3 I.Ғылыми теориялық бөлім

Жапырақтары жұмсақ , қысқа сағақты және жұмыртқа тәрізді қарама-қарсы орналасқан.Тостағаншасы 5 жіңішке тісшеге бөлініп,гүлдеу мерзімі аяқталған соң шалқайып кетеді.Қоңыраулы күлте жапырақтарының биіктігі 3см,үшкірлеу 5 бөлікке тілімденген.Аталығы 3 бөлікке бөлінген.Тұқымынан көбейеді.Маусым-тамыз айларында гүлдеп,тамызда жемісі піседі.

Жемісі-құрғақ қорапша.алғаш бұл мідени өсімдік 19 ғасырдың аяғында Санк-Петербургте тәжірибеден өтті.Ол Алматыдағы Бас ботаникалық бағында тұқымынан өсіріледі.Жіпілген Иісгүлдің құрамында эфир майы,С-витамині,илік заттар бар.

Дәрілік өсімдік,одан алынған дәрілік препараттар адам ағзасын әлдендіру және қан қысымын төмендету үшін қолданылады.

Басқа гүлдерден гүлдерінің орналасу ерекшелігімен ажыратылады. Дара емес тығыздала сабақ үшына жақындап топтама гүлдің басын қүрайды. Әр гүлде бес тостағанша, күлте және аналық, одан кейін үш бөлек тозаң түйіні бар. Өсіп кеткен күлтелер үзын түтік қүрайды, олардың түбінде омар-талық бездер орналасқан шырынды. Осыған байланысты гүлде айқас тозаңдану жүреді, оған тек үлкен жәндіктер (аралар т.с.) қатысады.

Қоңырау гүл жаздың ортасында маусым-тамызда гүлдейді, тамыз-қыркүйекте жеміс береді. Тұқымы өте ұсақ пісіп-жетілген қауашақта пайда болатын арнайы тесік арқылы төгіледі де жел-мен таралады. Жапырағы, гүлі және басқа да жер бетіндегі бөлігі халық медицинасында нерв жүйесі ауырғанда, тамақ ауруына (ангина) қолданады.

Жас өскіндері мен жапырағы Е дәруменге бай, оларды тамаққа салат ретінде пайдаланады. Шоғыр қоңыраугүл жақсы өсімдік және әсемдік үшін өсіруде қиындық тудырмайды.Гүлдерінің түсінің алуан түрлілігіне байланысты 16 ғасырдың ортасынан бері түр ретінде жоғары бағаланып келеді.

1. Қазақстанда қоңыраугүлдер тұқымдасының 8 туысы және 21 түрі өседі.Ең ірі туыстарының біріне қоңыраугүлділер (Campanula) жатады.Біздің аймақта бұл туыстың 9 түрі кездеседі.

2. Қоңыраугүл тұқымдасында қоңыраугүл туыстары мен турлері анықталды.Оның ішінде :қоңыраугүл туысы, қоңырауша туысы,ершін туысы, көрікті ойраш туысы,иісгүл туысы,шоғыр қоңыраугүл туысы,жартасшөп туысы.Туыстастар түрлері де анықталды. 3.Осы курс жұмысының барысында қазақ тілінде қоңыраугүлдер тұқымдасының туыс және түр деңгейіндегі анықтағыш құрдым.Мұнда тұқымдас паспорты мен беріліп,ондағы туыстар мен түрлердің дүние жүзіндегі және Қазақстандағы сандары,олардың таралуы ,тіршілік формалары,гүлінің формуласы тозаңдану ерекшелігі көрсетілген.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. 
   Карипбаева Н.Ш,Полевик В.В,Силыбаева Б.М. «Ботаниканың оқу практикумы» Семей қ.,2012ж.
   
2. 
   Флора Казакстана VI том,Алма-ата,1956-1966г
   

Жизнь растений.В 6-ти т./под ред .А.Л. Тахтаджяна М:Просвещение,1981.-Т.5.Ч.2.Цветковые растения.-С.447-459.-300 000 экз.

4.Федоров Ан.А Семейство СLVIII.Колокольчиковые- Campanulaceae//

Флора СССР.В 30т / Начато при руководстве и под главный редакцией