169
ІІІ-жақ Ол түбір етістік+ -а/-е/-й + -ды/-ді
Ол айт+а+ды
Көпше
І-жақ Біз түбір етістік+ -а/-е/-й + -мыз/-міз
Біз айт+а+мыз
ІІ-жақ Сендер түбір етістік+ -а/-е/-й + -сыңдар/-сіңдер
Сендер айт+а+сыңдар
Сіздер түбір етістік+ -а/-е/-й + -сыздар/-сіздер
Сіздер айт+а+сыздар
ІІІ-жақ Олар түбір етістік+ -а/-е/-й
Олар айт+а+ды
ЕСІМШЕ
Причастие
1. Категориялық мағынасы
Категориальное значение
Есімге де, етістікке де тән грамматикалық белгілерді қамтитын
етістіктің түрін есімше деп атайды.
Причастие – это форма глагола, совмещающая в себе грамматические
признаки глагола и имен.
ІІ. Морфологиялық белгілері
Морфологические признаки
1.
Есімше көптеледі, тәуелденеді, септеледі және жіктеледі.
Если причастие употребляется в качестве существительного, то оно,
как и
все субстантивированные имена, обычно принимает аффиксы
притяжательности, множественного числа, падежные и личные окончания.
2.
Есімшенің үш түрі бар: 1) өткен шақ есімше; 2) келер шақ есімше;
3) ауыспалы шақ есімше.
Причастия делятся на три группы: 1) причастие прошедшего времени;
2) причастие будущего времени; 3) причастие переходного времени.
ІІІ. Синтаксистік қызметі
Синтаксические функции
Есімше сөйлемнің барлық мүшелерінің қызметін атқарады.
В предложении причастие может выполнять роль любого члена
предложения:
подлежащего, сказуемого, дополнения,
определения,
обстоятельства.
1. Есімше зат есім мағынасында жұмсалғанда бастауыш болады.
Причасие,
субстантивируясь,
выполняет
роль
подлежащего
в
предложении. Мысалы: Көргеннен көрмегенім көп. – Я мало видел
(дословно: больше невиденного, чем виденного). Көп жасаған білмес, көп
көрген білер (мақал). – Знает не тот, кто долго жил, а тот кто много видел.
2. Есімше жіктеліп келіп, сөйлемнің баяндауыш қызметін атқарады.
Причастие, принимая личные окончания, выполняет роль сказуемого.
Мысалы: Ертең мен келермін. – Завтра я приду. Емтихан басталғандықтан,
170
студенттер оқу залында ұзақ отыратын болды. – Студенты долго сидят в
читальном зале, так как начались экзамены. Мен былтыр күнде кітапханаға
баратынмын. – В прошлом году я ежедневно ходил в библиотеку.
3.
Есімше есімдердің алдында келіп, анықтауыш қызметін атқарады.
Причастие,
находясь перед именем, выполняет роль определения.
Менің айтар сөзім осы. – Это (все) то, что я хотел тебе сказать. Мен
шахмат ойнап отырған баланы көрдім. – Я видел мальчика, играющего в
шахматы.
4. Есімше атау мен іліктен басқа
септіктердің бірінде тұрып,
толықтауыш қызметін атқарады.
Причастие, принимая падежные окончания, кроме именительного и
родительного, выполняет роль дополнения. Сенің жазғаныңды алдым. – Я
получил твою записку. Айтқаныңды түсіндім. – Я понял то, что ты сказал.
5.
Есімше барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінің бірінде тұрып
немесе шылау сөздермен тіркесіп, пысықтауыш қызметін атқарады.
Причастие, принимая
окончания одного из дательного, местного,
исходного, творительного падежей или сочетаясь с союзами, выполняет
роль обстоятельства. Үйге сабақ біткен соң келдік. – Мы пришли домой
после окончания уроков. Біз үйден шығарда, ол да келді. – Он пришел,
когда мы уже выходили из дома.
Достарыңызбен бөлісу: