3. Аќыл-ой тєрбиесініњ ќ±ралдары. Оқушылардың аќыл-ой тєрбиесініњ басты ќ±ралы –оќыту. Аќыл-ой к‰штерін оќыту барысында дамыту оќу материалыныњ мазм±нын игеру, зиялылыќ біліктерді ќалыптастыруѓа кµмектесетін ойлау операцияларына ќатыстыратын, оќу єрекеттерін орындататын танымдыќ іс-єрекеттерін ±йымдастыру арќылы ж‰реді.
Зиялылыќ іскерліктерді ќалыптастыруѓа кµмектесетін тапсырмалардыњ т‰рлері де аќыл-ой тєрбиесініњ ќ±ралы ретінде пайдаланылады. М±ндай оќу тапсырмалары кµптеп саналады. Біз мысал есебінде кейбіреулерін еске т‰сірмекшіміз.
Зерттеу жєне баќылау ісіне ќатысы бар тапсырмалар: баќылау, эксперимент ж‰ргізу, саяхаттар, экспедициялар, ауыл-шаруашылыќ тєжірибелік ж±мыстар т.б.
Шыѓармашылыќ ж±мыстар: шыѓарма жзу, суретке ќарап єњгіме ќ±ру, µз бетінше єр т‰рлі пєндер бойынша есептер ќ±растыру, сурет салу, белгілі таќырыптарѓа баяндамалар, рефераттар жазу т.б.
Салыстыруѓа байланысты тапсырмалар: логикалыќ жєне жинаќтай ойлау.
Ойлау єрекеттерін реттеуге баѓытталѓан тапсырмалар: алгоритмдерді, алгоритмдік н±сќамаларды пайдалану, оларды µз бетімен ќ±растыру т.б.
Анализдеу оќу ж±мысына байланысты тапсырмалар: заттарды, ќ±былыстарды топќа бµлу.
Жалпы айтќанда, кіші мектеп жасындағы оқушылардың аќыл-ой тєрбиесін аќыл-ойдыњ дамуын ќамтамасыз етуде тапсырмаларды т‰рлендіріп, ‰йлестіріп берудіњ мањызы зор. М±ѓалім осы талап т±рѓысынан оќушы т±лѓасын ќалыптастырѓысы келсе, µзі б±л т±рѓыдан жоѓары болуы тиіс.
Аќыл-ой тєрбиесініњ міндеттерін шешу м±ѓалімніњ біліміне, жалпы жєне єдістемелік мєдениетіне, оныњ µзініњ танымдыќ к‰шініњ дамуына байланысты екендігі сµзсіз. Барлыќ оќушыларды белсенді танымдыќ іс-єрекетке тарту, т‰рлі тапсырмаларда пайдаланып, оќытуды д±рыс ±йымдастыру, олардыњ жалпы дамуын жєне рухани ќажеттіктерініњ µсуін ќамтамасыз етеді.
4. Оќу ењбегініњ мєдениетіне ‰йренудіњ єдістері мен тєсілдері. Оќушылардыњ іс-єрекетін ±йымдастыруда аќыл-ой ењбегініњ мєдениетін ќалыптастыру айрыќша орын алады. Оќу ењбегініњ мєдениеті оќушылардыњ аќыл-ой іс-єрекетініњ сапасын сипаттайды. Ењбектену мєдениеті – б±л оќу ењбегін д±рыс жоспарлау жєне тиімді ±йымдастыру, оќу гигиенасы ережесін саќтау, ж±мыс орнын жєне ќажетті материалдарды реттеу, оќу ќ±ралдарын пайдалана білу.
Оќу ењбегініњ мєдениеті аќыл-ой іс-єрекетініњ жалпы ережелерін білуді жєне оны µз ењбегінде басшылыќќа ала білуін талап етеді. Жалпы ережелерді білу оќушыныњ болашаќта оќу ењбегіндегі µзіндік ењбек мєдениетініњ тєсілдері мен стилін ќалыптастыруѓа кµмектеседі.
Аќыл-ой ењбегінде оќушылардыњ мєдениеті оќулыќтармен, ѓылыми жєне єдеби кітаптармен ж±мыс істегенде байќалады. Сондыќтан оќушыларды ж±мыс істей білуге даѓдыландыру ‰шін оларды кітаппен ж±мыс істеудіњ кµптеген тєсілдеріне ‰йрету ќажет. Олар: кітап мазм±нын ±тымды пайдалану, текстіњ т‰сініксіз жерлерін бµлу, текске с±раќтар ќою, оларѓа жауап ќайыру, ж±мысты жоспарлау, конспектілеу, ќысќаша желісін (тезис) дайындау т.б.
Оќушыныњ µзіндік ж±мысы, одан білімніњ єрт‰рлі саласына байланысты кейбір ерекше ќасиеттерді талап етеді. Мысалы: ж±мыс барысында жинаќты бµлу; ќиыншылыќты жењу; аќыл-ой ќабілетін дамыту; естіњ єр т‰рлі формаларын пайдалану – логикалыќ, моторлы жєне кµз ќапері; баќылау, жазып алу т.б. Б±л ќасиеттер т±лѓаныњ µзін-µзі ±стай білуіне жєне жан-жаќты сауаттылыѓына байланысты.