9 арман пв баспасы

48
Шы ғар ма шы лық тап сыр ма 
«Күн жүй есі пла не тала ры ның ай на лу пе ри од та ры жә не ола рдың Күн нен 
ара қа шық ты ғы» кес те сін пай да ла нып жә не пла не талар шең бер бойы мен қоз-
ға ла ды деп бол жап, олар дың ор та ша ор би та лық жыл дам дық та рын жә не үдеуін 
анықтаң дар. Нә ти же лер ді 5-кес те ге ен гі зің дер. 
4-кесте.
­Күн
­
жүй­есі
­
пла­не­тала­ры­ның­ай­на­лу­пе­ри­од­та­ры­­
жә­не­олар­дың­Күн­нен­ара­қа­шық­ты­ғы­
Пла не та 
Күн нен ор та ша 
 
ара қа шық ты ғы, млн км
 Күн ді ай на лу пе ри оды,
 
Жерде і тәу лі кпен 
не ме се жыл мен
­ ер­ку­рий­
58
88­тәу­лік­
ол­пан­
108
224,7­тәу­лік­
­Жер­
1 5 0
365,26­тәу­лік­
­ арс
228
687­тәу­лік­
пи­тер­
778
11,86­жыл­
Са­турн
1 4 2 9
29,46­жыл­
ран­
2871
84,01­жыл­
еп­тун­
4 5 0 4
164,8­жыл­
5-кесте.
­ ла­не­тала­рдың
­
орбиталық­­
жылдамдықтары­мен­үдеулері
Пла не та 
Күн нен ор та ша 
ара қа шықты ғы, 
млн км
 Күн ді ай на лу 
пе ри оды, с 
Ор би та лық 
жыл дам дық, 
м/с
Үдеу, 
 
м/с
2
Алын ған нә ти же лер ге са лыс тыр ма лы тал дау жүр гі зің дер. 
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

49
1-та рау дың қо ры тын ды сы
­
Жылдамдықтар 
мен орын ау ыс-
ты ру лар ды қо су 
фор му ла ла ры
Бірқалыпты 
қоз ға лыс 
фор му ла-
ла ры
Те ңай ны ма лы 
 
қоз ға лыс 
 
фор му ла ла ры
Шең бер бойы мен 
бір қа лып ты қоз ға лыс 
фор му ла ла ры
u
u
u
=
+
ñàëûñò
òàñ
­
s
s
s
ñàëûñò
òàñ
=
+
u
õ
õ
s
t
=
u
x
õ
õ
t
=
−
0
­
­
=­
x
·­
t
­
0
+­
­ ­
0
­+­
x
·­
t
Үдеу­
a
t
õ
õ
õ
=
−
u
u
0
∆
­
Лез­дік­жыл­дам­дық­
u
u
õ
x
õ
a t
=
+
⋅
0
­
Ор­та­ша­жыл­дам­дық­
(егер­қозғалыс­
бағыты­өзгермейтін­
болса)
­
u
u
u
îðò
õ
õ
=
+
0
2
­
Орын­ау­ыс­ты­ру
­
s
t
x
îðò
=
u
­
s
t
a t
x
x
x
=
+
u
0
2
2
­
s
a
x
x
x
x
=
−
u
u
2
0
2
2
­
Қоз­ға­лыс­за­ңы
­
x
x
t
a t
x
x
=
+
+
0
0
2
2
u
­
Пе­ри­од­
Ò
t
N
=
­
Жиі­лік­
n
=
N
t
;
­
n
=
1
Ò
­
Жыл­дам­дық­
u
=
l
t
;
­
υ
π
=
2
R
T
;
­
υ
π ν
=
2
R
­
Бұ­рыш­тық­жыл­дам­дық­
ω
ϕ
=
t
;
­
ω
π
=
2
Ò
;
­
ω
πν
=
2
­
­Сы­зық­тық­жыл­дам­
дық­тың­бұ­рыш­тық­жыл­
дам­дық­пен­бай­ла­ны­сы­
υ
ω
=
R
­
­Үдеу­
à
R
=
u
2
;
­
à
Ò
R
=
4
2
2
­
à
R
=
4
2 2
π ν
;
­
a
R
=
2
;
­
a
= ⋅
ω υ
Орын­ау­ыс­ты­ру­дың­
де­не­коор­ди­на­тала-
ры­мен­бай­ла­ны­сы­
s
x
x
x
= −
0
­
s
y
y
y
= −
0
­
s
s
s
x
y
=
+
2
2
­Бір­қа­лып­сыз­қоз-
ға­лыс­тың­ор­та­ша­
жыл­дам­ды­ғы
u
îðò
n
n
s
s
s
t
t
t
=
+
+
+
+ +
+
1
2
1
2
...
...
ір­қа­лып­ты­жә­не
­
те­ңай­ны­ма­лы­қоз­ға­лыс­үшін­үдеу­дің,­жыл­дам­дық­тың,­­
орын­ау­ыс­ты­ру­мен­коор­ди­на­та­ның­уақытқа­тәу­ел­ді­лік­гра­ ик­те­рі
 Бір қа лып ты 
қоз ға лыс 
Те ңай ны ма лы 
қоз ға лыс 
 Бір қа лып ты 
қоз ға лыс 
Те ңай ны ма лы 
қоз ға лыс 
үдеу
­
жыл­дам­дық
a
x
0
t
a
­=­0
a
x
0
t
a
x
­=­
o t
0
t
x
x
=­
o t
0
t
x
x
=­
0
x
±
­
a
x
t
­
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

50
 Бір қа лып ты 
қоз ға лыс 
Те ңай ны ма лы 
қоз ға лыс 
 Бір қа лып ты 
қоз ға лыс 
Те ңай ны ма лы 
қоз ға лыс 
орын­ау­ыс­ты­ру
коор­ди­на­та­
x
,­м
0
t,­
x
­=­
x
t
x
,­м
0
t,­
s
t
a t
x
x
x
=
±
u
2
2
x
0
t
x
­=­
x
0
­+­
x
t
x
0
t
x
x
t
a t
x
x
=
+
+
0
2
2
u
Глос са рий 
Ки­не­ма­ти­ка­ де­ге­ні­міз­
–­ де­не­лер­дің­ қоз­ға­лы­сын­ оның­ се­беп­те­рін­ ес­кер­мей­ қа­рас­ты­ра­тын­
ме­ха­ни­ка­ның­бір­бө­лі­мі.­
ез­дік­жыл­дам­дық­
–­де­не­нің­бе­ріл­ген­уа­қыт­ме­зе­тін­де­гі­жыл­дам­ды­ғы.­
Пе­ри­од­ ­
де­ненің­то­лық­бір­ай­на­лым­жа­сау­ға­жұм­са­ған­уа­қыты.­
Век­тор­дың­ проек­ ия­сы­ ­
век­тор­ ба­сы­ның­ проек­ция­ нүк­те­сін­ век­тор­ ұшы­ның­ проек­ция­
нүк­те­сі­мен­қо­са­тын­ке­сін­ді.­
Тү­зу­­сы­зық­ты­те­ңай­ны­ма­лы­қоз­ға­лыс­
–­үдеу­век­то­ры­мен­жыл­дам­дық­век­то­ры­бір­сы­
зық­тың­бойы­мен­ба­ғыт­тала­тын­әрі­үдеу­дің­мә­ні­өз­гер­мейт­ін­қоз­ға­лыс.
Ер­кін­тү­су­ ­
ауа­сыз­ке­ңіс­тік­те­гі­де­не­лер­дің­ау­ыр­лық­кү­ші­нің­әрекетінен­қоз­ға­лы­сы.
Бұ­рыш­тық­орын­ау­ыс­ты­ру­
–­қоз­ға­лыс­та­ғы­де­не­ні­шең­бер­дің­цент­рі­мен­бай­ла­ныс­ты­ра­тын­
ра­диус­тың­бұ­ры­лу­бұ­ры­шы.­
Бұ­рыш­тық­ жыл­дам­дық­
–­ бұ­рыш­тық­ орын­ ау­ыс­ты­ру­дың­ осы­ орын­ ау­ыс­ты­ру­ға­ кет­кен­
уа­қыт­қа­қа­ты­на­сы­на­тең­фи­зи­ка­лық­ша­ма.­
Үдеу­
–
­
де­не­нің­ қоз­ға­лыс­ жыл­дам­ды­ғы­ның­ өз­ге­ру­ шапшаң­ды­ғын­ си­пат­тай­тын­ фи­зи­ка­лық­
ша­ма.­ Ол­ жыл­дам­дық­ өз­ге­рі­сі­нің­ осы­ өз­ге­ріс­ бол­ған­ уа­қыт­ ара­лы­ғы­на­ қа­ты­на­сы­мен­
анық­тала­ды.
­
Жиі­лік­
–­ де­не­нің­ бір­лік­ уа­қыт­ ішін­де­ жа­сай­тын­ ай­на­лым­ са­нын­ анық­тай­тын­ фи­зи­ка­лық­
ша­ма.
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

2-ТА РАУ
АСТ РО НО МИЯ
НЕ ГІЗ ДЕ РІ
«Ки не ма ти ка не гіз де рі» та ра уын да біз пла не та мыз да ғы де не-
лер дің қоз ға лы сын қа рас тыр дық, де карттық коор ди на талар 
жүй есін пай да ла нып олар дың ор на ла су нүк те сін анық тау ды 
үй рен дік, қоз ға лыс заң да рын зерт те дік. Енді таным аумағын 
кеңейтіп, біз дің пла не та мыз дан тыс әлем ді қа рас ты рай ық. 
Біз дің ал ды мыз да ас пан де не сі нің коор ди на тала рын көр се-
ту, кез кел ген уа қыт ме зе тін де гі ас пан де не сі нің ор нын анық-
тау, есеп теу жүр гі зі ле тін са нақ жүй есі, көп те ген жұл дыз дар 
ішін де нақ ты бір жұл дыз ды анық тау сияқты жаңа міндеттер 
туындайды. Бұл мәселелер «Аст ро но мия не гіз де рі» та ра уы нда 
қарастырылады.
Та рау ды оқып бі лу арқылы сен дер: 
•
аб со лют тік жә не кө рі нер лік жұл дыз дық ша ма лар ды ажы ра ту ды;
•
жұл дыз дар дың жар қы ра уы на әсер ете тін фак тор лар ды анық тау ды;
•
ас пан сфе ра сы ның не гіз гі эле ме нт те рін атау ды;
•
жұл дыз ды ас пан ның жыл жы ма лы кар та сынан жұл дыз дар дың ас пан 
коор ди на тала рын анық тау ды;
•
әр түр лі ен дік тегі жұл дыз дар дың ша рық тау ай ыр ма шы лы ғын тү сін ді ру ді;
•
жер гі лік ті, белдеулік жә не бү кі лә лем дік уа қыт ты сәй кес тен ді ру ді;
•
Кеп лер заң да ры ның не гі зін де ас пан де не ле рі нің қоз ға лы сын тү сін ді ру ді;
•
Күн жүй есін де гі де не лер дің өл шем де рі мен ара қа шық тық та рын анық тау 
үшін па рал лакс әді сін қолда ну ды үй ре не сің дер. 
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

52

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: