қасиетті күресте жан тәсілім ету болғанымен, әр дәуірдің өзінің алғышарттары бар. Мысалы, Аббасилер кезеңінде мемлекет білім мен ғылымды дамытуға басымдық берді. Мәселен, халиф Һарун ар-Рашид аудармашыларға ғылыми әдебиеттерді араб тіліне қанша көлемде аударылуына қарай, сонша көлемде оларға алтын беріп отырды. Мемлекеттің диван (үкімет) жұмысына да әскери адамдарға қарағанда ғылым адамдарын көбірек тартты. Аббаси билеушілерінің бұл реформасы Мұхаммед пайғамбардың: «Шейіт қанының тамшысынан ғалымның қаламындағы сиясының тамшысы әлдеқайда артық» деген хадисімен қабысатын еді.

Діни себептен болсын, азаматтық ұстанымынан болсын, өзін-өзі жарып жатқан азаматтарға тосқауыл қою, оларды мұндай әрекетке не себепті барғанын зерттеп, оқыс оқиғаның алдын-алу қазір бүкіл қоғамның алдында тұрған үлкен міндет.

«Ислам» – араб тіліндегі «салам», «тыныштық», «бейбітшілік» деген мағыналарды береді. Ислам – бейбітшілік діні. Сол себепті, дүние жүзінде, сондай-ақ, біздің елімізде де ішінара ұшырасып жатқан аса келеңсіз қайғылы жайттардың исламмен еш байланысы жоқ.

ДІН САЛАСЫНДАҒЫ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕР БОЙЫНША

20 СҰРАҚ-ЖАУАП
7-шығарылым

ДАИШ – аса қауіпті лаңкес ұйым
______________

Астана қ., Орынбор көшесі, 8, «Министрліктер үйі» ғимараты, 15 кіреберіс