5-сыныбына арналған оқу құралы

салт-дәстүр – традиция

нәресте – новорожденный

бесік – колыбель

өнегелі – примерный, образцовый

елеулі – значительный, достойный

1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқып, мазмұнын айтып беріңдер.
Жаңа туған нәрестені бесікке салу да халқымыз дәстүрдің бірі. Бесікке салу жолы үлкен өнегелі әжелеріне, әйелдерге тапсырылады. Ол бесікті отпен аластап, баланы бөлейді. Бесік үстіне жеті түрлі қадірлі, таза заттар қойылады. Бесікке салған адамға «бесікке салар» кәделі сый беріледі. Осындай қуаныш үстінде «Бесік жыры» айтылады:

Айыр қалпақ киісіп,

Ақырын жауға тиісіп,

Батыр болар ма екенсің?

Бармақтарың майысып,

Түрлі ою ойысып,

Шебер болар ма екенсің?

Таңдайларың тақылдап,

Сөзіңді жұрт мақұлдап,

Шешен болар ма екенсің?

Бесік ағаштан, негізінде талдан иіп жасалады. Бесіктің мынадай құрал- жабдықтары болады: жастық, мамық, жөргек, түбек, шүмек, қолбау, тартпабау т.б.
1- тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңдер.

1. 
   Бесіктің қандай пайдасы бар?
   
2. 
   Бесікті неден жасайды?
   
3. 
   Бесіктің үстіне қандай заттар қойылады?
   
4. 
   «Бесік жыры» қай кезде айтылады?
   
5. 
   Баланы бесікке кімдер салады?
   

2- тапсырма. Мәтіннен көптік жалғаулы сөздерді теріп жазыңдар.

Үлгі: әжелеріне-әже-лер

3-тапсырма. Берілген сөздердің қосымшаларын ажыратыңдар.
Үлгі: нәрістені – нәрісте - түбір, зат есім

• 
  ні – табыс септігі
  

Нәрестені, бесікке, халқымыз, дәстүрдің, елдің, әжелеріне, бесікті, әйелдерге, халқының, ойындар, анасын, үлкендері.
4-тапсырма. Мәтінде берілген «Бесік жыры» өлеңін мәнерлеп оқып, мазмұнын түсініп жаттаңдар.
Ұлттық аспаптар


1-тапсырма. Синоним сөздердің мағынасын түсініп, сөйлем құрастырыңдар.

Аспап – құрал – сайман - жабдық сүйемелдеу - ойнау

оқиға – жағдай аузын ашу - таң қалу

өлең - ән перне - ішек

Домбыра

2-тапсырма. Мәтінді оқып, мазмұнын айтып беріңдер.
Қазақ халқының табиғи ұлттық музыка аспабы – домбыра. Халқымыздың тарихындағы оқиғалар жыр, эпос, аңыз, өлең түрлерінде домбырамен сүйемелдеу арқылы айтылды. Ол күй үлгісінде ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, бізге дейін жеткен. Қазір бұл аспапта шығыс пен батыстың классикалық шығармаларын да ойнауға болады.

Домбыраны білмейтін қазақ жоқ. Бірақ олар Қазақстанның әр аудандарында әр түрлі болып келеді. Мысалы, мойны ұзын, шанағы жұмыр, он екі, он төрт пернелі домбыра көбіне Батыс Қазақстанға тән. Ал көлемі шағын 7-9 пернелі домбыралар Солтүстік, Орталық, Оңтүстік Қазақстанда көп таралған. Домбыраның негізгі екі түріне байланысты, орындаудың да екі түрі-«төкпе» және «шертпе» қағыстар қалыптасқан. Ел арасында бұл екі дәстүр қатар дамып келеді.

3-тапасырма. Мәтін бойынша сөйлемдерді толықтырыңдар.

1. 
   Ұлттық аспаптың бірі- ... . 2. Домбырада ..., ... , ... сүйемелденген.
   

3. Күйшілер ... күй тартқан. 4. Қазір домбырада шығыс пен батыстың ... ... ойнайды. 5. Домбыра ... ..., ... ... пернелі. 6. Солтүстік Қазақстанда ... - ... пернелі домбырада ойнайды. 7. Домбырада ... 2түрі бар. 8. Олар «...» және «...» қағыстар деп аталады.

4-тапсырма. Мәтін бойынша түсініктеріңді тексеріңдер.

№	Сөйлем	Дұрыс	Бұрыс
1	Домбыра халыққа кең таралмаған аспап.
2	Домбыра ата-баба мұрасы.
3	Домбырада тек күй тартуға болады.
4	Классикалық музыкаларды домбырада ойнайды.
5	Домбыраның түрлері көп.
6	Домбыра орындаудың екі түрі бар.

5 – тапсырма. Суреттегі ұлттық аспаптардың атын атап, жаттап алыңдар.

6 - тапсырма. Өлеңді жаттап айтып беріңдер.
Домбырадай шежіре жыр болмаған,

Даламыздың тағдырларын толғаған.

Армандарын,

армандарын,

армандарын халқымның,

Аманат қып ұрпағына жолдаған.

Ұлттық киімдер

жүктеу/скачать 3,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: