N2O5 – азот қышқылын фосфор (V) оксидімен сусыздандыру жолымен немесе азот (IV) оксидін озонмен тотықтыру арқылы алынады. Бұл оксид түссіз кристалды зат, 32,30С-та балқиды, 470С-та қайнайды. Азот (V) оксиді қыздырған кезде азот (IV) оксиді мен оттекке айырылады. Азот (V) оксидін суда еріткенде азот қышқылы түзіледі.
Азот қышқылы HNO3. Физикалық және химиялық қасиеттері. Азот қышқылы таза күйінде түссіз, өткір иісті, сұйық зат. Азот қышқылы сумен кез келген қатынаста араласады.
Сусыз азот қышқылы тұрақсыз қосылыс, аздап қыздырғанда немесе жарықтың әсерінен оңай ыдырайды. Азот қышқылы күшті қышқылдардың қатарына жатады. Сұйытылған ерітіндісінде ол толық иондарға ыдырайды. Азот қышқылы басқа да қышқылдар сияқты негіздермен, негіздік оксидтермен, тұздармен әрекеттеседі.
Азот қышқылының ең басты химиялық қасиеті – күшті тотықтырғыш. Сондықтан ол барлық металдармен (алтын, платина, иридий, рутенийден басқаларымен) әрекеттеседі.
Алынуы. Азот қышқылын зертханада натрий нитратына концентрлі күкірт қышқылымен әсер ету арқылы алады. Өнеркәсіпте азот қышқылын аммиакты катализатор қатысында тотықтыру арқылы алады. Бұл әдіспен азот қышқылын алу үш сатыдан тұрады:
түзілген азот (ІІ) оксиді азот (IV) оксидіне оңай тотығады
азот (IV) оксидін оттек қатысында суға сіңіру арқылы азот қышқылын алады.
Осы әдіспен 60-62% азот қышқылы алынады. Бұл қышқылды концентрлі күкірт қышқылымен қосып қыздырып айдау және суыту арқылы 97% азот қышқылын алады.
Азот қышқылының тұздары нитраттар деп аталады. Олардың барлығы да суда жақсы ериді. Нитраттар қыздырғанда ыдырайды. Құрамындағы металдардың активтігіне байланысты нитраттар әр түрлі жолмен ыдырайды. Металдардың активтік қатарында магнийге дейін орналасқан металдардың тұздары нитриттер мен оттекке, магний мен мыстың арасындағы металдардың тұздары металл оксидін, азот (IV) оксидін және оттек түзе, ал мыстан кейін орналасқан металдардың тұздары металға, азот (IV) оксидіне және оттекке ыдырайды.