5В010100 «Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу» мамандығына арналған

Курс

(сағ)

(сағ)

Жекелей бағдарланған әдістердің мақсаты және міндеттері:

• 
  сырқаттың жеке басын зерттеу, оның эмоциялық қатынасын, мотивациясын және қатынастар жүйесін;
  
• 
  нервтік күйдің пайда болуы және сақталуына себептесетін механизмдерді анықтау және зерттеу;
  
• 
  сырқаттың өз ауруымен оның қатынастар жүйесінің ерекшеліктері арасындағы себеп-салдарлық байланысты түсінуі мен ұғынуына жетуі;
  
• 
  сырқатқа психологиялық жарақаттану жағдайларын ақылмен шешуге көмектесу;
  
• 
  сырқаттың қатынасын өзгертуі, мінез-құлық формалары мен рекациялар.
  

Рөлдік ситуацияларды ойнау - топтық жеке қатынасушыларының мәселені түсінуі үшін материал.

Рөлдік ситуацияларды ойнау жеке сабақ болуы мүмкін немесе пікірталас барысында пайдалануы мүмкін. Егер жеке сабақ болса, онда барлық клиенттер бір тақырып алады және кезекпен оны ойнайды, топтан өзіне серік таңдай отырып. Мысалы: «Қиын әңгіме» (жағымсыз кісімен әңгімелесу).

1. 
   эмоцияны көрсетуді жеңілдететін;
   
2. 
   ұжымға жататынын сезімді жасайтын;
   
3. 
   өзін ашуға ынталандыратын;
   
4. 
   жаңа мінез-құлық моделдерімен таныстырады;
   
5. 
   тұлғаның ерекшеліктерін топтың жеке мүшелерімен салыстыруға себептеседі;
   
6. 
   басқарушы мен қатысушылар арасында жауапкершілікті бқлуге септеседі.
   

Топтардың төрт түрінің міндеттері практикада байланысқан, мысалы, көптеген оқу топтары соңғы нәтижесі бойынша терапевтік болып табылады.

Коррекциялық бағдарлама

1. 
   Мақсаты: 5-6 жасар балалардың үрейін төмендету, өзбеттілігін дамыту.
   
2. 
   Міндеттері:
   

• 
  өзбеттілікті дамыту;
  
• 
  өз ұстанымында тұруында қалыптастыру;
  
• 
  өшпенділікті басу.
  

3. 
   Коррекциялық топқа таңдау критерийі
   

4. 
   Коррекциялық жұмыстың бағыты өзіне сенімділікті қалыптастыруда алдымен белсенді үрейлер мен алаңдаушылықты басып, кейін айналасындағыларға жағымды қатынасты қалыптастыру.
   
5. 
   Сабақты ұйымдастыру.
   

6. 
   Сабақ типтері.
   

Психотеепияның вербальды емес формаларына өнермен қарым-қатынас емдік әсеріне негізделген әдістер жатады: Музыктерепия, библиотерепия, имоготерепия, арттерепия, нотуртерепия, имиталттерепия, трансок анализ, мориттерепия.

Музыкатерепия - бұл әдіс тиімді деп есептелуі, егер әнді психотерапевт өзі орындаса, аяқастына өзара әрекеттесу жағдай пайда болуы,сенімділік орнайды.Оның жағымды және жағымсыз жақтары бар жоғраы үрейлік, шаршау,тітіркенушілік.

Библиотерепия - кітап оқу көмегімен сырқат психикасын емдік әсер етуі.Кітап оқу барысында клиенткұнделік жүргізеді, оны талдау сырқаттың күйін объективті бағалауға көмектеседі.Бұл әдіс жекелей және топтық формада да жұргізіледі.Кітаптар тізімін клиент мәселесіне психолог іріктейді.

Арттерепия - өнермен емдеу. Жиі қолданбалы өнер түрлері пайдаланылады.Арттерепииялық сабақтар екі нұсқауда жүзеге асырылады: берілген материалмен белгілі тақырыпқа тапсырма, еркін материалмен еркін тақырыпқа сабақ (клиенттер өздері тақырыпты, материалды, құралдарды таңдайды). Сабақтың аяқталуы тақырыпты, орындауы мәнерін талдаумен аяқталады.

Ерекше назар негативизм көрінуіне бөлінеді.Арттерапияның тиімділігі туралы сырқаттардың жағымды пікірлері негізінде айтуға болады.

Бұл әдістің бірнеше нұсқаулары бар:

1. 
   Емдеу үшін бар өнер шығармаларын пайдалану, талдау.
   
2. 
   Клиенттерге өзіндік шығармашылықты ояту.
   
3. 
   Өнер шығырмаларын және өзіндік шығармашылығын пайдалану.
   
4. 
   Психотерапевтің өзінің шығармашылығын - мүсін, сурет және т.б клиентпен өзара әрекеттесуге бағытталған.
   

Психогимнастика - өзара әрекеттесу заты қозғалыс экспрессиясына, мимика, пантомимика негізінде құрылады.

Психогинастикадағы жаттығулар екі мақсатқа бағытталған: күштенуді азайту, топ қатынасушыларының эмоциялық арақашықтығын қысқарту, өзінің сезімін, ойын, тілегін және басқа адамның көрсету іскерлігін бекіту.

Психогимнастика зейінге жаттығудан басталады. Мысалы:

1. 
   «қалумен жаттығу» - барлық топ қозғалысты немесе дене жаттығуын, жүргізушіден бір қозғалысқа қалып орындайды.
   
2. 
   «Ритмді шеңбермен беру» Бір қатынасушыдан кейін топтың барлық мүшелері кезекпен қайталайды, алақанды соғу.
   
3. 
   «Қозғалысты шеңбермен беру». Бір қатынасушы қиялдаған затпен әрекетті бастайды, көршісі оны ары қарай жалғастырады.
   
4. 
   «Айна». Топ қатынасушылары жұпқа бөлінеді және кезекпен серігінің қозғалысын қайталайды.
   

Вербальды емес мінез-құлық. Басқа адамның сезімін түсінуге жаттығу.

1. 
   Әйнек арқылы сөйлесу: ым көмегімен бір нәрсе жайлы келісу.
   
2. 
   Адамның қандай да бір күйін бейнелеу: мысалы, қуаныш, ашу, реніш, жанашу, жек көру. Өзінің және басқа адамның психологиялық ерекшеліктерін бейнелеу: Мен қандаймын, мен қандай болдым, басқаларға қалай көрінем, қандай болғым келеді.
   
3. 
   Басқа адам қандай сезім көрсеткісі келгенін түсіну.
   
4. 
   Топтық зейінін өзіңе аударту.
   

Гештальт топтар. Гештальт топтардың ерекшелігі - жетекші бүкіл топпен емес, топтың бір мүшесімен жұмыс істейді, яғни уақытша «ыстық орынға» отырып, ең басты тұлға болуға ерікті келісім берген қатысушы болады. Гештальт топтардың негізгі жұмыс формалары: Клиент-орталықтанған терапия; Тренер-орталықтанған терапия; «шеберхана»

Іскерлік топтар. Іскерлік топтар құрамына қарым-қатынаста және басқа адамдармен қатынаста қиындығы бар адамдардың тобы кіреді. Бұндай топ мүшелері өмірге бейімделуге көмектесетін қажетті іскерлік пен дағдыларды қалыптастырғылары келетін қатынастар ретін қарастырады. Іскерлік топтарда жұмыс жеткіншектік және ерте жасөспірімдік жастағы балаларға пайдалы. Коммуникативті іскерлікті қалыптастыру балаларды тәуелсіз, қарым-қатынаста ерікті етеді.

Өз еріктілік коррекциялық топқа жұмыс істеуді клиент өз еркімен қабылдауы керек. Өзін өзгертуге жеке бастық қызығушылықтары болуы керек. Адам өзінің қалауынсыз белгілі бір топта жұмыс істеуге мәжбүрлеуге болмайды. Ақпараттық принцип - клиент алдын-ала топта болатын және оның өзімен байланыстарын жағдайларды білуіне құқығы бар. Сондықтан жұмыс басталмас бұрын топ туралы, оның мақсаттары мен нәтижесі қандай болатындығы туралы оқылады. Жастық және жыныстық құрамы. Топтық психокоррекция түрлі жастарға мектепке дейінг жүргізіледі .Топтағы қатыстардың жас шамалары ұқсас психологиялық жақын болуы керек. Зерттеушілердің пікірінше топқа 4-5 жасқа дейін қатысуы керек нәтижеге жете алмайды. Топ құруда « құрамы қандай болуы керек гетерогенді және гомогенді» деген сұрақтар туындайды. 3 негізгі критерий ескеріледі.

Коррекцияның сенсорлық ортасы баланың тұлғалық-психикалық және жастық дамуына негізделген, яғни бала сенсорлық эталондар мен сенсорлық эталон жүйесімен таныс болмауы мүмкін; оның перцептивтік қабілеттері төмен дәрежеде болуы мүмкін; ол өзінде бар сенсорлық эталондарды танымға қолдана алмауы мүмкін; оның қалыптасқан сенсорлық эталондары мен перцептивті қабілеттері анағұрлым кіші жас балаларына сәйкес болуы мүмкін. Коррекцияның міндеті - заттар мен құбылыстарды зерттеу барысындағы игерілген сенсорлық эталондардың негізінде пайда болып жаңа мінез бен қасиеттерді баланың перцептивті қабілетінің дамувна көмек көрсету.

Мысалы, танымдық құрал ретінде заттардың жекелей қасиеттері, басқа заттағы сйкес әрекет орындауға жұмсалуы мүмкін. Осылайша жаңа заттың пішінін қабылдай отырып, бала оны алманың пішінімен салыстыруы мүмкін, осылайша заттардың сәйкес қасиеттері өзіндік эталон ретінде жұмсалады.

Баламен меңгерілген сенсорлық эталон жүйесі - ол жаңа объекттерді тануға жұмсалатын перцептивті қабілеттің негізгі құралы.

Агрессивтілік - қастандылық, өшпенділік. Адамның басқа адамдарға, жануарларға және қорқыныш өмірге қатынасында өшпенділік жағдайында көрінетін мінездің ерекшеліктері.

Агрессия кенеттен пайда болмайды. Ол жеке адамдар арасындағы әртүрлі қарым-қатынастардан, қорқытып-үркітуден пайда болады. Бүгінгі кезде кино, бейнетаспалардағы қатігездік, күш көрсету көріністері көреремендердің агрессивтілік деңгейін арттыруға себеп болатындығы қазіргі кезде дәлелденген.

Егер қандай да бір агрессивті қылық көрсеткені үшін ата-ана баланы қатаң жазаласа, ол өзі ыза-ашуын ата-ана алдында көрсетпей, ішінде сақтауға үйренеді, бірақ бұл оның басқа жағдайда агрессивті қылық көрсетпейтініне кепіл болмайды.

Балалар көп жағдайда барлық назарды өзіне аударуы үшін агрессивті қылық көрсетеді.

Көптеген пікірлер бойынша отбасында жүргізілетін түзеу және психотерапия процесі алғашқы сұхбаттасу процесінен басталады. Шын мәнінде ол маманның ќандай да бір отбасы мүшесімен алғашқы кездесуінен-ақ басталып кетеді. Олардың біреуі, яғни отбасы мүшесі мектеп психологы, дәрігер, достары немесе қандай да бір таныстарының сілтеулері бойынша көмекке жүгінеді. Отбасы мүшесінде көмек алуға келместен, қандай түрдегі көмек алғысы келетіні туралы белгілі бір түсініктері қалыптасқан. Көп жағдайларда көмек сұраушы отбасылық мәселенің шешілуі үшін өзіне көп жауапкершілік алатын адам болып табылады.

Отбасының қай мүшесін бірінші сессияға шақыруды анықтау, өте үлкен маңызға ие. Мұны психолог көмек сұрауға келген отбасы мүшесінің берген мәліметтері негізінде анықтайды. Бірінші әңгімелесу барысында, психолог отбасы құрамы туралы сұрастырып, қай мүшесін мәселе көбірек толғандыратынын анықтауға кіріседі.

Жалпы, бірінші кездесуді белгілеу және жұмысты бастау қажеттігін шешуден бұрын, ең алдымен маман негізгі мәліметтерді алуы қажет:

1. Отбасы құрамы (отбасы мүшелерінің немесе олармен бірге тұратын басқада адамдардың жасы, жынысы).

2. Осыған дейін отбасы мүшелерімен қандай да бір психологиялық (түзету, жеке кеңес алу) жұмыс түрлері жүргізілді ме, жүргізілсе қандай түрде және қашан?

3. Осы немесе басқа мәселеге қатысты отбасының ќай мүшесінің мазасыздануы жоғары, және қайыссында оның байқалуы басым?

4. Тағы кімнің осы мәселеге қатысы бар?

5. Бұл мәселе қай уақыттан басталды?

6. Отбасының қай мүшесі психотерапияға қатысуға дайын?

А.Анастазии: Мектептік кемелділік – бұл мектептік бағдарламаны табысты меңгеру үшін қажетті ептіліктерді, білімдерді, қабілеттіліктерді, мотивацияны және т.б. игеру.

И.Шванцара: Мектептік кемелділік – бұл даму дәрежесіне жету, яғни баланың мектептегі оқытуға қатысуға қабілетті болуы.

Л.И.Божович: Мектепте оқуға дайындық, ойлау іс-әрекетінің дамуының, өзінің танымдық іс-әрекетін ырықты зерттеуге және оқушының әлеуметтік позициясына дайындықтың белгілі бір деңгейінен тұрады.

Мектепте оқуға дайындық – көп компонентті құрылым және де кешенді психологиялық зерттеуді талап етеді.

Психологиялық дайындық құрылымында келесі компоненттерді бөледі:

1. 
   Тұлғалық;
   
2. 
   Интеллектуалдылық;
   
3. 
   Әлеуметтік.
   

Интеллектуалды дайындық - балада ой-өрістің, нақты білімдер қорының болуын ұйғарады. Балада біртекті бөлшектенген қабылдау, аналитикалық ойлау, логикалық есте сақтау, ырықты сөйлеу болуы тиіс.

Әлеуметтік дайындық - балада басқа балалармен, оқушылармен қарым-қатынас жасау үшін қажетті сапалардың болуын қамтиды. Берілген компонент балада қарым-қатынасқа деген қажеттіліктің, балалар тобының мүддесі мен нормаларына бағыну ептілігінің дамуын ұйғарады.

1.Психологиялық коррекция туралы жалпы түсінік.

4.Психокоррекциялық іс-шараларды жүзеге асырушыға қойылатын талаптар.

1.Психокоррекциялық бағдарлама құруға қойлатын талаптар.

2.Бағдарлама құруда ескеретін принциптер.

3.Психокоррекциялық бағдарлама түрлері.

1.Ойын терапиясы.Әдістің жалпы сипаттамасы.

4.Арттерапия. Әдістің жалпы сипаттамасы. Арттерапияның мақсаты.

2.Мінез -құлықты коррекциялау әдістері.

1.Психологиялық кеңес беру негіздері.

2.Психологиялық кеңес берудің мақсаты мен міндеттері.

3.Психологиялық кеңес беру жұмысын ұйымдастыру.

4.ІІсихологиялық кеңес беру жұмысының тәртібі.

5. Психологиялық кеңес беруге даярлану.

2.Сұхбат-психологиялық кеңес берудің негізгі әдісі ретінде.

3.Жекелей кеңес беру.

4.Топтық кеңес беру.

5.Отбасылық кеңес беру

2.Психологиялық зандылықтары және оларды коррекциялау.

3.Жас және жеке психологиялық ерекшеліктерге байланысты қиындықтар.

1.Отбасы қатынастарының психокоррекциясы.

2.Отбасына психологиялық көмек беру жұмыстары.

3.Коррекциялық ата-аналар тобын құру.

2.Мектепке оқуға даярлықты коррекциялаудың бағыттары.

3.Коррекциялық сабақтарға қойылатын талаптар.

4.Мектепке мотивациялық дайындықтың коррекциясы.

5.Коррекциялық-дамытушылық жұмыстары.