6М 011700- «Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы» Магистранттарға арналған

Мәнерлеп оқуды үйрету үшін әр мұғалім оқу сабағына немқұрайлы қарамай,жан-жақты дайындалуы керек.Ол үшін мұғалім қандай мәселені жете білуі тиіс.Мәнерлеп оқуды дұрыс ұйымдастыру үшін,оқушы шығарманы оқығанда,қалай демала білу керек,дауыс қалай шығуға тиіс,дикциян қандай болуы қажет-осының барлығын мұғалімнің өзі айқын білгені жөн.Өйткені,мәнерлеп оқу үшін кеуде қуысына толған ауаны орынды пайдаланып,дұрыс дем ала білудің мәні зор.Өкпедегі ауаны сарықпай,оқу үрдісіндеүнемі дер кезінде дем алып,ауаны керегінше жұтып отырған оқушы мәнерлеп,дұрыс оқи алуына жағдайы бар.

Біз тармақ ішіндегі бунаққа мүлдем көңіл бөлмейміз. Ал бунаққа дұрыс бөлініп, әр бунақта кідіріс жасасақ, өлеңге мүлдем өзге шырай енеді. Мұны біз мектепте меңгерсек те, тәжірибеде қолданбаймыз және оны бізден талап та етпейді. Сонда өлең мәнері жайлы пікірлердің бірізді болмағанына кім кінәлі?

Біздің ойымызша, мәнерлеп оқу пунктуациялық белгілердің тек қағазда ғана емес, сөйлеуде де өз қызметін атқаруы, дауыс ырғағының өз орнымен көтерілуі не түсуі, қарқынның жылдамдауы не баяулауы, фонетикалық заңдылықтардың, орфоэпиялық нормалардың және тағы да сол секілді біршама задардың сақталуы.

Мына төменде ұсынылып отырған өлең жолдарын біз тиісті шартты белгілер арқылы дыбысталу жағынан да, екпін түсу тұрғысынан да жүйеге келтіріп көрдік. Сіз мүмкін өлеңді дәл осылай оқыр едіңіз, мүмкін басқаша оқыр едіңіз. Енді оны сол қалпында оқып көргенде нендей құбылыс байқағандарыңызды, жалпы бұл жайлы ой-пікірлеріңізбен бөлісулеріңізді сұранамыз

Мен кім?

Жолбарыспын, маған қарсы кім тұрар?

Көкте - бұлт, жерде - желмін гулеген,

Жер еркесі - желдің жөнін кім сұрар? 

Бақыт геометриясы 

«БАҚЫТ деген немене бұл, немене екен, немене

Мен шықпаған заңғар шың ба,мен мінбеген кеме ме?»

Бәлкім Бақыт байлық па екен сараңдықтан бас алған,

Жомарттығы өзгелердің ырысынан жасалған.

Талайларға байлық жинау болса дағы бас арман,

Кейде Бақыт байларға да қолын бермей қасарған.

Дәл осыны жаңылтпаштарға қолданып көрсек, айтуға қиын жаңылтпаштардың өзі жеңілдейтін тәрізді. Жалпы бұл шартты белгілер мәнерлі оқуды ғана емес, дұрыс айтуды да қамтамасыз етеді. Бұл жаңылпаштарды тез және оңай жаттаудың әдісі болатын сияқты.

Көркем шығарманы мәнерлеп оқу үшін,онымен алдын-ала танысып,сонан соң оқығанда ғана автордың идеясын жеткізе оқып шығуға болады.Әсіресе,поэзиялық шығармаларды жеткізуде мәнерлеп оқудың маңызы зор.Поэзияны құлақпен емес,жүрекпен,сезіммен қабылдау керек десек,ол шығармаларды бала қалай меңгереді,нені сезді,неге тебіренеді,қандай көңіл күйде болады?..Оны тексеру де мұғалімге оңай соқпайтын мәселелер.Сондықтан мұғаләм көқркем шығарманы алдымен өзі оқып шығуы тиіс.Мәнерлеп оқуға тһселдірудің мақсаты-оқушыларды поэзияны сүюге бау лу,оның кестелі тілін сезіне білуге баулу,эстетикалық ләззат ал білуге,әдемі,көркем сөйлей білуге баулу болып табылады.

Біздің ойымызша, бұның, әсіресе, қазақ тілін енді үйреніп келе жатқандар үшін пайдасы мол. Егер мұндағы шарттар мен ережелерге сүйенсе, олар сөздерді ешбір қиындықсыз таза қазаша дыбыстар еді.Және осындай тәсілді, яғни, шартты белгілер арқылы оқып үйренуді мектеп бағдарламасына енгізу жайлы ұсынысқа қалай қарайсыз?
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Ақшолақов Т.Қ. Шығарманың көркем айшықтарын таныту. Алматы, 1994ж.