2015 ж. Лысенко В. Ю. 2015 ж. «М.ӘУезов өмірі мен прозалық шығармалары»

Марденова А.Ж. «Қазақ тілі»,

«Қазақ әдебиеті» пәнінің оқытушысы

АЛМАТЫ, 2015

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА

Сатылай кешенді талдау студенттердің сөйлеу мәдениетін қалыптастыра отырып , шығармашылық талдау жасауға көп көмегін тигізеді, студенттердің жылдам әрі жүйелі талдау дағдыларын қалыптастыруда өз ойын жинақтап айтуға, дәл, нақты жауап беруге, қандай орта болсын өзін еркін сезінуге мүмкіндік береді.

Бұл технология шығарманың табиғилық, түсініктілік, ғылымилық, жүйелілік, бірізділік, көрнекілік, саналылық пен белсенділік ұстанымдарын басшылыққа алады.

Қазақ әдебиетін ғылыми негізде терең меңгермейінше, әдебиеттің күрделі де қиын пән екендігін жете сезіну қиын. Өз ұрпақтарымыздың оған жүрдім – бардым, ат үсті қарауға болмайтындығын сезініп, бүгінгі таңда жаңа технологиялармен оқыту он нәтиже бермек.

    Сатылай кешенді талдау дегеніміз - оқыту мақсаты, міндеттері, тәсілдері, өзіндік ерелшелігі бар және оқушыларға білімді ғылыми негізі сатылай, жүйелі, кешенді меңгертіп, оларға ұлттық құндылықтарды бағалай қолдана білуге машықтандыра оқыту.

Сатылай кешенді талдау технологиясының мақсаты:

 1. Шығармашылық материалдарды студентке ғылыми негізде меңгерту.              

2. Кез келген шаршы топта өз ойын шешен де шебер жеткізе білуге машықтандыру. Сол арқылы әр оқушының өз ана тілінің құдіретін басқаға таныта, бағалай білуге баулу.

3. Түрлі шығармашылық жұмыстар жүргізу арқылы оқушыларды іскерлікке, тапқырлыққа баулу:

4. Әдеби шығармаларды сауатты, жоғары деңгейде, шығармашылықпен орындай білуге төселдіру.

5. Қазақ әдебиетінің сөз байлығын терең игерту арқылы, әр шығарманың 

сюжеті мен қолданыстағы ерекшелігін көрсету, сөз сырына бойлату арқылы танымдық дүниесін қалыптастыру.

6. Топ бойынша әдеби шығармаларды талдау.

  Әдебиетіміздің терең қатпарларын жас ұрпақ санасына сіңіріп, ұлттық рух тәрбиесіндегі болашақ ел тұтқасын  ұстар азамат етіп қалыптастыру үшін оқытудың төл технологиясы студенттерді ұлт жандылыққа, өз елінің тарихын оқып-тануға, салт-дәстүрін құрметтеуге, өздерін басқаларға сыйлата және өзге адамдарды сыйлай білу қасиетін бойларына дамытуға ықпал етуде.

1.1. Ж.Жабаев өмірбаяны

1.2. Ж.Жабаев өлеңдері

1.3. Айтыскерлігі

1.4. Дастандары
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру

3.1. М.Әуезов өмірі мен прозалық шығармалары

3.2. Жазушы өмірінің кезеңдеріне хронологиялық талдау жасау

3.3. Жазушының шығармашылығына хронологиялық талдау

3.4. «Қараш- Қараш оқиғасы» повесіне сатылай кешенді талдау

IV.Жаңа сабақты бекіту

4.1. Ассоцация құру (топтастыру стратегиясы)

4.2. БҮҮ стратегиясы бойынша
V. Үйге тапсырма
VI. Бағалау

САБАҚТЫҢ ЖОСПАРЫ


Сабақтың тақырыбы: Мұхтар Әзезов өмірі мен прозалық шығармалары

Білімділік мақсаты: М.Әуезовтің өмірі,шығармашылығы туралы мағлұмат беру,өнегелі өмірімен,әңгімелерімен таныстыру,танымын кеңейту.

Дамытушылық мақсаты: Ұлы жазушы жайында оқыған,білгендері арқылы ойларын қорытындылауға талаптандыру,ізденушілікке,шығармашылыққа баулу,танымдық қабілеттерін арттыру,қосымша деректер арқылы студенттердің дүниетанымын кеңейту.

Тәрбиелік мақсаты: Студенттерді адамгершілікке,Отансүйгіштікке,өз әдебиетін сүйе білуге,жеке тұлға ретінде қалыптасуға тәрбиелеу.

Сабақтың әдісі: Сұрақ – жауап, әңгімелеу,сатылай кешенді талдау
Сабақтың түрі: Аралас сабақ
Сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта,слайд,электронды оқулық

САБАҚТЫҢ БАРЫСЫ
І. ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗЕҢІ

Студенттермен сәлемдесу, түгендеу, кабинет тазалығы, студенттердің сабаққа қатысуын тексеру.

1.1. Ж.Жабаев өмірбаяны

1.2. Ж.Жабаев өлеңдері

1.3. Айтыскерлігі

1.4. Дастандары
Жамбыл тауының етегінде қарлы, боранды күні дүниеге келді.

• 
  Жамбыл – ақиық ақын.
  
• 
  Табиғат Жамбылға дарын береді.
  
• 
  Жамбыл ән салғанда дауысы зор.
  
• 
  Жамыл белгілі ақындармен кездесті.
  
• 
  Жамбылдың өлеңдері бүкіл Жетісуға әйгілі болды.
  
• 
  Жамбыл үздік ақын атанды.
  
• 
  1897 жылы
  

Сөзжұмбақ.

1. 
   Жамбыл Жабаев өлеңдері қай жерде әйгілі болды?
   
2. 
   Табиғат оған не берді?
   
3. 
   Жамбылдың ұстазы кім?
   
4. 
   Ол қандай ақын?
   
5. 
   1897 жылы қай ақынмен айтысты?
   
6. 
   Қай патшаның тұқымын мақтаудан бас тартты?
   

Қазақ халқының ХХ ғ. Ұлы жазушысы, ғалым, қоғам қайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезов 1897 жылы 28 қыркүйекте бұрынғы Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысына қарасты Шыңғыстау деген жерде, Абай туған өлкеде дүниеге келген. Әкесі Омархан, атасы Әуез Абай ауылымен іргелес отырып, айналасындағы адамдармен достық көңілмен араласа білген. Әуездің өзі Абайдың өлеңдерін сүйіп оқыған, түрік, парсы әдебиетінен хабары мол, ескіше сауатты, еліне қадірлі адам болған. 

Алғашқыда 1908 жылы Семейдегі Камалиддин хазірет медресесінде оқып, одан кейін орыс мектебінің дайындық курсына ауысады. Әкесі қайтыс болғаннан кейін он бір жасар Мұхтар Семей қаласында ағасы Қасымбектің тәрбиесінде болып, 1908 жылы бес жылдық орыс училищесіне түседі. Оны бітірген соң төрт жылдық мұғалімдер семинариясында оқып, 1919 жылы семинарияны бітіріп шығып, бірыңғай әдеби қызметпен шұғылдана бастайды. Ауыз әдебиетінің асыл нұсқаларын өңдеп, өзінің жазушылық тәжірибесімен көрсетті. «Еңлік–Кебек», «Айман–Шолпан», «Қарақыпшақ Қобыланды» пьесалары соның куәсі. 

Қаламгердің есімін әлемге мәшһүр еткен ең басты туындысы – «Абай жолы» атты 4 кітаптан тұратын тарихи роман-эпопеясы.

1921 жылы жазылған «Қорғансыздың күні» атты әңгімесінде тағдыр тауқыметін арқалаған жүдеу үйдегі соқыр әйел, кәрі әже, жас қыздың зарлап қалуы кімді болса да тебірентпей қоймайды. Тек Ақан сияқты қатыгез, жауыз болыс қана міз бақпай, өзінің айуандық бет-пердесін біртіндеп ашады. Жас қызды зәбірлеп, зорлық көрсетуі Ақанның азғындығын, адамгершіліктен жұрдай екенін дәлелдейді. Қорлыққа жаны төзбеген, жауыздықтың құрбаны болған Ғазизаның әкесінің моласына барып, үсіп өлуі себебін жазушы өте анық та дәл шебер суреттейді.

«Жетім» әңгімесінде жетімдік тауқыметін тартқан он үш жасар Қасым, өгейлік тепкісінен қашып, әке-шешесінің зиратына келіп қаза табады. Қараңғы түндегі табиғат құбылысы үрейі ұшқан баланың ішкі сезімімен тұтасып, өте әсерлі бейнеленген. Сондай-ақ, сол кездегі өмір шындығын жете тануға итермелейтін әмеңгерлік салтқа лағынет айтқан Рабиға "(Қыр суреттері"), құса болып – өмірін қиған Ғазиза ("Кім кінәлі?"), т.б. – бұлардың тағдыры бір-біріне ұқсас болғанмен, әрқайсысы өмір талқысында өзіндік ерекшелігімен әр қырынан көрінеді. Бұл әңгімелердің бәрінде жағымды кейіпкерлер бір-бірімен тағдырлас, қорғансыз, жетім, жесір, көкірегі мұң шерге толған аяулы жандар. Жазықсыз құрбан кейіпкерлер тағдыры бұлай болып қала бермейтініне жазушы үлкен үміт, сеніммен қарайды. Ол «Қараш-Қараш оқиғасы» хикаятында анық көрініс тауып, әлеуметтік теңсіздік тартысы үлкен суреткерлік күпшен бейнеленеді. «Қараш-қараш оқиғасы» повесінің тақырыбы – ескі қазақ аулындағы әлеуметтік теңсіздік мәселесі.

Жазушы шығармада адамдардың тағдырын, күрес-тартысын жайдан-жай бейнелемейді. Адамдар тағдырына, оқиғаның сипатына, шешіміне қатысты өз көзқарасын,ойын білдіреді. Яғни жазушы өзі суреттеп, көркем баяндап отырған құбылыстарға бағасын да береді.

Демек, алғашқы мақала, алғашқы әңгіме, пьесаларының өзінде-ақ М.Әуезов ешкімге ұқсамайтын өзіндік даралығымен, көреген білімпаздығымен танылды. Өмірді жан-жақты қамтып, терең сипаттаған бұл дүниелер – жазушының реалистік қол таңбасының айғағы. 

М.Әуезов

• 
  М.Әуезов шығармашылығы
  
• 
  Прозасы
  
• 
  «Қорғансыздың күні»,
  
• 
  «Қараш-Қараш оқиғасы»,
  
• 
  «Үйлену», «Жуандық»,
  
• 
  «Жетім», «Барымта»,
  
• 
  «Ескілік көлеңкесінде», «Кім кінәлі»,
  
• 
  «Қаралы сұлу», «Көксерек» ,
  
• 
  «Қыр суреттері»,
  
• 
  «Оқыған азамат»,
  
• 
  «Абай жолы»,
  
• 
  «Бүркітші»,
  
• 
  «Іздер» т.б.
  
• 
  Пьесалары:
  
• 
  «Еңілік-Кебек» (1922, Орынбор),
  
• 
  «Қарагөз»(1926),
  
• 
  «Октябрь үшін» (1933),
  
• 
  «Айман – Шолпан» (1934,1936),
  
• 
  Қарақыпшақ Қобыланды»,
  
• 
  « Бекет», «Түнгі сарын»(1934),
  
• 
  «Тартыс»(1934), «Тастүлек»(1935), «Абай»,т.б.
  
• 
  Мақалалары:
  

• 
  Аудармалары:
  
• 
  Шекспир «Отелло», «Асауға тұсау»,
  
• 
  Гоголь «Ревизор»,
  
• 
  Погодин «Ақсүйектер»,
  
• 
  Тренев «Любовь Яровая»,
  
• 
  Тургенев «Дворян ұясы»
  
• 
  Зерттеуі:
  
• 
  Қырғыз эпосы «Манасты» терең зерттеп, монографиялық еңбек жазған
  

1.Авторы - М.Әуезов қазақ халқының ХХ ғ. ұлы жазушысы, ғалым, қоғам қайраткері Мұхтар Омарханұлы Әуезов 1897 жылы 28 қыркүйекте бұрынғы Семей (қазіргі Шығыс Қазақстан) облысына қарасты Шыңғыстау деген жерде, Абай туған өлкеде дүниеге келген.

2.Тақырыбы – Ескі ауылдағы әлеуметтік теңсіздік тәрізді өткір тартысқа құрылған. Мұнда жиырмасыншы жылдардың әңгімесіндегідей дала билеушілерінің заңсыз жуандығы – байлардың кедейлерге жасар өктемдігі, зорлығы, кедейлердің байлардан көрер қиянаты, қорлығы сипатталған. «Байлардың таңы атқан, кедейдің күні батқан » тар кезеңде қожасынан қысым, қиянат, қорлық, зорлық көрген сіңірі шыққан кедейлердің әділдікті, еркіндікті аңсаған, сол кездегі қазақ халқының басында болған қиын кезеңді Рысқұлдай өжет ердің іс  –  әрекетімен суреттеген.

3.Эпикалық жанр түрі – орта көлемді эпикалық түр. Повесть- бұл орта көлемді эпикалық түр.Повестің жанрлық ерекшелігі көлемінде емес,мазмұн тереңділігінде.

4.Идеясы – жазушы тақырып арқылы өмір шындығын суреттегенде, өз көзқарасы, дүниетанымы тұрғысынан бейнелеп, мақсат, мүддесін, арманын білдіреді. «Қараш- Қараш оқиғасы» повесінің негізгі идеясы-

5.Шығарманың композициялық құрылысы:

Әңгіменің басталуы Дауылды жылдардағы қазақ қоғамының қоғамының шындығынан туған

Әңгіменің байланысуы Жарасбайдың Бақтығұлды өз

пайдасына жаратуы

Әңгіменің шиеленісуі Бақтығұл Жарасбайдың

алдағанын, қателескенін біледі

Шарықтау шегі Кек алынады

жабады
Қорытынды Бақтығұлдың баласының оқып,

азамат болуы

6.Кейіпкерлер бейнесі:
Жағымды кейіпкерлер: Бақтығұл, Тектіғұл, Қатша

Жағымсыз кейіпкерлер:Жарасбай, Сәт, Сәлмен, Афанасий

Федотыч.

7.Тәрбиелік мәні.

IV. Жаңа сабақты бекіту

4.1 Ассоциация құру (топтастыру стратегиясы)
ғалым драматург

қоғам қайраткері

2) Абай – Мұхтар ұқсастығы неде? Ойтолғау.

1.  Дүйсенбаев  Ы. Мұхтар Әуезов. Мақалалар мен естеліктер. - А, Ғылым  1974.

2. Қазақ   әдебиетінің  тарихы. -8-том  А,2004ж     

3. Мұхтар  Әуезов  тағылымы.Әдеби  сын  мақалалар  мен  зерттеулер. - А, Жазушы , 1987ж

4. Нұрқатов А. М.Әуезов  твочествосы.-  А,1965ж

5. Сыздықов К. Мұхтартанудың   беймәлім  беттері. -А, Қазақстан, 1997ж