Оқулық: Қаңлылардың қалалық мәдениетінің дамуы, 112-113-бет.
Зерттеу сұрағы: қаңлыларда қала мәдени-
етінің дамуы немен байланысты болды?
Сабаққа дайындық Ұлы Жібек жолының картасын тақтаға, сауда тауар-
ларының түрлі түсті суреттерін сынып қабырғасына
іліңіз. Көк-Мардан қаласының суретін түрлі түсті етіп
шығарыңыз. Қаңлы тұрғын үйінің сипаттамасы беріл-
ген кеспеқағаздарды қиып дайындаңыз. Маркер, ват-
ман, түрлі түсті қағаздарды топқа таратыңыз.
Сабақтың деректі материалдары Археологтар қаңлыларға жататын
Жанбас-қала, Қорғанша-қала, Базар-қала, Қойқырылған-қала және т.б. ескерткіштерді ашты. Бұл қалалар – үлкен
бекіністер. Мысалы, Қойқырылған-қала дөңгеленіп
салынған, оның жалпы диаметрі – 87,5 м, тоғыз мұна-
расы бар. Оның қазіргі сақталған биіктігі – 8 м. Қазір
Оңтүстік Қазақстаннан табылған ерте орта ғасырлар-
дағы көптеген қалалардың түп-тамыры сонау қаңлы
дәуірінде пайда болған қоныстар. Б.з.д. І мыңжыл-
дықтың ортасынан б.з. І мыңжылдықтың ортасына
дейін Арал өңірінде өзіндік ерекшелігі бар Жетіасар
мәдениеті өркендеген. Бұл мәдениет жүз елуден
астам бекіністі қала орындарын қамтиды. Барлық қа-
лалар күшті және дамыған қорғаныс құрылыстарының
жүйесімен бекітіліп, ішіне түгелдей секция үйлер са-
лынған.
Құрылыс салуға көлемі үлкен шикі кірпіш, күйдіріл-
ген кесектер пайдаланылған. Күмбездерді көтергенде
трапеция сияқты шикі кірпіш қаланып, тұрғын жайлар-
дың төбесін жапқанда, есік жақтауларына және басқа-
ларына ағаш құрылымдар қолданылған. Зерттеушілер
бекіністер құрылысынан қоғамдық міндеттер атқа-
рылған, әлдебір жоралғылар өткізуге арналған жайлар-
ды да бөліп көрсетеді. Бұл жайлар көлемімен, өзгеше
сәкілері болуымен ерекшеленеді. Қалалар, әдетте же-
келеген суландыру жүйесінің төңірегінде бес-жетіден
топталған. Олардың арақашықтығы 10–12 шақырымға
жетеді.
(Ақпарат e-history.kz сайтындағы материалдар не-
гізінде дайындалды.)
