А. Соловьева, Б. Ибраимова


Бүйректердің құрылысы мен рөлі



Pdf көрінісі
бет92/227
Дата08.12.2023
өлшемі5,61 Mb.
#195657
түріОқулық
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   227
Байланысты:
8-сынып биология

Бүйректердің құрылысы мен рөлі.
Бүйректе қан сүзіледі және зәр 
түзіледі. Яғни бүйректер ағзамыздың басты биологиялық сүзгісі бо-
лып табылады. Егер екі бүйрек те жұмыс істеуін тоқтатса, 30–40 ми-
нут ішінде ағзаның өздігінен улануы басталады. Міне, сондықтан ағзада 
бүйректердің рөлі маңызды болып табылады. 
Нефрон
– бүйректің функциялық бірлігі. Нефрондар – микроскопия-
лық құрылымдар. Әрбір бүйректе 1 млн-нан ар тық нефрон болады. Не-
фрон бір қабатты эпителий жасушаларынан түзілген және екі бөліктен 
тұрады (65-сурет). 
Нефрон­ капсуласын­ (қабықшасы)­
капиллярлар 
шумағы торлап жатыр. Ол бүйректің қыртысты қабатында болады. Ка-
пилляр шума ғына байланысты қыртысты қабат едәуір қызыл түсті бола-
ды.
Бүйрек­ пирамидалары­ –
микроскопсыз көрінетін, бүй рек тің ішкі 
қабатында жиналған жіңішке жіпшелер. Олардың пішіні шынымен негізі 
(табаны) сыртқы – қыртысты қабатқа қаратылған пирамидаға ұқсайды. 
2
3
1
4
5
6
7
65-сурет. 
Нефронның құрылысы:
1 – капиллярлар шумағының қапта масы; 2 – 
бірінші капиллярлар шу мағы; 3 – нефрон 
өзекшесі; 4 – екінші капиллярлар шумағы; 5 – 
жинағыш түтікше; 6 – артерия; 7 – вена


120
Ал бүйрек пира мидаларының төбесі 
бүйрек­астауының­тостағаншасына
айналады. Астау – ми қабатынан басталатын, несепағар шы ғатын 
кішкентай қуыс. 
Нефронда зәр 2 кезеңде түзіледі: сүзу және қайта сору не реабсорбция 
(қайту, кері сорылу). Қан 
капилляр­шумағына
кең артерия бойынша түсіп, 
одан тар артерия арқылы шығады. Нәтижесінде капиллярларда үлкен 
қысым пайда болады да, қанның сұйық бөлігі – плазма – бірқабатты эпи-
телий жасушалары арасынан бүйрек капсуласының ішіне өтеді (сүзіледі).
Бұл – бірінші реттік зәр. Тәулігіне шамамен 150 мл бірінші реттік зәр 
түзіледі. Құрамы бойынша ол қан плазмасына ұқсайды. Онда тек фибри-
ноген, глобулин, альбумин сияқты ірі нәруыз молекулалары болмайды. 
Зәр түзілуінің екінші кезеңі – 
қайта­сору
. Капсулаға түскен су және 
пайдалы заттар (глюкоза, дәрумендер, гормондар) қанға кері қайтарылуы 
керек, әйтпесе ағза сусызданады. Бұл вена капиллярларының қалың торы 
шырмап жататын бүйрек арналарында жүзеге асырылады. Арна жасуша-
лары АТФ энергиясын жоғалтып, сұйықтықты капиллярлар қабырғасы 
арқылы қанға кері итереді. Бұл кезде олар арналарда зиянды заттар ды – 
несепнәр, зәр қышқылы мен кейбір тұздарды қалдырады. Осылай арна-
ларда 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   227




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет