5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығына арналған

1. 
   В.Скотты тарихи роман жанрын туғызушы деп неге атайды?
   
2. 
   Скоттың ақындығы қай туындылардан көреміз?
   
3. 
   В.Скоттың атын алғаш әлемге әйгілі еткен туындысын ата.
   
4. 
   Жазушының ағылшын әдебиетіне енгізген жаңалықтары.
   
5. 
   Ақынның романтикалық ойлары.
   
6. 
   Суреткердің тарихи романдарының даму кезеңдерін айт.
   

Тірек сөздер: консульдік, бірінші империя, Наполеон империясы, романтикалық эстетика, июль монархиясы,

1. 
   Франциядағы тарихи оқиғалардың романтизмге әсері.
   
2. 
   Француз романтизмінің қалыптасу кезеңдері.
   
3. 
   Француз романтизмінің алғашқы қарлығаштары.
   
4. 
   Француз романтизмінің әлем әдебиетіне жасаған ықпалы.
   

Француз романтизмі ХVІІІ ғасырдың соңында болған буржуазиялық революцияға байланысты елдегі саяси күрестердің аясында туындады. Романтизм өкілдерінің қоғамдық өзгерістерге деген көзқарастары әр қилы болды. Біреулер өткен дворяндық қоғамды аңсаса, біреулері жаңа өзгерістерге барынша ықыластарын танытты. Романтикалық идеялардың өркен жаюы Францияда әсіресе XIX ғасырдың алғашқы 30 жылдығымен сәйкес келеді.

Зерттеушілердің дәуірлеуі бойынша: Француз романтизмінің бірінші кезеңі Консульдік және бірінші империя (шамасы 1801-1815 жылдар) тұсында қалыптасты. Бұл уақытта романтикалық эстетика жаңа қалыптасып, оған жаңа ағымның алғашқы өкілдері: Шотобриан, Жермен де Сталь, Бенжамен Констан сынды жазушылар енді.

Екінші кезеңі елдегі Қайта құру науқаны (1815-1830) тұсында басталды. Францияда Наполеон империясы күйреп, шетел интервенттерімен бірге ел билеу ісіне бұрын тақтан қуылған Бурбон корольдығының мұрагерлері қайта оралды. Осы кезеңде романтикалық мектептер түбегейлі орнығып, романтизмнің басты эстетикалық заңдылықтары пайда болған еді. Әсіресе әдебиетте түрлі романтикалық жанрлар: лирика, драма, тарихи романдар бұрын соңды болмаған қарқынмен жаңа бағытта көрініс тапты. Осы тұрғыда ірі жазушы-романтиктер Ламартин, Виньи, Нерваль, Гюголардың шығармашылық әлемін алуға болады.

Үшінші кезең – Июль монархиясы (1830-1848) жылдарына сәйкес келеді. Бұл кезеңде буржуазиялық үстемдік толық орнаған болатын. Көп ұзамай бірінші республикалық көтеріліс, Леон, Париж қалаларында алғашқы жұмысшылар қозғалысы бой көтеріп, утопиялық социализм идеялары тарай бастайды. Осы уақытта Виктор Гюго мен Жорж Санд секілді белгілі халықшыл романтиктердің алдында жаңа қоғамдық-әлеуметтік сұрақтар туындады. Сол сияқты өздерінің реалистік көзқарастарын таныта бастаған Стендаль, Бальзак сынды жазушылар соны жанр – әлеуметтік романтикалық романдарға қалам тартқан болатын.

Жалпы француз мәдениеті, соның ішінде француз әдебиеті 1789-1794 жылдар аралығын қамтыған ұлы әлеуметтік-саяси төңкеріс – Француз революциясының ықпалы негізінде қалыптасты. Бұл мәселе ХIX ғасырда да маңызды болып қала берді. Тіпті революцияның қарсыластарының өздері де оның тарихи заңдылығы туралы оң көзқараста болды. Көп жылдар бойы эммиграцияда болған Франсуа Рене де Шатобриан өзінің алғашқы шығармасын «Өткен және бүгінгі революциялардың тарихи, саяси, моральдық тәжірибелерінің Француз революциясымен байланыста қарастырылуы» (1797) деп атай келе, ескі режимнің күйреп, құлауын заңдылыққа балап, оның жаңаша қалпына келуін үміт етті. Ал, Шарль Нодье (1780-1844) өзінің «Қуғындағылар» (“Изгнанни-ки”) атты повесінде революцияның қоғам өміріндегі тарихи ролін аша отырып: «Бұл – келешек ұрпақ үшін үлкен мектеп болады»,-деп атап көрсетті. Осы арқылы олар өз замандастарының сол уақыттағы дүниетанымын аңғартқандай болды.

Тарихи процестер аясындағы адамның ролін тарихи тұрғыдан пайымдау өзгерді. Мысалы, Шатобриан, тарихи қоғамның прогресивті түрде дамуын жоққа шығарып, оны «еш мағынасыз оқиғалардың иірімдері» деп атады. Беранже бұған қарсы пікірді ұстанып бақты. «Франция үлкен саяси мәні бар орасан зор қоғамдық революция жасап, әлем жұртшылығына дамудың жаңа жолын ашты»- деп жазды.

Жалпы осы кезеңдердегі француз романтиктері қоғамда болып жатқан оқиғалардың заңдылықтарын ашып суреттеумен қатар, адамзаттың прогресивті алға жылжуында жеке тұлғаның беделді рөлін нақты көрсетуге тырысты.

Сонымен, Француз романтикалық әдебиетін шартты түрде мынадай кезеңдерге бөліп қарастырамыз:

1. 
   1801-1815 ж.ж., Консульдік және бірінші империя тұсында;
   
2. 
   1815-1830 ж.ж., Қайта құру науқаны кезеңі;
   
3. 
   1830-1848 ж.ж., Июль монорхиясы кезеңіндегі әдебиет.
   

Бретондық ақсүйектер отбасынан шыққан Франсуа аристрократиялық ортада тәрбиеленеді. Жасынан ағартушылық идеяларға бой ұрған ол, Парижге әскери мәнсап қуу ниетімен келеді. Бірақ сарай мен шіркеу ішіндегі жемқорлыққа төзбей, оларға қарсы пиғылы туындайды. Көңілін жайлау үшін, Жан Жак Руссоның шығармаларын оқып, қарапайым адам мен табиғат заңдылықтары туралы шығармалар жазуға бет бұрады.

Шатобриан сол кезде Францияда басталған революцияны қабылдамай, географиялық экспедициямен бірге Америкаға кетіп қалады. 1792 ж. Америка сапарынан еліне қайтып оралғаннан соң, мұндағы контреволюциялық қозғалысқа ат салысып, қолбасшы Конденің әскеріне де қосылады. Содан соң Англияға қоныс аударып, онда сегіз жылдай тұрақтайды. 1797 жылы Англияда жүріп Шотобриан эмигранттар арасында өзінің есімін танытқан «Революциялар туралы тәжірибе» («Опыт о революциях») атты белгілі шығармасын жазды. Автор аталған еңбегінде Францияда жуырда болып өткен революцияға деген үзілді-кесілді қарсылығын білдіреді.

Көп ұзамай француз романтикалық эстетикасының әліппесіндей болған «Христиандық данышпан» («Гений христианства») /1802/ атты философиялық трактатын жарыққа шығарды. Бұл шығармасында Шатобриан ағартушылардың көпшілігі қарсы болған христиан дінінің мәртебесіне оң көзқарасын білдіре отырып, жекелеген өзіндік ойларын да келтіреді. Ол: «Христиан діні – мәдениетімізді өркендетіп, байытты. Сондай-ақ, жан мен тәннің драматизмге толы жаңа күресін ашты», – деген тұжырым жасай келе, мәдениетті – «христианға дейін» және «христиандық» деп екіге бөліп, оның адамзат тарихымен бірге дамып, өзгеріп отыратындығын айтты.

Францияға қайта келгеннен соң Шатобриан саяси істерге жиі араласып, өзінің эгоцентристік көзқарастарымен көрініп қалып жүрді. Соған байланысты Бурбондықтармен ара қатынасы бұзылады. «Христиандық данышпан» шығармасындағы кейбір көзқарастары үшін шіркеумен де қарым-қатынасы керісінше өзгеріп, жазушы өмірі қуғынға, ауыртпашылыққа тап болады.

Шатобрианның атымен жаңа әдеби жанр – романтикалық тәубешілік (сырласу) романдардың қалыптасуы байланыстырылады. Лирикалық монолог арқылы кейіпкердің тәубесіне келуін бейнелейтін шығармаларда, автор тарапынан сыртқы әлем шартты түрде ғана алынады. Басты тұғыры, орталық кейіпкердің қиындық пен қайшылықтарға толы ішкі жан дүниесін ой елегінен өткізіп, аша білуінде. Бұл романдардан автордың өзіндік «мені» де айқын көрінетіндігі соншалықты, тіпті кей кездері шығарма кейіпкерлерімен астасып та кеткендей болады. Замандастары ойдан алынған оқиғалар сюжетінен өмірбаяндық элементтерді кездестірсе, ал кейіпкерлерден – нақты өмірдегі адамдарды аңғарған. Содан барып «кілтті роман» термині пайда болды.

Осындай бағытта жазылып, Шатобрианның атын әдеби әлемге танытқан шағын екі повесі «Атала» /1801/ мен «Рене» /1805/ оқиғалары америкалық үндістер өмірінен алынған.

«Атала» туындысында автор француз әдебиетіне ұмыт болған антикалық лепті әкелуге талпыныс жасайды. Повестке жазған түсініктемесінде: «Француз әдебиетіне антикалық әлемді жақындатқым келді», – дейді. Құрылымы жағынан алғанда «Аталада» көнеректік рапсодтардың формасы қолданылған. Бұл дегеніміз, мәтінді пролог, әңгіме, эпилогқа ажырату және әңгімені тарауларға бөлу болатын. Шатобриан осы шығармасын Америкаға барар сапары алдында жазбақшы болғанын айтады. Алайда, оның бұл ойы, Америка елді мекендерінің бай табиғаты мен байырғы тұрғындары – үндістердің әдет-ғұрыпы, салт-дәстүрімен жете танысқанынан соң ғана жүзеге асты.

Повестегі басты мотив – махаббат жайындағы әңгіме. Кейіпкердің әңгімесі. Бұл – туыстық қарым-қатынастарға, ежелден қалыптасқан дәстүрге, жазадан қорқуға қарсы тұрған махаббат хикаясы. Басты кейіпкерлер Шактас пен жауласқан көрші тайпа көсемінің қызы Аталаның қысқа ғана бақытына «үшінші кейіпкер» болып табиғат араласады. Табиғат өзінің әр түрлі құбылыстары арқылы оларға деген сенімін, көмегін, тіпті ренішін білдереді. Табиғаттың тамаша бейнесі кейіпкерлердің көңіл-күйімен бірге тыныстап, махаббат сырын шерткендей болады. Алайда бұл сәт ұзаққа бармай, христиандық заңға қайшы болғандықтан Шактаспен мүлдем тұрмыс құра алмайтындығын білген Атала, өз-өзіне қол жұмсайды.

«Атала» повесті өз оқырмандарына кереметтей әсер сыйлады. Себебі, шығармада америкалық әсем табиғат пен жергілікті жұмбақ халықтардың тұрмыс-тіршілігі айрықша бояумен суреттелген. Осыған орай Шатобриан француз әдебиетіне мүлдем жаңа материал – экзотиканы енгізді. Бұл кейінен романтизм мәдениетінде қомақты орын алған құбылыс болды.

«Рене» – Франсуаның екінші повесі. 1805 жылы жарық көрген бұл туындысы бастапқыда замандастары тарапынан қолдау таппады. Өмірден әбден түңілген басты кейіпкер Рене де өз басынан кешкен оқиғаларын еш бүкпесіз ортаға жайып салады. Бұл туындыда да кейіпкер экзотикалық табиғат аясында, ағаш түбінде отырып соқыр, әбден қартайған Шактас пен миссионер Суэлге өз өмірінен сыр шертеді.

Байырғы дворяндық жанұяның кенжесі Рене әкесі қайтыс болғаннан соң «қайнаған өмір» ортасына күмп береді. Алайда, адамзат әлемінің тұрақсыздығы мен баянсыздығының жапа шегіп, өкінішпен бар ғұмырын өткізеді. Өмірге деген құштарлығынан айрылып, дел-сал күйді басынан кешіреді. Өйткені шығарма кейіпкерлерінің арасындағы қарым-қатынастарға бұл ортадан мүлдем орын жоқ болатын. Ол өмірдегі жанына жақынның барлығынан айрылған еді.

Жалпы Шатобрианның бұл туындысы алғашында өз бағасын алмағанымен, кейіннен оның барлық шығармаларынан асып түсіп, оқырман қауымның рухани байлығына айналды.

Жазушының сондай-ақ, 1809 жылы «Азаптағылар» («Мученики») прозалық эпопеясы, 1810 жылы «Абенсеррахтардың ақырғы тарихы» («История последнего из Абенсеррахов») повесі, 1811 жылы «Парижден Иерусалимге саяхат» (Путишествие из Парижа в Иерусалим») туындысы жарық көрді.

1830 жылғы революциядан соң Англияға қоныс аударған Шатобриан жазуын жалғастырады. Оның өмірлік мемуарлары қайтыс болғаннан кейін ғана, 1849-50 жылдары журналдарға басылды.

Шатобриан өзінің дүниге деген күрделі көзқарасы туралы 1826 жыл меммуарында былай деп жазады: “Ақсүйек және жазушы, мен ой-сананың ұйғарымымен роялистпін, ар-намысыма байланысты бурбонист және тәбетім бойынша республикандық-пын”. Бұдан шығатын қорытынды: Шатобриан алғашқылардың бірі болып XVIIІ ғасырдың соңы мен XIX ғасыр басындағы дүрбелең дәуірдегі тарихи кикілжіңдерге душар болған адамның ішкі жан дүниесін шебер аша білуінде. Ол осындай ерекшеліктерімен әлем әдебиетінің тарихындағы талантты жазушы, шебер суретші болып қала бермек.

Шатобрианның шығармашылығы кейінгі замандастарына да үлгі-өнеге болып, зор ықпалын тигізді. Жас Бальзак пен бозбала Гюго кезінде өздеріне рухани ұстаз санап, Гюго тіпті өз күнделігіне: «Шатобриан болғым келеді – немесе ештеме!», - деп жазған екен.
Француз романтизмінің ақындары
Альфонс де Ламартин (1790-1869). Романтикалық лирикаға Ламартин алғашқы қадам жасаушылардың бірі болып табылады. Оның қалдырған аса бай мұрасын баспа бетін көрген бірқатар өлең кітаптары, соның ішінде лирикалық және өзі шығарған “христиандық эпопеяларының” – «Періштенің құлдырауы» («Падение ангела») т.б. іштей аяқталған үзінділері құрайды.

Дегенмен кейінгі ұрпақ санасында оның ең алғашқы шыққан туындыларының кейбіреуі ғана толық сақталған. Соның ішінде «Поэтикалық ойлар» («Поэтические раздумий») /1820,1823/ жинағының екі басылымындағы «Көл» («Озеро») және «Жалғыздық» («Одиночество») атты элегиялары. Олар Ламартиннің сүйіктісінің дүниеден ерте өтуіне байланысты туған толғамдар.

Автордың бұл меланхолиялық элегиясы адам баласының қысқа ғана ғұмыры, күйбең-тіршілігі, сол өмірдегі қас-қағым сәттей болған нәзік те, баянсыз махаббаты туралы әдеби-философиялық ойлармен өрнектелген. Ол қоршаған ортаның барлығын жанды зат ретінде елестетіп, өзімен бірге мұңға батырғандай болады. Нәтижесінде, Ламартин туындыларында кез-келген қатты заттың өзі, бар қасиетінен өзгеше рухтағы солқылдақтыққа салынады.

Ақынның осы бір қыры кезінде В.Г.Белинскийдің: Ламартин лирикасы – өңкей ухлеу, охлеу, бұлттар, тұмандар, булар, көлеңкелер мен елестерден жасалған, – деп сынауына негіз болады. Мистикаға бағытталған «ламартиндік елес» – қоршаған ортадан өз әлемінің рухымен қосылап тыныштық табуды көздейді.

Альфред де Виньи (1797-1863). Ламартинге қарағанда Виньи көзі тірісінде тек бір ғана – “Көне және қазіргі поэмалар” («Древние и современные поэмы») /1826/ атты өлеңдер жинағын баспадан шығарды. Оның соңғы 30 жыл бойы жазған басқа туындылары автор қазасынан кейін, 1864 жылы ғана “Тағдырлар” («Судьбы») деген атпен жарық көрді.

Ақын да ойшыл Виньи өзінің бар асыл ойлары мен басынан өткергендерін көбінесе библиялық мифтен не өмірден алынған оқиғалармен астастырып отырған. Хрестоматиялық мақамдағы “Қасқыр өлімі” («Смерть волка») туындысында бір түндік аңшылық жайында айтылады.

Онда ізге түскен аңшылардан құтыла алмасын білген көкжал бөрі, үйірін аман қалдыру үшін бір топ итпен тайсалмай шайқасқа түсіп, өлермендікпен жолдарын бөгейді. Сөйтіп өз өмірін қия отырып, үйірі мен бөлтіріктерінің алысқа ұзап кетуіне жағдай тудырады. Ол бұл жерде қасқыр өлімінен адам баласының да үлгі аларлық жақтары бар екендігін аңғартқандай. Шығарма соңында оқиға желісі авторлық баяндаудан философиялық үлгі-өсиет сарынына ауысады. Виньи өзіндік өнегелі-адамгершілік көзқарасын осы туындысында анық көрсеткен.

Виньи шеберлігі – оның ойының мөлдір де тазалығында. Автор қандай жайды жазса да, оны ең алдымен әбден салмақтап, кесіп-пішіп алып, жинақы да қарапайым күйінде ғана оқырманына ұсынуды мақсат тұтқан. Бұл әсіресе оның белгілі кіші лирикалық эпопеяларынан айқын көрініс табады. Соның ішінде “Бақташының лашығы” («Пастушье хижина») туындысы нағыз романтикалық сарындағы нәзік лириканың көркем айшықтарымен көмкерілген.

Англияға жасаған сапарынан соң, 1837 жылы жарық көрген оның екінші “Лазарь” жинағында француз лирикасын алғаш рет заводтар мен көмір шахталарындағы өндірістік қайшылықтардың қыр-сырымен қанықтырды. Ондағы жұмысшылар өміріндегі ауыртпашылықтар мен өндіріс орындарындағы өрескел жағдайлар ақынды бей-жай қалдырмайды. Жалпы О.Барбье өз шығармалары арқылы ХIX ғасырдың француз поэтикалық сатирасына күлкілі жайыттар арқылы қоғамдағы шынайы таргедиялық хал-ахуалды көрсетуді әкелді.

Мюссе кейінен де өзінің шеберлігін көрсететін эпиграмалалық тапқырлыққа толы, жеңіл де қарапайым түрдегі орта ғасырлық романстардай сәл көңілсіздік лебі есетін өлеңдерімен ерекшеленді. Алайда уақыт өте Мюссе лирикасы да «ғасыр дерті» атанған жан жабырқаушылығына, көңіл күйсіздігі мен жегідей жеген күдікке толы болды.

Оның осындай жан тебіріністерін нақты көрсеткен өлеңдері «Түндер»(«Ночи») /1835-1837/ атты төрт бөлімдік жинағына енді Оның үшеуі – нәзік жанды ақынның музамен шын жүректен сыр шертісе отырып, мұңын шағуына арналған. Ал «Желтоқсанның түнінде» автор тумасынан өлгенге дейін жанында ерген –«жалғыздық» жайындағы жан айғайы айтылады.

Дегенмен ақын француз лирикасындағы жеке тұлғаның ішкі жан дүниесінің сезім иірімдерін дөп басып тауып, көрсете білген романтиктердің бірі болмақ.

Жерар де Нерваль (1808-1857). Жерардың нақты есімі – Лабрюни. Бала кезінен жетім қалған ақын, кедейшілік пен ауыр тұрмыстың тауқыметін ғұмыр бойы тартып өтті. Бақытсыз махаббат, ғашығының ерте дүниеден өтуі Нерваль тағдырын одан әрі ауырлата түсті. Мұның үстіне жүйке ауырының асқынуы, ақырында оның өз-өзіне қол жұмсауына әкеліп соқты. Ақынның осындай ауыр тағдырына байланысты Францияда оны «қарғыс тиген ақын» атады. Өз өмірі туралы ақын «Үлессіз қалған» («Обездоленный») атты еңбегінде нақты жазып кетеді.

Бізге жеткен Нерваль мұрасы тек екі жинақ қана. Олар ертеректе жазылса да 1852 жылы жарық көрген «Кіші одалар» («Маленькие оды») және 1854 жылы басылған «Химерлер» атты лирикалық сонеттер жиынтығы.

Өз шығармашылығында Нерваль көбінесе шығыстық, көнегіректік мифтерді, ортағасыр фольклорлық аңыздар мен християндық түсініктерді өзіндік қиял әлемімен шебер ұштастырып отырған. Осы аңыздардан өріс алған ақынның жасырын ойынан, адам ғұмырындағы өлім мен қайта өмірге келудің кезектесуі жаңа үміттің кепілі ретінде көрінеді. Нерваль «түс – басқа өмір» деп айта отырып, онда шынайы өмірдің ақиқаты бейнеленгенін дәлелдемекші болды. Кейіннен оның бұл тұжырымын ХХ ғасырдың символистері мен сюралистері өз бағыттарында қолданды.
Дәрісті бекіту сұрақтары:

1. 
   Француз романтизмінің қалыптасуына тікелей әсері бар тарихи оқиғаларды ата.
   
2. 
   Француз романтизмі неше кезеңге бөлінеді.
   
3. 
   Француз романтизмінің көрнекті өкілдері кімдер?
   
4. 
   Шатобрианның романтикалық туындылары.
   
5. 
   «Атала», «Рене» повестерінің көтерген тақырыбы.
   
6. 
   Альфонс де Ламартин, Альфред де Виньи, Огюст Барбье, Альфред де Мюссе, Жерар де Нервальдардың романтикалық шығармалары жайында не білесің?
   

1. 
   А.Дюманың тарихи-шытырман оқиғалы романдары.
   
2. 
   Жазушының суреткерлік шеберлігі.
   
3. 
   Дюманың 40-шы жылдарда жазған туындылары.
   
4. 
   Дюманың гуманистік идеялары.
   
5. 
   Ж.Санд туындыларындағы басты тақырып.
   
6. 
   «Орас», «Консуэло» романдарының тәрбиелік мәні.
   
7. 
   А.Дюма, Ж.Санд шығармаларының әлем әдебиетіндегі орны.
   

Александар Дюма – республика генералының ұлы. Жас кезінен әр түрлі қызметтер атқарып, Парижге келгенде классицизмге қарсы романтикалық күрестің қайнаған ортасына түседі. Әдебиет әлеміне құрдасы Виктор Гюгоның әдеби үйірмесінің мүшесі ретінде араласады.

Жас талантқа оның алғашқы «Геннрих ІІІ және оның ауласы» («Генрих ІІІ и его двор») атты тарихи драмасы бірден атақ әкеледі. Бұл туынды өз ортасында алғашқы романтикалық драма тұрғысында қабылданып, жаңа бағыттың басы ретінде бағаланды.

Бұл туындының әр минуты шым-шытырық оқиғаларға толы. Көрермендерге король мен герцогиня, астролог Руджери, герцог Гизолардың арасындағы қым-қиғаш қарым-қатынастар сахна төрінен өзгеше әсер тудырды.

Одан соң «Антони» /1931/, «Нельдік мұнара» («Нельская башня») /1832/, тағы басқа көптеген шығармаларын жазды. Отызыншы жылдардың ортасынан бастап, бірінен соң бірі жарық көрген тарихи романдарының талайы әлем оқырмандарына танылып, оның есімін елге танытты. Ал, ең атақты туындылары қырқыншы жылдармен сәйкес келеді: «Үш ноян» (Три мушкатера») /1844/, «Жиырма жылдан соң» («Двадцать лет спустя») /1845/, «Марго ханшайым» («Королева Марго») /1845/, «Граф Монте-Кристо» /1845-1846/ т.б.

Дюма шығарамашылығы алғашында демократиялық тынысты қосымша жанрлар – жеңіл мелодрамалар мен әлеуметтік-шытырман оқиғалы роман-фельетондармен байланысты болды. Көптеген туындылары, соның ішінде «Граф Монте-Кристо» ең алдымен газет беттерінде жеке-жеке фельетон түрінде басылып, көпшілікке танылды. Оның романдарының көркемдік-эстетикалық табиғатына көбінесе қарапайымдылық, тіпті жеңіл мінезділік, қызу да асқан құмарлылық, мелодраматикалық әсерлілік, тартымды фабула, авторлық көзқарастар мен көркемдік қолданыстардың жалпыға бірдей жетімділігі тән болып келеді.

Жазушының тарихи романдары романтизмінің бәсеңсіп бара жатқан кезеңінде жазылды. Соған қарамастан Дюма романтикалық көркемдік ойларға басқа қырынан келіп, оған оқырман жеңіл де жылы қабылдайтын, көңіл жадыратарлық рең мен өзгеше леп бере білді. Сөйтіп, тарихи жанрды романтизмнің барша әлем жұртшылығы ең бір сүйіп оқитын саласына айналдырды.

Дюма да Вальтер Скоттай, тарихи оқиғалардың тереңіне бойлай бермейді. Оның романдары – авантюрияға құрылып, көбіне тарихтың жарқан беттерінен алынған драматизм мен шым-шытырық, қызық оқиғаларға толы. Кейіпкерлерінің ара қатынасы мен шынай жайыттарға өз қиялы да астаса келе, өзгеше бір әсер тудырады. Шығарма материалы ретінде автор мемуарлар мен құжаттардағы тіпті ақпарат құралдарындағы хроникалық материалдарды алып зерттеп, зерделей отырып көркем туындыға айналдырған. Бұл да жазушы шеберлігінің бір қыры болса керек. Бір жағынан автор тарихи фон мен қоғамдағы жергілікті колоритті әдемі де әсерлі етіп суреттегенімен, алдына сол жайыттардың қыр-сырын толықтай ашып көрсетудің мақсатын қоймаған.

Басты тарихи оқиғалар: соғыс, саяси төңкерістер – Дюмада өзінің жеке көзқарасы тұрғысында беріледі. Олар: қоғамдағы ұсақ-түйек кемшіліктер, билеушілердің машақаты мен мінез-құлықтары, өзімшілдік пен жеке бастың қамы, сарай маңындағы абыр-сабыр оқиғалар төңірегінде өрбіп отырады.

Бұл әсіресе атақты «Үш ноян»(«Три мушкатера») туындысынан анық аңғарылады. Ришелье мен герцог Бекингемнің арасындағы келіспеушілік кардинал мен король Людовиктің теке-тіресіне ұласады. Тарихи оқыс оқиға Англиямен соғыстың туындау-туындамауы түкке тұрмайтын болымсыз дүниеге байланысты өрбиді. Ол кезейсоқ уақиға ноян Дартаньянның жақұт алқаны ханымға уақытында жеткізуіне қатысты еді. Дюма өзінің осындай ойдан алынған кейіпкерлерін тарихи жайыттарға белсенді түрде араластырып қана қоймай, оны қалауы бойынша бұрмалап та отырған. Мысалы, Дартаньян мен Атос Карл ІІ-нің Англияның королі болуына ықпал жасаса; король Людовик ХІV-ші Арамиспен арасындағы шиеленіске байланысты Бастилия қамауындағы ағасымен ауысып кете жаздайды. Қысқасы, Дюманың тарихи романдарының сюжеті көбінесе мелодрамалық дәстүрге сай келеді.

Дегенмен, автор тарихи шындықтан мүлдем алшақ кетпей, осындай шегіністер мен қызықты оқиғалар, тосын кейіпкерлердің іс-әрекетері арқылы өз шығармаларына айрықша рең беріп, оқырмандарына ерекше әсер силауды мақсат тұтқан. Оның бұл көркемдік әдісі романтизм әлеміне жаңа бір леп әкелді. Дюма қашанда прогрессивтік күштер мен халық жағында болып, зұлымдық әлемімен күресте көрінеді. Оған жазушының демократиялық ойлары мен республикандың түсініктерінің әсері мол болды.

Дюманың тарихи романдарының басты жетістігі, оның өткенді қазіргі өмірге мейілінше жақындатуында. Оқырман назарына тарихты жай ғана хроникалық түрде емес, өзгеше бояудағы, әдемі де әсерлі, тартымды да қызықты оқиғалар мен тарихи персонаждардың іс-әрекеттері арқылы өз заманынымен сәйкестендіре алып келеді. Суреткер-жазушы туындыларының сюжеті көбінесе шым-шытырық оқиғаларға құрылған. Аяқ асты туындайтын шиеленістер мен оның шешімін шебер тауып, әдемі суреттер арқылы, тапқыр ойлармен өрнектейді.

Суреткер романдарындағы басты кейіпкерлердің бейнесі тарихи персонаждардан кем сомдалмаған, керісінше, кей жерлерде өмірдегі болмысынан өзгеше, асыра суреттелген. Гаскондық Дартаньян мен оның достарының бойындағы күш-қуат пен батылдық, тапқырлық пен өмірге деген құштарлықтары, әлсіздер мен қорлық көргендерге әр уақ көмек беру үшін, жамандық пен зұлымдыққа қарсы бағытталған.

Нақты айтқанда, Дюма шығармашылығы гумманистік тамаша ойлармен сусындай келе, халық өмірімен тығыз байланыста болды. Сондықтан, жазушы мұрасы әлем мәдениетіндегі мәңгілік тұғырын сақтай бермек.