9 арман пв баспасы

221
Қосымшадағы­№3­кес­те­де­атомдардың­мас­са­лары­
а
­жә­не­яд­ро­бөл­шек­
те­рі­нің:­про­тон­дар­дың­
m
p
­жә­не­
m
n
­
нейт­рон­дар­дың­массалары­бе­ріл­ген.
V Яд ро ның бай ла ныс энер гия сы
Нук­лон­дар­дың­қо­сы­луы­ке­зін­де­­яд­ро­мас­са­сы­ның­азаюы­энер­гия­ның­бө­лі­
нуімен­қатар­жү­ре­ді.­Бұл­ ­нук­лон­дар­дан­тұ­ра­тын­жүйе­тұ­рақ­ты­күй­ге­кө­шіп,­
яд­ро­лық­күш­тер­яд­ро­да­ғы­нук­лон­дар­ды­мық­ты­ұс­тап­тұ­ра­тын­ын­дә­лел­дей­ді.
Яд­ро­­ыды­ра­уы­үшін­ол­түзілген­кезін­де­бө­лін­ген­энер­гия­ға­тең­энер­гия­
қа­жет­ бо­ла­ды.­ Ол­ энер­гия­ны­
бай­ла­ныс­ энер­гия­сы
­ деп­ атай­ды­ жә­не­ оны­
Эйнш­тейн­фор­му­ла­сы­бой­ын­ша­анық­тай­ды:
Å
Ì ñ
áàéë
=
⋅
∆
2
,
мұн­да­ғы­
байл
­–­бай­ла­ныс­энер­гия­сы;
­–­мас­салар­ақауы;
c
­–­жа­рық­жыл­дам­ды­ғы.
Бай ла ныс энер гия сы
– яд ро ны нук лон дар ға то лық ыды ра ту ға 
жұм са ла тын энер гия.
Егер­мас­са­мас­са­ның­атом­дық­бір­лі­гі­мен­өр­нек­те­ле­тін­бол­са,­он­да­Эйнштейн­
фор­му­ла­сы­өл­шем­бірліктерді­ау­ыс­ты­ру­ды­есеп­ке­ал­ған­да­мы­на­түр­ге­ке­ле­ді:
Å
Ì
ÌýÂ
áàéë
=
⋅
∆
931 5
,
.
VI Мен шік ті бай ла ныс энер гия сы
Мен­шік­ті­ бай­ла­ныс­ энер­гия­сы­ бай­ла­ныс­
энер­гия­сы­ның­ яд­ро­да­ғы­ нук­лон­дар­ са­ны­на­
қа­ты­на­сы­мен­анық­та­ла­ды:
Å
Å
À
ìåíø
áàéë
=
.
Мен шік ті бай ла ныс энер гия сы
– бір нук лон ға сәйкес ке ле тін 
бай ла ныс энер гия сы.
Жа­ңа­дан­ тү­зіл­ген­ яд­ро­лардың­ мен­шік­ті­ бай­ла­ныс­ энер­гия­сы­ның­ мә­ні­
бо­­й­ын­ша­яд­ро­лық­реак­ция­нә­ти­же­сін­де­энер­гия­бө­лі­неті­нін­не­ме­се­жұ­ты­ла­
ты­нын­оңай­анық­тау­ға­бо­ла­ды.
гер­ жа­ңа­дан­ тү­зіл­ген­ яд­ро­лардың­ мен­шік­ті­ бай­ла­ныс­ энер­гия­сы­ бас-
тап­қы­мә­ні­нен­­жо­ға­ры­бол­са,­он­да­энер­гия­бө­лі­не­ді,­егер­тө­мен­бол­са,­он­да­
жұ­ты­ла­ды.­
221­су­рет­те­мен­шік­ті­бай­ла­ныс­­энергиясының­яд­ро­да­ғы­нук­лон­
дар­дың­ са­ны­на­ тәу­ел­ді­лік­ графигі­ бе­ріл­ген.­ Диаг­рам­ма­дан­ мы­на­дай­ қо­ры­
тын­ды­жа­сау­ға­бо­ла­ды:­ау­ыр­яд­ро­лар­дың­бө­лі­нуі­немесе­же­ңіл­яд­ро­лар­дың­
қо­сы­луы­ке­зін­дегі­яд­ро­лық­реак­ция­лар­да­энер­гия­бө­лі­не­ді.­
Есте сақтаңдар!
Мен­шік­ті­бай­ла­ныс­энер­
гия­сы­ның­өл­шем­бір­лі­гі:
Å
ÌýÂ
íóêëîí
ìåíø
[
]
=
1
.
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

222
1
0
2
3
4
5
6
7
8
9
20
60
100
140
180
220
А
Жеңіл­
ядролар
Ауыр­
ядролар
U
238
92
F e
56
26
H e
4
2
H e
3
2
L i
6
3
B
1 0
5
H
2
1
нуклон
E
байл
A
э
,
221-су­рет.
­ ен­шік­ті­бай­ла­ныс­энер­гия­сы­ның­яд­ро­да­ғы­­
нук­лон­дар­са­ны­на­тәу­ел­ді­лік­гра­ и­гі­
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
8
17
Î
­от­те­к­яд­ро­сы­ның­нук­лон­да­ры­ның­массалар­ақауын,­байланыс­энергия­
­сын­және­мен­шік­ті­бай­ла­ныс­энер­гия­сын­та­бың­дар.
Бе­ріл­ге­ні:­
Ì Î
(
)
8
17
­=­16,99913­м.а.б.
Ì Í
(
)
1
1
­=­1,00783­м.а.б.
m n
( )
0
1
­=­1,00866­м.а.б.
е­шуі:
8
17
Î
­от­те­к­ато­мы­ның­яд­ро­сы­­ ­=­8­про­тон­нан,­
9­нейт­рон­нан­тұ­ра­ды:­
­
=­
­
–­
­
=­17­–­8­=­9.
Яд­ро­үшін­мас­салар­ақау­ын­мы­на­фор­му­ла­
бо­­йынша­анық­тай­мыз:
∆
M
ZM Í
Nm
M O
n
=
+
−
(
)
(
)
1
1
8
17
,­мұндағы­
Ì Í
1
1
( )
–­сутек­атомының­массасы.­
­
Δ
M
–­
­
байл
–­ ­
менш­
–­
Δ
­
=­(8·1,00783­м.а.б.­+­9·1,00866­м.а.б.)­˗­16,99913­м.а.б.=­(8,06264­+­
+­­9,07794)­–­16,99913­=­0,14145­м.а.б.
Эйнш­тейн­фор­му­ла­сы­бой­ын­ша­яд­ро­да­ғы­нук­лон­дар­дың­бай­ла­ныс­энер­
гия­сын­анық­тай­мыз:­
Å
Ì
ÌýÂ
áàéë
=
⋅
∆
931 5
,
.
Å
ì à á
ÌýÂ
ì à á
ÌýÂ
áàéë
=
⋅
=
0 14145
931 5
131 76
,
. . .
,
. . .
,
.
Яд­ро­да­ғы­әр­бір­нук­лон­ға­шақ­қан­да­ғы­энер­гия­мөл­ше­рі­мы­на­ған­тең:
Å
Å
À
ìåíø
áàéë
=
.
Å
ÌýÂ
íóêëîí
ÌýÂ
íóêëîí
ìåíø
=
=
131 76
17
7 75
,
,
.
­Жауа­бы:­
Δ
­
­
0,14145­м.а.б.;­
E
байл
­
­
131,76­
э
;­
Å
ÌýÂ
íóêëîí
ìåíø
=
7 75
,
.
4-тапсырма 
еншікті­байланыс­энергия­
сының­ядродағы­нук­лондар­
санына­тәуелділік­графигін­
қолданып,­80­нук­лоннан­
және­200­нуклоннан­тұратын­
ядролардың­байланыс­
энергияларын­анықтаңдар.­
Қандай­ядро­тұрақты­
болады?
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

223
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Про тон мен нейт рон ды аш қан кім?
2. Нейт рон ның қан дай қа си ет те рі бар?
3. Атом яд ро сы қан дай бөл шек тер ден тұ ра ды? 
4. Қан дай яд ро лар изо топ тар де п аталады?
5. Ядро да нук лон дар ды қан дай күш тер ұс тап тұ ра ды? Олар дың қан дай қа си-
ет те рі бар?
6. Мас салар ақауы де ге ні міз не?
7. Бай ла ныс энер гия сы де ге ні міз не? Мен шік ті бай ла ныс энер гия сы деген не?
Жат ты ғу 
37
1.­ Нат­рий­
11
23
Na
,
­фтор­
9
19
F
,
­кү­міс­
47
107
Ag
,
­кю­рий­
96
247
Cm
,
­мен­де­ле­вий­
101
257
Md
­
яд­ро­ла­ры­ның­құ­ра­мы­қан­дай
2.­
1
2
H
­дей­те­рий­ядросының­мас­салар­ақау­ын,­бай­ла­ныс­энер­гия­сын,­
мен­шік­ті­бай­ла­ныс­энер­гия­сын­есеп­тең­дер.
3.­ Натрий­23­атомы­ядросының­моделін­бейнелеңдер.
Жат ты ғу 
37
1.­ Неон­ның­
10
20
Ne
,
­
10
21
Ne
,
­және­
10
22
Ne
­изо­топ­та­ры­­ядроларының­құ­ра­мы­­
қан­дай
2.­ ­
13
27
Al
­алю­ми­ний­яд­ро­сы­ның­бай­ла­ныс­энер­гия­сын­анықтаңдар.
3.­ Азот­14­үшін­меншікті­байланыс­энергиясын­анықтаңдар.­
4.­ 140­ нуклоннан­ тұратын­ атомның­ меншікті­ байланыс­ энергиясы­
200­нуклоннан­тұратын­атомның­меншікті­байланыс­энергиясынан­
неше­ процентке­ артық ­ Есепті­ шығару­ үшін­ меншікті­ байланыс­
энергиясының­ ядродағы­ нуклондар­ санына­ тәуелділік­ графигін­
(221-сурет)
­пайдаланыңдар.
Шы ғар ма шы лық тап сыр ма
«Яд ро құ ры лы сын зерт те ген ға лым дар» та қы ры бын а ха бар ла ма
да йын даң дар.
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

224

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: