А. С. Киздарбекова Г. Б. Асетова Кәсіпкерлік қҧқық ОҚулық
Кәсіпкерлік қҧқықтың пәні мен әдісі
жүктеу/скачать 1,53 Mb. Pdf көрінісі
|
Кыздарбекова-Кәсіпкерлік құқық
| 4. Кәсіпкерлік қҧқықтың пәні мен әдісі
Басқа қҧқық салалары сияқты кәсіпкерлік қҧқықта ӛзінің реттеу пәніне ие. Кәсіпкерлік қҧқықтың реттеу пәні ең жалпылама тҥрде кәсіпкерлік әрекетті жҥзеге асыру барысында орын алатын қоғамдық қатынастар ретінде анықтауға болатын кәсіпкерлік қатынастар болады. Кәсіпкерлік қатынастардың ерекшелігі – бір мезгілде олардың азаматтық-қҧқықтық, қаржылық және ӛзге де қҧқықтық қатынастар бола алатынындығы. Кәсіпкерлік әрекетті жҥзеге асыру барысында әрқилы сипаттағы қҧқықтық қатынастардың пайда болуы мҥмкін. Бҧл – азаматтық-қҧқықтық та, әкімшілік-қҧқықтық та, қаржылық-қҧқықтық және де ӛзге қҧқықтық қатынастар. Бҧлардың бәрін кәсіпкерлік әрекет аясында қалыптасқаны біріктіреді, сондықтан олар қҧқықтың кешенді саласының шегінде бірегей болады. Кәсіпкерлік қҧқықтың пәніне қҧқықтық қатынастардың негізгі екі тобын енгізу керек. Біріншісі – бҧл кәсіпкерлік әрекетті ҧйымдастырумен байланысты қатынастар. Олар азаматтардың кәсіпкерлік әрекетпен айналысуға конституциялық қҧқығына (ҚР Конституциясының 26-б.), сондай-ақ, аталмыш қҧқықтың ҚР АК нормаларындағы дамуына негізделеді. Сӛз болып отырған мәселе дербес немесе ӛзге азаматтармен және заңды тҧлғалармен бірлесіп заңды тҧлға қҧру қҧқығын, заңға қайшы емес мәмілелер жасау мен міндеттемелерге қатысу және т.б. қосатын азаматтардың 21 қҧқықтық қабілеттерінің мазмҧны туралы (ҚР АК 14-б.). Әрине, бҧл қатынастардың бәрі пәндік бірегейлікпен ӛзара байланысты және кәсіпкерлік болып табылады. Бірақ заңдық тәртібіне, қҧқықтық реттеу әдісіне сәйкес қҧқық ғылымындағы қалыптасқан кӛзқарастар тҧрғысынан қарастырсақ, бҧлар әртҥрлі салалық қатынастар. Екінші топқа кәсіпкерлік әрекеттің ӛзімен тікелей байланысты, кәсіпкерліктің басты мақсаты – мҥлікті пайдаланудан, тауарлар сатудан, жҧмыстарды орындау немесе қызмет кӛрсетуден пайда табумен байланысты қатынастар кіреді. Мҧнда кәсіпкерлік қатынастарды азаматтық-қҧқықтық реттеу артықшылыққа ие. Нарықтық экономиканың қазіргі уақыттағы даму жағдайында қҧқықтың қоғамдық қатынастарды реттеуші рӛлі айтарлықтай ӛзгеруде. Экономикалық қатынастарды реттеудің жаңа қҧқықтық қҧралдары мен тәсілдері пайда болуда, олардың кейбірі ӛзгеріп не жойылып кетуде. Нәтижесінде, қатаң орталықтандырылған реттеу тәсілдерінің орнына жанама, ынталандырушы сипаттағы тәсілдер 17 кірігуде. Қҧқық саласында қолданылатын қҧқықтық реттеу тәсілдері теорияда нақты саламен реттелетін, қатынастарға ықпал ететін әдістер мен тәсілдер жиынтығы тҥсіндіріледі. Әрбір қҧқық саласы қоғамдық қатынастардың белгілі бір тҥрлеріне әсер ететін арнайы заңдық қҧралдарды ғана шамалайды. Кәсіпкерлік қҧқықтың кешенді сала екенін ескере отырып, оның реттеу тәсілінде берілген сала пәніне енетін барлық қатынастарға тән қҧралдар болуы керек. Кәсіпкерлік қатынастарды реттейтін нормалар қҧқықтардың және міндеттердің кӛлемі (диспозитивті нормалар) жайлы мәселелерді азды-кӛпті дербес шешу мҥмкіндігін береді. Сондай-ақ, олар ҧсыныстық сипатта болуы мҥмкін, не болмаса субъективті қҧқықтың немесе міндеттің (императивті нормалар) кӛлемін жете анықтауы да мҥмкін. Кәсіпкерлік субъектілері тең қҧқылы немесе бағынышты жағдайда болуы мҥмкін. Бҧқаралық мҥдделермен шартталған жағдайлардағы мемлекеттің ықпалымен кейбір жеке 17 Мороз С.П. Инвестиционное право: Учебник. – Алматы, КазГЮУ, 2006. – 24 б. 22 мҥдделерді жҥзеге асыру кезіндегі еркіндіктің ӛзара байланысы мен ӛзара тәуелділігі, сондай-ақ, қҧзырлы органдардың ҧсыныстарын есепке алу – бҧлар кәсіпкерлік қҧқықты жүктеу/скачать 1,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|