А. Соловьева, Б. Ибраимова

 
 
 
 
 
 
 
Дескрипторлар: 
– Мәтінді толық меңгереді. 
– Жалпақтабандылықтың болу себептерін анықтайды, 
түсіндіріп береді. 
– Сымбаттың бұзылу себебін анықтайды, түсіндіріп 
береді. 
– Жалпақтабандылық пен сымбаттың бұзылуының алдын 
алу шараларын ұсынады. 
 
Сергіту сәті: 
Бір, екі – еңкей, 
Бүгілмесін тізең. 
Үш-төрт шалқай, 
Иілмесін тізең. 
Қолды көтер аспанға 
Саусақты соз, жасқанба. 
Кері байланыс: 
Бүгінгі сабақта мен: 
•  білдім _________________________ 
•  түсіндім _________________________ 
•  үйрендім __________________ 
 
Аяқталуы 
«Үш қадамды сұхбат» стратегиясы. 
Тақырып бойынша топ мүшелері келесі топ мүшелерінен 
сұхбат алады. 
Дескрипторлар: 
– Мәтіннен негізгі ойды бөліп алады. 
– Бір-біріне сұрақтар қоя біледі. 
 
 
Қосымша  ақпарат. Сымбат –  қалыпты жағдайда және жұмыс кезінде адамның күнделікті 
әдетпен өз денесін ұстай білуі. 
Бұзылу сатысы. 
Күжірейген арқа. Омыртқаның кеуде жағындағы жоғарғы бөлігі көбірек қисайып кетеді. 
Иықтары қусырылып, арқасы күжірейіп, қарны шартиып салбырап тұрады. 
Еңкіш дене. Адамның бойында өте жиі кездесетін мін. Мұндай жағдайда жалпы кеуде 
сүйегінің қисайып кеткендігі байқалады. Әдетте еңкіш адамның жауырыны томпайып, төсі 
ішке қабысып, иық пен бас алға еңкейеді, қарны қампиып тұрады. Еңкіш адам бойын тік ұстап 
көп жүре алмайды, себебі бұлай жүргенде тез шаршап қалады. 
Қайқы бел. Дене құрылысының бұзылуы. Дененің мұндай кемістігінде мойын, кеуде, бел 
228

 
біріншіден – омыртқалардың анатомиялық қисықтығы айқын көрініп тұрады. Дененің бұл 
кемістігінің себептері, омыртқаның бүгіліп-жазылып тұратын бұлшық еттерінің дұрыс 
жетілмеуі және мешел ауруының белгісі. Екіншіден, адамның жамбасы сыртқа шығып тұрады. 
Сколиоз –  омыртқаның бір бүйірге қарай қисаюы (туа және жүре пайда болады). 
Лордоз –  омыртқа бағанасының алға қарай майысып, қисаюымен сипатталады. 
Бүкірлік, кифоз – омыртқа бағанасының (әдетте кеуде бөлімінің) дөңестеніп қисаюы. 
Жалпақтабандылық –  адам табанындағы ойыстың түгелдей немесе жартылай тегістеліп, 
жалпайып кетуі. 
Бұзылу сатысы 
1, 2, 3-дәрежелі жалпақтабандылық 
Пайда болу себебі: 
– Үнемі биік өкшелі аяқкиім кию; 
– Тар аяқкиім кию; 
– Аз қозғалыс; 
– Артық салмақ. 
Алдын алу: 
– Аяқкиімді таңдап кию; 
– Жалаңаяқ жүру; 
– Арнайы массаждар қабылдау; 
– Шынығу. 
Гиподинамия –  аз қозғалу, жеткiлiксiз қимыл белсендiлiгi. 
Жалпақтабандылықты қалай анықтауға болады? 
Бұл  сұрақтың жауабы: аяққа сұйық май жағып, қағаз бетіне  тұру, 1– 1,5 минуттан кейін алып 
қарау. Егер табан  екі шеңбер тәрізді  болса, онда жалпақтабандылық жоқ, ал табан  толық  
болса, онда жалпақтабандылықтың бар болуы не жаңа басталуын көрсетеді. Өлшемі бойынша 
1.4 – дұрыс, 2.4 –  жалпақтау, 3:4 – жалпақ. 
Жалпақтабандылықты алдын алудың  ең  тиімдісі – дұрыс аяқкиім алу. Баланың аяқкиімі  
аяғымен бірдей және тақасының биіктігі 5–8 мм болуы керек.  
 
Саралау – Сіз 
қосымша 
көмек 
көрсетуді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Сіз қабілеті 
жоғары 
оқушыларға 
тапсырманы 
күрделендіруді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Қосымша көмек керек оқушылар үшін:  
 
Мына суреттерді не байланыстырып тұр? Ойыңды 
жеткіз. 
Қабілеті жоғары оқушы: 
Ертедегі гректер «Денің сау болсын десең – жүгір, 
әдемі болғың келсе – жүгір, ақылды болғың келсе – 
жүгір» деген екен. Неге гректер осылай кеңес 
берген? Ойыңды дәлелмен жеткіз. Қозғалыстың 
тірек-қимыл жүйесі үшін маңызын бағала. 
Пәнаралық 
байланыс 
Қауіпсіздік және 
еңбекті қорғау 
ережелері 
АКТ-мен байланыс 
Құндылықтардағы 
байланыс 
Рефлексия. 
Сабақ / оқу 
мақсаттары 
шынайы ма?  
Бүгін оқушылар не 
Рефлексия 
 
 1.   Мен бүгін білдім … 
2.  Қызықты болды … 
3.  Қиын болды … 
229

 
білді?  
Сыныптағы ахуал 
қандай болды?  
Мен жоспарлаған 
саралау шаралары 
тиімді болды ма?  
Мен берілген 
уақыт ішінде 
үлгердім бе? Мен 
өз жоспарыма 
қандай түзетулер 
енгіздім және 
неліктен?  
4.   Мен тапсырманы орындадым … 
5.   Мен түсіндім … 
6.   Енді мен келесіде … орындай аламын. 
7.  Мен  бүгін сезіндім … 
8.  Мен бүгін … таптым 
9.  Мен … үйрендім … 
10.  Менде бүгін сәтті шықты …. 
11.   Мен …істей алдым. 
12.  Мен … орындап көремін  
13.  Мені таңғалдырды … 
14.   Бүгінгі сабақ өмір үшін…берді. 
15.  Мен … істегім келеді. 
 
Қорытынды бағамдау 
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану 
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар 
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1.  Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың 
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру 
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу 
Сабақ  барысында  мен  сынып  немесе  жекелеген  оқушылар  туралы  келесі  сабағымды 
жетілдіруге көмектесетін не білдім? 
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының 
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас 
ерекшеліктеріне қарай жасақтау 
 
САБАҚ:  §37.  Тік жүруге байланысты 
адам қозғалуының биомеханикалық 
ерекшеліктері 
Мектеп:  
Күні: 
Мұғалімнің аты-жөні:  
СЫНЫП:  
Қатысқандар саны:  
Қатыспағандар 
саны: 
Сабаққа 
негізделген оқу 
мақсаттары 
8.4.4.1 – тік жүруге байланысты адам қозғалуының биомеханикалық 
ерекшеліктерін зерттеу.  
 
Барлық оқушылар: 
 
Адамның тік жүруге байланысты пайда болған ерекшеліктерін біледі. 
Оқушылардың басым бөлігі: 
 
Адамның қозғалуының биомеханикалық ерекшеліктерін 
талдайды, адамның және приматтардың қаңқасына талдау 
жасайды, салыстырады, айырмашылықтарын тұжырымдайды 
Кейбір оқушылар: 
 
Адамның S – тәрізді омыртқасының тік жүрудегі маңызына баға 
береді. 
Сабақтың 
құндылығы 
Зайырлы қоғам және жоғары руханият. 
Бағалау 
критерийлері: 
 
Адам қозғалуының биомеханикалық ерекшеліктерін талдайды. 
 
Жоғары сатыдағы приматтар мен адамның қаңқасын, бұлшық еттерін 
салыстырады, айырмашылықтарын табады, оларды мысалмен дәлелдей 
230

 
отырып жүйелейді. 
 
Тік жүруге әсер ететін қаңқа ерекшеліктерінің маңызына баға береді. 
Тілдік мақсат 
 
Сабақ барысында пән мазмұнының ұғымдaрын қолдануға қажетті 
айтылым-жазылымға сәйкес жұмыс тілін қалыптаcтыру (мысалы, 
топтық жұмыстар, сұрақты дұрыс қоя білу, жағдайды талдау және 
пікірталас жүргізу үшін қажетті тіркестер)  
 
Негізгі сөздер мен тіркестер: 
Биомеханикалық қозғалыс, тік жүру, жоғарғы сатыдағы приматтар 
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:  
Талқылауға арналған тармақтар: 
Кез келген денеде салмақ және ауырлық орталығы болады. Адам денесі 
өте қозғалмалы, сондықтан ауырлық орталығы үнемі өзгеріп отырады. 
Адамда қай кезде тепе-теңдік сақталады: аяқты бірге қосып тұрғанда, 
отырғанда немесе аяқты  иықтардың деңгейімен бірдей қойғанда ма?  
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба? 
Адам құлағанда әртүрлі құлайды. Мысалы: сүрінгенде алға қарай, ал 
тайғанда артқа қарай құлайды. Неліктен? 
/Екеуінде де ауырлық орталығы өзгереді. Сүрінгенде ауырлық орталығы алға 
шығады.Тайғанда артқа кетеді. Сондықтан адам артқа қарай құлайды/ 
Жазылым бойынша ұсыныстар: 
 
Адам мен приматтарды салыстыру кестесін дәптерге түсіру 
 
Алдыңғы оқу 
«Сұрыптау» жаттығуы 
Сымбаттың бұзылуының алдын алу үшін орындалатын талаптарды 
теріп алыңдар. 
–  Дұрыс бірқалыпты отыруға дағдылану  
–  Көзге көзілдірік кию 
–  Қан қысымын үнемі өлшеп тұру 
–  Емдік массаждар қабылдау  
–  Салмақты омыртқа жотасына бірдей түсіру  
–  Ауыр жүкті бір қолмен көтермеу  
–  Түзу жүру  
–  Иықтың бір деңгейде болуы  
–  Тазалықты сақтау  
–  Дұрыс тамақтану  
–  Шынығу  
–  Көңілді жүру  
–  Сәнді киіну  
Жоспар 
 
Жоспарланған 
уақыт 
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған 
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз) 
 
Ресурстар 
Басталуы 
 
Ұйымдастыру. Психологиялық  ахуал. 
Сыныпты «Парасат», «Сымбат» топтарына түрлі түсті 
жұлдызшалар арқылы  бөлу. Топ мүшелері топ атына 
байланысты сөздердің мағынасын ашады. 
 
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру: 
«Досымның есімі» стратегиясы 
Шеңбер  құрып, қасыңдағы досыңның есімі басталатын 
 
 
 
 
231

 
әріпті қолдана отырып, сын есімдер айту. 
Ортасы 
І. Оқулықпен жұмыс.  
Белгі қойып оқу немесе  INSERT кестесін толтыру. 
Бұрыннан 
білемін  
 
 
 
Жаңа 
ақпарат 
+ 
Менің 
ойлағаныма 
қайшы, 
кереғар 
–  
Білгім 
келеді 
 
 
 
 
 
 
 
 
Бұрыннан білемін  
Бұл бағанаға оқушылар мәтінде кездестірген өздерінің 
бұрыннан бері таныс мәліметтерді келтіреді. 
Жаңа ақпарат 
Осы тақырып бойынша өздері үшін жаңа болып табылатын 
ақпаратты жазады. 
 
Менің ойлағаныма қайшы, кереғар 
Осы мәтінде келтірілген қандай ақпараттың олардың 
бұрыннан білетініне қайшы келгенін жазады. 
Білгім келеді 
Білгісі келетін сұрақтарды жазады. 
Дескрипторлар: 
  Мәтіннен негізгі ойды бөліп алады. 
  Адам мен приматтардың ерекшеліктерін 
айқындайды, жүйелейді. 
  Өзінің іс-әрекетін сараптайды. 
 
Рефлексия.   
«Қол сигналы» 
     
 
«Венн» диаграммасы 
 
 
Дескрипторлар: 
  Приматтар мен адамды салыстырады, 
айырмашылықтарын негіздейді. 
  Адамның қозғалуының биомеханикалық 
ерекшеліктерін тұжырымдайды. 
Оқулық 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Аяқталуы 
«Шынжыр» тәсілі. Тапсырма: «Мен адаммын» 
Оқушы берілген тапсырма бойынша бір сөз айтып, бір-
бірінің қолдарынан ұстап шынжыр құрады. 
 
232

 
Дескрипторлар: 
–  Тік жүруге әсер ететін қаңқа ерекшеліктерінің маңызына 
баға береді. 
 
 
Қосымша  ақпарат:   
Адам мен адамтектес маймылдарды салыстыру  
Ұқсастығы  
Айырмашылығы  
–  орталық жүйке жүйесі  
–  шаршатты-шартсыз 
рефлекстер  
–  есте сақтау қабілеті  
–  тырнақтары  
–  терісінің құрылысы  
–  қан топтары  
–  жалпы аурулары  
–  паразиттері  
–  12-13 жұп қабырға  
–  5-6 омыртқалы сегізкөз 
–  тіс түрлері  
–  хромосома саны  
–  қуану, ызалану, реніш  
–  ұрпағына мейірімділік  
–  тік жүру  
–  омыртқа жотасының 
иірімдері  
–  аяқ сүйектері ұзын бас 
бармақ басқа саусаққа 
қарама-қарсы  
–  жамбас қуысы қысыңқы  
–  кеуде қуысы жалпақ  
–  ми көлемі 1400-1600 см3  
–  үлкен ми сыңарлары: маңдай, 
төбе, самай жақсы дамыған  
–  терісінде түктер аз  
–  дыбыс саңылауындағы 
бұлшық еттер дамыған  
 
Саралау – Сіз 
қосымша 
көмек 
көрсетуді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Сіз қабілеті 
жоғары 
оқушыларға 
тапсырманы 
күрделендіруді 
қалай 
жоспарлайсыз? 
Қосымша көмек керек оқушылар үшін: 
Адам саусағы мен приматтардың саусағын 
салыстыр. Салыстырудың қорытындысын айтып 
бер. 
 
1. Горилла 
2. Шимпанзе  
3. Адам 
Қабілеті жоғары оқушы: 
Адам омыртқасының S – тәрізді болуының адам 
үшін маңызына баға бер.  
Пәнаралық 
байланыс 
Қауіпсіздік және 
еңбекті қорғау 
ережелері 
АКТ-мен байланыс 
Құндылықтардағы 
байланыс 
233

 
 
Рефлексия 
Сабақ / оқу 
мақсаттары шынайы 
ма?  
Бүгін оқушылар не 
білді?  
Сыныптағы ахуал 
қандай болды?  
Мен жоспарлаған 
саралау шаралары 
тиімді болды ма?  
Мен берілген уақыт 
ішінде үлгердім бе? 
Мен өз жоспарыма 
қандай түзетулер 
енгіздім және 
неліктен? 
Рефлексия 
Өзін-өзі талдау кестесі 
 
 
Қорытынды бағамдау 
Қандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1. Сабақта әртүрлі оқыту стратегиялары, түрлі әдістерді араластырып қолдану 
2. Жеке, жұптық, топтық жұмыстар 
Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)? 
1.  Оқушылардың сабақ барысындағы жұмыстарына талдау жасау, тапсырмалардың 
орындалуын жақсарту үшін не істеу керектігіне мән беру 
2. Оқушылар орындай алмаған тапсырмаларды қайта қарап, өзгеріс енгізу 
Сабақ барысында менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін  сынып немесе жекелеген 
оқушылар туралы  не білдім? 
Жекелеген оқушылардың сабақты қабылдау ерекшеліктерін, әрқайсысының 
бейімділігіне қарай тапсырма дайындау қажеттігін және тапсырмаларды жас 
ерекшеліктеріне қарай жасақтау 
 
САБАҚ:  §38.  Көру мүшесі 
құрылысы мен гигиенасы 
№11 зертханалық жұмыс 
Көру жітілігі мен көру 
аймағының шегін зерттеу 
 
Мектеп:  
Күні: 
Мұғалімнің аты-жөні:  
Сынып: 8 
Қатысқандар саны:  
Қатыспағандар саны: 
234

 
Сабаққа 
негізделген оқу 
мақсаттары 
8.1.7.1 – көруді қабылдаудың ерекшеліктерін зерттеу және көру гигиенасы 
ережесін сипаттау 
 
Барлық оқушылар: 
 
Мәтінді оқып, көздің құрылысымен танысады, бөліктерін біледі, 
бөліктерін суреттен көрсете алады. 
Оқушылардың басым бөлігі: 
 
Көз бөліктерінің қызметін нақтылайды, бөліктерді бір-бірімен 
салыстырады. 
 
Көздің оптикалық бөлігінің ерекшелігін айқындайды. 
 
Зертханалық жұмыс арқылы көру жітілігі мен көру аймағының шегін 
зерттейді. 
Кейбір оқушылар: 
 
Көру қабілетінің бұзылу себептерін анықтайды, көз ауруларының 
алдын алу шараларын ұсынады, көз гигиенасын сақтаудың 
маңыздылығын болжайды. 
Сабақтың 
құндылығы 
Зайырлы қоғам және жоғары руханият. 
Бағалау 
критерийлері: 
– Сезім мүшелерін жүйелейді, маңыздылығына байланысты рейтингілейді. 
– Көздің қосымша бөліктері мен көздің қабықтарын ажыратады, жіктейді. 
– Көз бөлімдерінің қызметін нақтылайды. 
– Көрудің бұзылуының себептерін анықтайды. 
– Көрудің бұзылуының алдын алу шараларын қарастырады. 
– Зертханалық жұмыстың қорытындысын шығарады. 
Тілдік мақсат 
 
Оқушыларды пікіртaлас, диaлoгтерге тарту (мысалы, белгілі 
әдістерді үйрете отырып, талқылау немесе талдау, сұрақ қоюда 
оқушыларды өз білімін нәтижелі пайдaлануға ынталaндыру, сондай-
ақ оқушылар диалогке қатысу, қатыса алуы үшін қажет бай сөздік 
қормен қамтамасыз ету 
 
Негізгі сөздер мен тіркестер: 
Көздің қосымша бөліктері, көз қабаттары, ақ қабық, тамырлы қабық, торлы 
қабық, қарашық, дальтонизм, аккомодация, конъюктивит, қырағылық, 
сығырлық   
Сыныптағы диалог/жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктер:  
Талқылауға арналған тармақтар: 
 Екі оқушы келісімге келе алмай тұр. Біріншісі айтады – көз жақында тұрған  
ұсақ заттарды көргенде қатты шаршайды десе, екіншісі керісінше – көз 
алыстағы заттарға қарағанда шаршайды дейді. Қайсы оқушының пікірі 
дұрыс? 
/Бірінші оқушы дұрыс айтады, себебі жақында тұрған заттарға қарағанда 
көзбұршақтың жұмысын қамтамасыз ететін бұлшық еттерге күш түседі, 
сондықтан көз тез шаршайды. Ал алысқа қарау – көз үшін демалыс/ 
Сіз неліктен... екенін айта аласыз ба? 
Неліктен адам мен жануарлардың көзі ыстықты да, суықты да сезбейді? 
/қасаң қабықта жылу мен суықты сезетін рецепторлар болмайды, сондықтан 
көз ыстықты да, суықты да сезбейді/ 
Жазылым бойынша ұсыныстар: 
Көз гигиенасын дәптерге жазып алу 
Алдыңғы оқу 
«Орнын тап» 
235

 
1.  Адамда қарым-қатынас құралы ретінде... дамыған. 
2. Адамның омыртқасы... жерден иіледі. 
3. Сүтқоректілер мен адамда кеуде қуысы мен құрсақ қуысын бөліп 
тұратын... болады. 
4. Адамда бас сүйектің... бөлімі жақсы дамыған. 
5. Адамда қарым-қатынас нәтижесінде... бұлшық еттері  жақсы жетілген. 
6. Адам... класына жатады. 
7. Адам... типінің өкілі. 
8. Жер бетіндегі барлық адамдар... адамға жатады 
саналы, сүтқоректілер, сөз, төрт, көкет, хордалылар, ми, мимикалық 
Жоспар 
 
Жоспарланған 
уақыт 
Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған 
жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз) 
Ресурстар 
Басталуы 
 
 
Ұйымдастыру. Психологиялық  ахуал. 
Сынып  түрлі түстерді таңдау әдісімен «Көз алмасы», 
«Көздің қосымша мүшелері» топтарына бөлінеді. Әр топ 
өз атының қаншалықты сабаққа байланысты екендігі 
туралы ойларын тұжырымдайды.  
 
Ынтымақтастық атмосферасын тудыру: 
 «Мен өзімді мадақтаймын»  
Мақсаты:  Өзін-өзі  бағалауды  үйрену,  өзіне  деген 
сенімділікті арттыру. 
Нұсқау:  Мен  әрқайсысың  өзіңді  бір  нәрсе  үшін 
мадақтауыңды  сұраймын.  Қазір  өзіңді-өзің  мадақтауға 
мүмкіндік  туғалы  отыр.  Сондықтан  басталық,  мен 
бастайын, 
сендер 
қостаңдар: 
«мен 
өзімді 
еңбекқорлығым үшін мадақтаймын»... 
 
 
 
 
 
 
Ортасы 
І. Оқулықпен жұмыс.  
Мәтінді оқып, ПОПС стратегиясын қолданып жауап 
береді. 
П – позиция /сенің ұстанымыңның қорытындысы/ – біздің 
ойымызша... 
О –  обоснование /сенің ұстанымыңды қолдайтын негіз/– 
Себебі, біз оны... деп түсіндіреміз. 
П – пример /мысал/ – оны біз... деген мысалдармен 
дәлелдей аламыз. 
С – следствие /қорытынды/ – осыған байланысты біз... 
деген.  
  Дескрипторлар: 
– Мәтінді толық меңгеріп, сезім мүшелерін жүйелейді, 
олардың маңыздылығына байланысты рейтингілейді; 
–  Көз алмасы мен көздің қосымша бөліктеріне кіретін 
мүшелерді талдайды; 
– Көздің құрылысын анықтайды; 
– Көз мүшелерінің қызметтерін нақтылайды. 
 
Сергіту сәті: 
«Көз жаттығуы» 
Оқулық 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
236

 
1.  Партаның қасына тұрыңдар. 
2. Басты оңға бұрамыз, көз солға қарайды. 
3. Басты солға бұрамыз, көз оңға қарайды. 
4. Басты төмен қарай салбыратамыз, көз жоғары қарайды. 
5. Басты жоғары көтереміз, көз төмен қарайды. 
6. Денемізді тік ұстаймыз. Көзді қатты жұмып, ашамыз. 
Осыны 3 рет қайталаймыз. 
7. Партаға жайғасамыз. Осылай 2 сек отырамыз. 

жүктеу/скачать 11,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: