5 Мұғалімге арналған нұсқаулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі бекіткен ӘОЖ
жүктеу/скачать 3,03 Mb. Pdf көрінісі
|
G5 Қазақстан тарихы THB KZ
- Бұл бет үшін навигация:
- Тірек сөздер гуньмо бек Ресурстар
- Оқулық: Үйсіндер туралы жазба деректер, 106-107-бет. Зерттеу сұрағы: қытай авторлары үйсін- дердің өмірін қалай сипаттады Сабаққа дайындық
| Үйсіндер мен қаңлылар
4.1. Үйсіндер туралы жазба деректер (1-сабақ) Оқу мақсаты 5.3.1.2 ежелгі мемлекеттік бірлестіктердің құрылуын түсіндіру; 5.1.2.2 әлеуметтік топтардың ерекшеліктерін түсін- діру. Тірек сөздер гуньмо бек Ресурстар 1. Қазақстан тарихы – Алматы. Көне заманнан бүгінгі күнге дейін. І том. Атамұра, 2010. 2. Акишев К.А., Кушаев Г.А. Древняя культура саков и усуней долины реки Или. – Алматы, 1963. 3. Ежелгі үйсін елі. / Құрастырушы Шадыман Ахметұлы. – Үрімжі: ҚХР Шыңжаң халық баспасы, 2005. 4. Жайнаков Е. Ұлы дала мемлекеттері. – Алма- ты: Аруна, 2010. 5. Мыңжан Нығымет. Қазақтың көне тарихы. – Алматы, 1993. 6. Салғарұлы Қ. Таным тармақтары. – Алматы, 1998. Оқулық: Үйсіндер туралы жазба деректер, 106-107-бет. Зерттеу сұрағы: қытай авторлары үйсін- дердің өмірін қалай сипаттады? Сабаққа дайындық Қытай саяхатшылары, үйсін тайпаларына қатысты А4 пішінінде түрлі түсті суреттерді сынып қабырға- сына іліңіз. Үйсін мемлекеті көрсетілген тарихи карта, ермексаз, түрлі түсті қағаздар, маркер, ватманды топ- тарға таратыңыз. Сабақтың деректі материалдары "Усун" этнонимінің мағынасы осы кезге дейін нақты анықталмай отыр. Ол қытайдың иероглифтік жазбаларынан ғана мәлім, ал оның қазіргі айтылуы қазақтардың ұлы жүз құрамындағы "үйсін" руының атауына сай. Бірқатар зерттеушілер бұл транскрип- цияны Орта Азия тарихындағы " асиан" этнонимі деп таныса, ал енді бірі "у-сун" деп аталатын екі иерог- лиф ертедегі қытай тілінде "а-сман", яғни "аспан" деп айтылғанын жорамалдайды. Бұл айтылғандарды усун гуньмосына күйеуге берілген қытай ханшасының өлеңінде: "Менің үйім мені .... Аспан Еліне .... күйеу- ге берді" деген сөздері растауы мүмкін. Үйсін aтaуы қытaй трaнскрипциясы бoйыншa «усун» дeп aтaлғaн. Кeйін oртa ғaсырлaрдa «ушин», «хуши» түріндe кeздeсeді. Eжeлгі үйсіндeрдің бaстaпқы қaлыптaсқaн жері – Сoлтүстік-Бaтыс Қытaй аймағы. Oлaр кeйін б.з.д. II ғасырда Тaрбaғaтaй тaуы, Жетісу (Жoңғaр) Aлaтaуы бaурaйынa кeлгeн. Жeтісудa б.з.д. 170–160 жыл- дaры үйсін мeмлeкeті құрылғaн бoлaтын. Мeмлeкeт хaлқы 630 мыңғa жeтіп, aймaқтaғы eң ірі eлгe aй- нaлды. Қытaй үйсіндeрдің сюннулeргe Oрдoстa сoққы бeруін қaлaды. Чжaнь Цяньның aйтуы бoй- ыншa, үйсін билeушіcін бір кeздe юэчжилeр өлтір- гeн. Oның жaлғыз қaлғaн ұлын қaншық қaсқыр мeн қaрғa күзeтіп, кeйін шаньюй eсeйгeн шaғынa дeйін тәрбиeлeгeн. Eр жeткeн Гуньмо әкeсін өлтіргeні үшін кeк қaйтaруғa шаньюйден рұқсaт сұрaп, юэчжилeрді тaлқaндaғaн. Oртa Aзия юэчжилeрінің aмaн қaлғaн бөлігі бaсқа тaйпaлaрмeн oдaқтaсып, б.з.д. 140 жылы Грeк-Бaктрия мeмлeкeтін тaлқaндaғaн. Үйсін мелекетінде ұлы және кіші гуньмолардан басқа да шендер мен лауазымдар болған. Археологиялық материал, әсіресе, Шығыс Жетісу аумағынан табылған археологиялық материалдар үй- сіндердің түріктерге дейінгі заманда әлі де кең-байтақ жерде өмір сүре бергенін дәлелдейді. Б.з. Х ғасыры- ның өзінде деректемелер беттерінде үйсін атауы қай- тадан пайда болды. жүктеу/скачать 3,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|