№9 зертханалық ЖҰмыс. Бір атомды спирттер

№ 9 ЗЕРТХАНАЛЫҚ ЖҰМЫС. БІР АТОМДЫ СПИРТТЕР 
Мақсаты: спирттердің химиялық қасиеттері туралы түсінікті бекіту. 
Аспаптар, жабдықтар, химиялық ыдыстар: пробиркалар, спирт, пробирка ұстағыш, 
шпатель, тамшуырлар, стақандар, Фарфор табақша, газ жинайтын түтіктер, химиялық 
воронка, су моншасы, сүзгілер, қайнатқыштар. 
Реактивтер: спирттер (этил, пропил, изопропил, бутил, амил, үшінші бутил), этил 
спирті (ректификат), Лукас реактиві (100 г мырыш хлориді 100 мл концентрацияланған 
тұз қышқылы ерітіндісінде ерітіледі), металл натрий, күкірт қышқылы, күкірт 
қышқылының 10% ерітіндісі, калий дихроматының 10% ерітіндісі, калий 
перманганатының сулы ерітіндісі, кристалды мыс сульфаты, калий карбонаты (немесе 
натрий тиосульфаты), бор қышқылы, барий карбонаты, натрий ацетаты, натрий 
гидроксидінің 5% ерітіндісі, 1% спирт ерітіндісі фенолфта-леина, калий йодидіндегі 1% 
йод ерітіндісі, көк және қызыл лакмус қағазы, тазартылған су, мұз. 
Тәжірибе 1. Спирттердің ерігіштігі және олардың индикаторларға қатынасы 
4 сынауыққа 0,5 мл спирт құйыңыз: этил, пропил, бутил және амил (изоамил). 
Алкогольдің иісін белгілеңіз. Амил (изоамил) спирті тыныс алу жолдарын 
тітіркендіреді, жөтел тудырады, сондықтан спирттерді мұқият, абай болып иіскеу керек. 
Әр сынауыққа 1 мл су қосыңыз және сынауықтарды шайқаңыз. 
Спирттердің суда ерігіштігі туралы қорытынды жасаңыз. 
Әр сынауыққа көк және қызыл лакмус қағазына бір тамшы ерітінділерді шыны 
таяқшамен жағыңыз. Сынауыққа 1 тамшы фенолфталеин ерітіндісін қосыңыз. 
Индикаторлардың түсі өзгере ме? 
Тәжірибе 2. Спирттердегі галогендердің ерігіштігі 
4 түтікке 1 мл спирт құйып, калий йодидіне 1 мл 1% йод ерітіндісін қосыңыз. 
Түтіктерді шайқаңыз. Не байқалады? 
Тәжірибе 3. Бастапқы, қайталама және үшінші спирттерді анықтау 
Бастапқы, екінші және үшінші реттік алифатты спирттер, лерод атомдарының саны 
6-дан аз, мырыш хлориді (Лукас реактиві) бар концентрацияланған тұз қышқылымен 
өзара әрекеттесіп, тиісті галогеноал - лар түзеді. Галоалкандар әртүрлі жылдамдықта 
түзіледі, олар бастапқы спирттерді анықтау үшін қолданылады (Лукас сынамасы). 
Үшінші реттік спирттер сумен араласпайтын хлороалкан қабатының бөлінуімен, екінші 
реттік балмен, ерітіндінің бұлттылығымен және хлоралкан тамшыларының бөлінуімен 
өте тез әрекеттеседі. Аллил және бензил спирттерін қоспағанда, Лукас реактивіндегі 
бастапқы спирттердің ерітінділері мөлдір болады. 
Екі құрғақ түтікке 0,5 мл этил және изопропил спирттерін құйыңыз, үшінші түтікке 
шамамен 0,5 г үшінші бутил спиртін қосыңыз. Әр түтікке 1,5 мл Лукас реактивін 
қосыңыз, шайқаңыз және 5 минут ішінде бөлме температурасында түтіктерде болып 
жатқан өзгерістерді бақылаңыз. 
Лукас реактивімен қандай алкоголь әрекеттеседі? Реакция теңдеуін жазыңыз. Бұл 
реакцияда спирттердің қандай қасиеттері (негізгі немесе қышқыл) көрінеді?