Модельдеуді пайдалануға дайындықтың мазмұндық компоненті мыналарды қамтиды:
математиканы оқыту процесінде қолданылатын модельдерді, модельдеуді, үлгілердің түрлерін білу;
модельдеу қызметін білу (модельдеу кезеңдері, модельдеу әдістері);
түрлі тапсырмаларға арналған модельдер құру жөніндегі іс-шараларды орындаудың ерекшеліктері мен құралдарын білу;
оқытудың әр түрлі кезеңдерінде модельдер орындайтын функцияларды білу;
Математиканы оқыту процесінде модельдеуді қолдану ерекшеліктері туралы білім: жаңа ұғымдарды енгізгенде, проблемаларды шешкенде, т.б.
Дайындықтың үдерістік компоненті кәсіби қызметте модельдеуді табысты пайдалану үшін қажетті практикалық дағдылар мен тәжірибені игеруге бағытталған. Оның құрамында:
өз элементтері арасындағы елеулі байланыстарды анықтау және талдау нәтижелерін көрнекі түрде (сызу, диаграмма, сызу, ағынды диаграмма және т.б.) көрсету үшін жағдайды талдау қабілеті .);
қарастырылып отырған жағдайлардың модельдерін құру және түрлендіру қабілеті;
Оқытудың әр түрлі кезеңдерінде модельдер орындайтын функцияларға байланысты кәсіби қызметте әр түрлі модельдерді қолдана білу.
Дайындықты қалыптастырудың табыстылығы бірқатар шарттарға, ең алдымен, оқушылардың модельдеуді үйрену мақсатын ішкі қабылдауына, модельдеу қызметіне оң көзқарасқа (мотивациялық компонентті іске асыруға) байланысты. Қызметке дайындығын анықтайтын сыртқы және ішкі жағдайлардың қатарына мыналар да жатады: қойылған міндеттердің мазмұны (олардың қиындығы, жаңалығы, шығармашылық сипаты, шешудегі жеке тәжірибесі), күрделілігі әр түрлі деңгейдегі міндеттер); белгілі бір нәтижеге қол жеткізуге ұмтылу; оның қол жеткізу ықтималдығын бағалау; олардың дайындығын өзін-өзі бағалау және т.б.
Модельдеуді оның үш құрамдас бөлігінің бірлігі ретінде пайдалануға әзірлік туралы мәселені қарау кезінде осы компоненттердің әрқайсысының қалыптасуын анықтайтын өлшемдерді бөліп көрсету қажет.
Өлшемдер модельдеу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға әзірлік белгілері ретінде қарастырылады. Әрбір өлшемде сапаның аса маңызды және қажетті көріністерін сипаттайтын бірқатар көрсеткіштер бар.
Анықтау тәжірибесінің нәтижелерін теориялық талдау және қорытындылау барысында оқушыларды математиканы оқытуда модельдеуді пайдалануға әзірліктің әрбір компонентін қалыптастыру өлшемдері (кесте) атап көрсетілді:
Болашақ математика пәнінің мұғалімінің мектеп оқушыларын оқытуда модельдеуді пайдалануға дайындығының өлшемдері мен көрсеткіштері
2-кесте Компоненттер бойынша ресурстарға қойылатын талаптар
Дайындық компоненті
|
мотивациялық-мақсатты
|
мазмұнды
|
процессуалдық
|
Критерийлер
|
білім
|
мотивациясы
|
іскерліктер
|
Көрсеткіштер
|
Р1. Математиканы білудегі және оқытудағы модельдеудің рөлін түсіну.
Р2. Кәсіби қызметте модельдеуді қолдануға мотивтердің болуы.
|
РЗ. Модельдер мен модельдеу туралы білімнің толықтығы.
Р4. Модельдеу қызметі туралы білімнің толықтығы.
Р5. Оқытуда модельдеуді қолдану туралы білімнің толықтығы.
|
Р6. Маңызды байланыстарды белгілеу және белгілеу үшін берілген жағдайды талдай білу.
Р7. Модельдерді құру білігі
Р8. Оқыту кезеңдерінде модельдеу функцияларын ажырата білу.
Р9. Функцияларға байланысты оқытудың әртүрлі кезеңдерінде модельдеуді қолдана білу.
|
Психологиялық-педагогикалық әдебиетте, әдетте, қызметке дайындықтың қалыптасуының төрт деңгейі байқалады: бастапқы, төмен, орта және жоғары.
Мұнда болашақ математика мұғалімдерінің таңдап алынған көрсеткіштерге сәйкес оқушыларды оқытуда модельдеуді пайдалануға дайындығының деңгейлік сипаттамалары берілген.
Дайындықтың бастапқы деңгейі мектеп оқушыларын оқытуда модельдеуді пайдалануға уәждеменің жоқтығымен, модельдерді, типтерді жетіспеушілігімен және модельдеу қызметімен, тек жекелеген берілген жағдайлардың модельдерін құру және түрлендіру мүмкіндігімен сипатталады.
Дайындықтың төмен деңгейі білім беру қызметінде модельдеуді пайдалануға мотивацияның болуымен, осы жағдайға кіретін объектілердің байланыстарын анықтау мақсатында проблеманы немесе берілген жағдайды талдау қабілетімен, зерттеу нәтижелерін салыстыру, қорытындылау, кездескен жағдайлардың модельдерін құру, дайын модельдерді түрлендіру қабілетімен сипатталады.
Дайындықтың орташа деңгейі осы проблемаға тұрақты мотивациямен, оқыту процесінде модельдеу ерекшеліктерін білумен, білім беру қызметінде модельдеуді қолдану қабілетімен, ұсынылған модельдерден дидактикалық мақсатқа неғұрлым сәйкес келетіндерін таңдау мүмкіндігімен сипатталады.
Дайындықтың жоғары деңгейі кәсіби қызметте модельдеуді қолданудың тұрақты мотивацисымен, модельдеу қызметі туралы білімнің толықтығымен, қойылған дидактикалық мақсаттарға сәйкес оқытудың әртүрлі кезеңдерінде модельдер орындайтын функцияларға байланысты модельдеудің әртүрлі түрлерін қолдана білуімен сипатталады.
Кестеде белгілер көрсеткіш көріністерінің тиісінше: жоқ - «—» екенін көрсетеді; жеткіліксіз, бiрақ әрдайым пайда бола бермейдi - "±"; тұрақты - "+".
3-кесте Компоненттер бойынша ресурстарға қойылатын талаптар.
|
|
Бастапқы
|
төмен
|
орташа
|
жоғары
|
Мотивациялық-мақсатты
|
Р1. Математиканы білудегі және оқытудағы модельдеудің рөлін түсіну.
|
—
|
±
|
+
|
+
|
Р2. Кәсіби қызметте модельдеуді пайдалануға уәждердің болуы
|
—
|
—
|
+
|
+
|
Мазмұнды
|
РЗ. Модельдер мен модельдеу туралы білімнің толықтығы
|
+
|
±
|
+
|
+
|
Р4. Модельдеу қызметі туралы білімнің толықтығы
|
—
|
±
|
+
|
+
|
Р5. Оқытуда модельдеуді қолдану туралы білімнің толықтығы
|
—
|
—
|
±
|
+
|
Іс жүргізу
|
Р6. Маңызды байланыстарды белгілеу және белгілеу үшін проблемалық жағдайды талдай білу
|
+
|
±
|
+
|
+
|
Р7. Модельдерді құру білігі
|
+
|
+
|
+
|
+
|
Р8. Оқыту кезеңдерінде модельдеу функцияларын ажырата білу
|
—
|
—
|
—
|
+
|
Р9. Функцияларға байланысты оқытудың әртүрлі кезеңдерінде модельдеуді қолдана білу
|
—
|
—
|
—
|
+
|
Тәжірибелік жұмыстардың бірінші кезеңінде мынадай мақсаттарды көздеген нақты тәжірибежүргізіледі:
үлгілер мен модельдеуді пайдалана отырып, оқушыларды мектепте математикаға үйретуді зерттеу;
математика мұғалімдерінен оқушыларды оқытуда модельдеуді қолдануға мотивация деңгейін түсіндіру;
Педагогикалық университеттің математика факультеті оқытушылары мен студенттерінің модельдер, модельдеу, математиканы оқыту процесінде модельдеуді пайдалану мүмкіндіктері (білім компоненті) туралы идеяларын анықтау;
Математиканы оқытуда модельдеуді қолдануда дағдылардың қалыптасу деңгейін түсіндіру (процессуалдық компонент).
Осы мақсаттарға жету үшін Алматы қаласының математика мектептерінің оқытушылары мен Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университетінің математика факультетінің студенттері арасында сауалнама жүргізіледі.
Қала мектептерінің мұғалімдеріне сауалнама ұсынылады. Сауалнама сұрақтары Қосымша 1-де келтірілген. Бұл сауалнаманың мақсаты мынадай сұрақтарға жауап алу:
• математиканы оқытуда модельдеу және модельдеу ұғымдарын қолдану мүмкіндіктері туралы мұғалімдердің білім деңгейі қандай;
• мұғалімдер математиканы оқытуда модельдеуді қолдану жөніндегі зерттеулердің нәтижелерімен таныс па;
• мұғалімдер математика сабақтарының барысында «модельдеу» ұғымдарын қолдана ма, егер солай болса, қандай сыныптарда, қандай материал бойынша;
• математика сабақтарында мұғалімдер үлгілердің қандай түрлерін қолданады.
Модельдеуді пайдалана отырып, математиканы оқытуда көрсетілген кемшіліктерді тудыратын факторларды және соның салдарынан кәсіби қызметте модельдеуді қолдануға жеткіліксіз дайындықты тудыратын факторларды объективті және субъективті деп бөлеміз.
Объективті факторлар
|
Субъективті факторлар
|
символикалық құралдармен жұмыс істеудегі қиындықтар,
жоғары деңгейлі математикалық нысандармен жұмыс істеу кезіндегі абстракция;
модельдерді пайдалана отырып математиканы оқытудың психологиялық-педагогикалық теорияларының (технологияларының) жеткіліксіз дамуы,
қабылдаудың, есте сақтаудың, ойлаудың психофизиологиялық процестерінің күрделілігі.
|
білімнің аса қарқынды ақпараттық ағымын құрылымдаудың жеткіліксіздігі;
тыңдаушылардың математикалық ақпаратты қабылдауы мен өңдеуінің функционалдық және пайдалану тетіктерінің жеткіліксіз дамымағаны; мотивацияның әлсіздігі және қолданылған болжалды білімді бағдарлау;
тәрбие қызметін әдіснамалық қамтамасыз етудегі кемшіліктер;
педагогикалық жоо-ларға дарынды және интеллектуалды дамыған үміткерлерді тарту бойынша мансаптық бағдарлау жұмыстарының төмен тиімділігі;
оқушылардың рефлексиясын ұйымдастыруға және математиканы оқыту процесінде шығармашылық белсенділіктің қалыптасуына мұғалімдердің жеткіліксіз көңіл бөлінуі.
|
Талдау – табиғи мәнін ғылыми білу мен біртұтас, сыртқы, бетон құбылысты анықтау арасында тұрған танымның ерекше аралық түрі. Педагогикалық диагностиканың мақсаты объектінің ішкі жағдайын тану, осы күйдің белгілерін, педагогикалық жағдайларды, объектіні мақсатты түрлендіруге қажетті құралдарды анықтау, ауытқу жағдайында оны қалыпты жағдайға келтіру болып табылады.
Талдау жүргізу объектінің қалыпты жағдайынан өзгерістерді, ауытқуларды анықтау, осы өзгерістердің себептерін табу, педагогикалық құралдар мен түзету, түрлендіру шарттарын анықтау болып табылады. Талдау өнімнің сапасын анықтау үдерісі ретінде талап етілетін сапаны анықтау, оның мәнін өлшеу және сапаға қандай да бір бағалау беруден тұрады.
Талдау жүргізгенде мынадай ережелерді ұстандық:
талдаудың «педагогикалық» сипаты, яғни тұлға туралы қандай да бір мәліметтер алып қана қоймай, оның дамуын ынталандырады;
қол жетімділік, яғни ұзақ және қомақты өңдеуді қажет етпейтін қарапайым әдістер мен тәсілдер;
құрдас шолуды қолдану арқылы қамтамасыз етілетін объективтілік;
• қолданылатын әдістердің жеткіліктілігі, яғни оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеруді білдіреді (N.M. Борытко, С.С. Бакулевская).
Болашақ математика мұғалімдерінің мектеп оқушыларын оқытуда модельдеуді пайдалануға дайындығын талдау осы дайындықтың әрбір компоненті бойынша жеке-жеке жүргізіледі.
Достарыңызбен бөлісу: |