Абдур-Раззақ ибн Абдул-Мухсин

сериясы

Орыс тіліне араб тілінен аударған және ескертпелер жазған

сайтының редакциясы

Ал содан соң:

Ақиқатында, бүлік (фитна)¹ Ислам үшін де, мұсылмандар үшін де көптеген апаттардың себебі болып табылады. Сондықтан да бүліктен Аллаһ, Оның Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және осы үмметтің мұсылмандардың алғашқы ұрпақтары да алдын ала ескерткен. Аллаһ тағала былай деген: «Және сендерден жеке залым болғандарға ғана кесірі тиіп қалмайтын фитнадан (бүліктен) сақтаныңдар!» (әл-Әнфәл 8: 25).

Әз-Зубайр ибн әл-‘Аууам (оған Аллаһ разы болсын) былай дейтін: “Біз бұл аятты Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), Абу Бакрдың, ‘Умардың және ‘Усманның кезінде оқитынбыз және біз осы түскен жағдайымызға келіп түспегенімізше, осы нәрсе бізге келіп тиеді-ау деп ойламаппыз”. Ахмад 3/31, әл-Баззар 976. Шейх Ахмад Шакир хадистің жету жолының (иснадының) сенімділігін (сахихтығын) растаған.

Бүлік (фитна) адамның бұл дүниедегі тіршілігі үшін де, оның діні үшін де көптеген қайғылы салдарларға ие. Сол себептен Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) адам үшін өлім бүліктен (фитнадан) жақсырақ деп айтқан. Махмуд ибн Ләбидтің (оған Аллаһ разы болсын) сөздерінен Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтқаны жеткізіледі: «Адам баласы екі нәрсені жек көреді. Ол өлімді жек көреді, алайда өлім ол үшін бүліктен (фитнадан) жақсырақ. Және ол мал-мүліктің аз болғанын жек көреді, алайда мал-мүліктің аздығы (Қиямет күні) есеп айырысуға жеңілдірек». Ахмад 5/427. Хадистің сахихтығын имам әс-Суюты және шейх әл-Әлбани растаған. Қз. “Шарх әс-судур” 35, «Сахих әл-жами’» 139.

Өйткені бүлік өрши бастаса, ол көпшілік адамдарды ақылдан айырады да, олар діннің заң-ережелерін бұза бастайды, бір-бірінің қанын төгеді, әрі өлтіріліп жатқан адам көршісі, туысы және ең бірінші кезекте мұсылман екеніне назар да бұрмайды! Ал осындай нәрселер Қиямет күнінің қарсаңында орын алатыны туралы Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) айтып кеткен болатын. Абу Муса әл-Аш’ари (оған Аллаһ разы болсын) былай деп айтқан: “Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бізге: «Ақиқатында, Қиямет күнінің қарсаңында әл-харж болады!» - деп баяндайтын. (Адамдар) одан: «әл-Харж деген не?» - деп сұрады. Ол: «Адам өлтірулер!» - деп жауап берді. (Сонда адамдар) оған: «Уа, Аллаһтың елшісі, бірақ біз бір жылда осынша және осынша көпқұдайшылдарды өлтіреміз ғой», - деді. (Ал) ол: «Ақиқатында, бұл сендердің көпқұдайшылдарды өлтірулерің емес, бір-біріңді өлтірулерің! Адам өз көршісін, бауырын және көкесін өлтіретін жағдай болады!» (Адамдар) одан: «Сол кезде біздің ақыл-есіміз дұрыс бола ма?» - деп сұрады. Ал Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп жауап берді: «Ақиқатында, сол заманның адамдарының ақылы құриды, әрі адамдардың ішінен тек қоқыстары ғана қалады, олардың басым бөлігі өздерін маңызды нәрсені ұстанудамыз деп санайды, алайда іс жүзінде олар ешнәрсені ұстанбаған болады!» Кейін Абу Муса былай деді: “Аллаһпен ант етемін, егер бізге сол уақыт келіп жетсе, мен сендер үшін де, өзім үшін де біз осыған қалайша ешкімнің қанын төкпей және өзгенің мал-мүлкін алмай кірген болсақ, тура солай сол жағдайдан шығудың өзге жолын тауып тұрған жоқпын!” Ахмад 4/391, Ибн Мажаһ 3959, Ибн Хиббан 1870. Хадис сахих. Қз. “әс-Силсилә әс-сахиха” № 1682.

Хузайфа (оған Аллаһ разы болсын) былай дейтін: “Ерлерді ақыл-естен жұрдай ететін бүлік келіп жетеді. Жағдай сенің бірде бір ақыл-есі түзу еркекті көрмейтініңе дейін жетеді!» Ну’айм ибн Хаммад: “әл-Фитан” 1/62. Имам әл-Хинди иснадының сахихтығын растаған. Қз. “Канз әл-‘уммәл” 11/179.

‘Али ибн Абу Талиб (оған Аллаһ разы болсын) былай деп айтқан: “Бұл үмметке бес бүлік жазылған. Ең алдымен жаппай бүлік орын алады, кейін жеке, кейін тағы жаппай, одан кейін тағы да жеке, ал одан кейін адамдар жануарлар сияқты керең және соқыр болатын бүлік орын алады”. әл-Хаким 8417.

Өкінішке орай, дәл осыны біз осы күні толығымен бүлік қамтыған араб елдерінің көбінде байқаудамыз. Мұсылмандардың тұтас мемлекеттерін тәртіпсіздіктер мен төңкерістерге қатыстырып, Исламның жаулары мұны өздерінің арам мүдделеріне пайдалануда. Ал мұның барлығы - кейбір надан мұсылмандар тіпті Аллаһқа ғибадат жасаудың ең маңызды түріндей санайтын тура сол сұрқия митингтердің, ереуілдердің және шерулердің салдары ғой! Шейх Ибн ‘Усайминнен: «Әмірдің келісімімен өткізілетін митингтер мен шерулер рұқсат етіледі ме?» - деп сұрағанда, ол былай деп жауап берген: “Мұсылмандардың алғашқы ұрпақтарына ілесу қажет! Егер осы сияқты нәрселер мұсылмандардың алғашқы ұрпақтарының арасында болған болса, онда бұл – игілік, ал егер болмаған болса, онда бұда жамандық. Және митингтер мен шерулер – жамандық (бәле, жауыздық) екендігінде ешқандай күмән жоқ! Өйткені бұл нәрселер митинг жасаушылар тарапынан басқаларға қатысты зорлық-зомбылық пен анархияға алып келеді ғой! Солар орын алып жатқан кезде адамдардың ар-намысына, мал-мүлкіне және өміріне қастандықтар жасалады, өйткені адамдар осы бүліктің қайнаған ортасында не сөйлеп және не істеп жатқандарын түсінбейтін мастар сияқты жүреді. Митингтер мен ереуілдер – мұның барлығы жамандық (бәле, жауыздық) болып табылады! Ал олар әмірдің рұқсатымен өтеді ме, әлде оның рұқсатынсыз ба – бұл маңызды емес! Ал кейбір әмірлердің осындай нәрселерді рұқсат етуіне келер болсақ, бұл жай пропаганда (ғана), өйткені іштей ол осыны қатты жек көреді, бірақ ол мұны өзі туралы басқалардың «демократияны ұстанушы, адамдарға бостандық беруші» т.с.с. деп айтулары үшін істейді. Мұның барлығы мұсылмандардың алғашқы ұрпақтарының жолы болып табылмайды!» Қз. “Лиқаат Баб әл-мафтух” № 189.

Шейх әл-Әлбани былай деп айтатын: “Кейбір ислам жамағаттары митингтер мен шерулер өткізулерін қоймайды және мұндай нәрселер «үкім халыққа тән» деп мәлімдейтін кәпірлердің салттары мен әдістерінен екенін елемейді! Сонысымен (бұл жамағаттар) Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Ең жақсы басшылық (жол) – бұл Мухаммадтың басшылығы (жолы)!» - деп айтқанына қайшы шығады”. Қз. “әс-Силсилә әд-да’ифа” 14/74.

Ал бізге келер болсақ, біз орын алып жатқан нәрселерден пайда мен сабақ алуымыз қажет! Му’ауия (оған Аллаһ разы болсын) Аллаһтың Елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтқанын баяндаған: «Бұл дүниеден сынақ пен бүліктен өзге ешнәрсе қалмады. Ендеше сынаққа сабырдың көмегімен әзірленіңдер!» Абу ‘Амр әд-Дани “әл-Фитан” 3. Имам әз-Захаби хадистің иснадын жақсы деп атады. Қз. “Мизан әл-и’тидәл” 4/443.

Мұсылмандар бүліктің Ислам және мұсылмандар үшін қауіпті салдары туралы білулері үшін, сондай-ақ ислам елдерінде осы кезде орын алып жатқан оқиғалардың мән-жайын ашып көрсету мақсатында біз өзіміздің қадірменді оқырмандарымызға құрметті шейх Абдур-Раззақ әл-Бадрдың осы шағын, бірақ пайдалы әрі көкейтесті еңбегін ұсынып отырмыз.

Ұлы Аллаһтан бұл шағын еңбекті әрбір мұсылман үшін берекелі және пайдалы етуін, сондай-ақ шейх Абдур-Раззақ әл-Бадрға және осы еңбекті әзірлеуде қатысқан мұсылмандарға ұлы сый беруін сұраймыз!

Әрі Аллаһ Тағаладан Умар ибн әл-Хаттаб (оған Аллаһ разы болсын): “Біз бүліктердің жамандығынан Аллаһқа пана тілеп жүгінеміз!» - деп тілегендей пана тілейміз! (әл-Бухари 7089).

Ал содан соң:

Біз «Бүліктердің салдары» тақырыбын талқылауға және оны жан-жақты қарастыруға мұқтажбыз, өйткені қандай да бір нәрсенің сипаттарын, салдарын және зиянкестілігін білу Аллаһтың құлына әйтеуір бір қорғалғандық пен осының алдын алу үшін шара қолдануға мүмкіндік береді. Ежелден бері «Неден қауіптенуді білмейтін адам қалайша сақтанбақ?» деп айтылатындай.

Кім бүлікті, оны қалайша тануды және оның әдеттегі салдарын білмесе, ол оған кіріп кетуі және онымен ластануы, өзіне зиян келтіруі мүмкін және нәтижесінде оның басына өкініш келіп түсуі мүмкін.

Бүлікті тануға көмектесетін оның сипаттарын білу өзіне ұлы пайданы қамтиды, өйткені жасалып жатқан амалдардың мәнін және салдарын талдауға көмектеседі, ал бұл (өз кезегінде) парасаттылық болып табылады. Яғни белгілі бір нәрсеге кірісуден бұрын адам ең алдымен мұның неге әкеп соқтыруы ықтимал екендігін талдайды.³ Мұның мысалын имам Ахмадтың (оны Аллаһ рақым етсін) өмірбаянынан көруге болады. Бірде оның үйіне Бағдадтың бір топ ғалымдары келді де: “Уа, Абу ‘Абдуллаһ! Бұл іс өте салмақты болып кетті және ол таралып үлгерді!⁴” – деп, оған шағымданды. Сонда имам Ахмад: «Ал енді не істегілерің келеді?» - деп сұрады. Олар: «Біз өзіміздің басқаруға және әмірдің билігіне наразы екеніміз туралы сенімен кеңесіп отырмыз», - деді. Біраз айтысулардан соң Абу ‘Абдуллаһ оларға былай деп айтты: «Орын алып жатқан нәрселерге жүректеріңмен сөгіс білдіріңдер, әрі (әмірге) мойынсұнуды тастамаңдар. Мұсылмандардың бірлігін бөліп-жармаңдар және өздеріңнің де, сендермен бірге болған мұсылмандардың да қанын төкпеңдер. Істеріңнің неге әкелетініне қараңдар! Ізгі әмірмен бірге тыныштың келмейінше, немесе жауыз әмірден құтылу келіп жетпейінше, сабыр танытыңдар». әл-Халләл «әс-Сунна» № 90.

Бұл бүліктің салдары мен нәтижесін және мұның оған кіріскен адамдарға қалай әсер ететінін ескеру қажеттігі туралы ұлы имамның айтқан насихаты еді. Олармен айтысқанда да, ол дәл осы туралы айтқан болатын.⁵ Бірақ олар одан шығып кетті де, оның насихаттарын қабылдамады. Сөйтіп олар өз пікірлерінде қалып, имам Ахмадтың (оны Аллаһ рақым етсін) немере інісін өздеріне қосылуға шықырды. Бірақ әкесі оған рұқсат етпеді де: «Олармен дос болудан сақ бол! Ақиқатында, имам Ахмад оларға жамандықтан өзге ешнәрсеге тыйым салмады!» - деп айтты.

Өйткені бұл адамдардың оқиғасы әмірге қарсы (көтеріліске) шығумен аяқталды және оның соңы оларды имам Ахмад (оны Аллаһ рақым етсін) ескерткендей болды. Олардың кейбіреулері өлтірілді, кейбіреулері абақтыға жабылды, әрі олар осы ісімен (Ислам мен мұсылмандарға да) ешқандай пайда әкелмеді және жағдайды да түзетпеді.⁶

Бұдан шығатын қорытынды:

Істердің салдарына қарау, асығыстыққа жол бермеу және сабырлық таныту – бұл бүлікті болдырмаудың ең тиімді факторы. Және бұл данқты сахаба – ‘Абдуллаһ ибн Мас‘удтың (оған Аллаһ разы болсын) мына айтқан сөздерімен де расталады: «Ақиқатында, күмәнді, бұлыңғыр істер пайда болады, сонда ұстамдылық және парасаттылық танытуларың керек. Расында, игі істерде ілесуші болу жаман істерде жетекші болғаннан жақсырақ». Ибн Абу Шайба «әл-Мусаннаф» 38343, әл-Байхақи «әш-Шу‘аб» 9886.

Ол ұстамдылықты өсиет етті, ал бұл – сабыр және асығыстықтың болмауы.

Имам әл-Бухари «әл-Адаб әл-муфрадта» (327) ‘Али ибн Абу Талибтың (оған Аллаһ разы болсын) былай деп айтқан сөздерін келтіреді: “Асығушы болмаңдар! Бүлік туралы жария етуші және оны таратушы болмаңдар! Ақиқатында, сендерді жүдететін ауыр сынақ және ұзақ уақытқа созылатын қиын істер тосып тұр! ”.

Сөйтіп, ол үш нәрсені өсиет етті:

Біріншісі – ол асығыстыққа тыйым салды. Адам сабырлы болуы керек, абайлықпен әрекет жасап, бір іске кірісуден бұрын оны зерделеуі және салдарын қарауы керек.⁷

Екіншісі – бүлікті жария етпеу және таратпау. Бұл - әсіресе сақ болуға тиісті нәрсе. Бүлік от алған кезде, оның күшеюіне және өрттенуіне сөзбен де, басқа да амалдармен де болысуға рұқсат етілмейді, керісінше болған жағдайда ол адам отты өршітуші және жауыздық таратушы болады.⁸

Үшіншісі – бүлік таратпау және оған кіріспеу. Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) өз үмметін бүлікке жақындаудан алдын ала ескертті, бұл жөнінде Абу Хурайра жеткізген хадисте ол былай деген: «Бүліктердің кезеңі келіп жетеді, әрі сол кезде отырған тұрып тұрушыдан, тұрған жүрушіден, ал жүрген жүгіріп жүрушіден жақсырақ болады». әл-Бухари 3406, Муслим 2886.

Яғни адам бүліктен қаншалықты алыстау болса және оны өршітудегі белсенділігі қаншалықты төмен болса, ол соншалықты қорғалған болады, әрі осыда оның өзі үшін игілік бар. Сондықтан ол бүліктен алшақтауы және Ұлы Аллаһ Тағаладан оны және барша мұсылмандарды оның жамандығынан сақтауын тілеуі қажет де, бүлікті өршітудің және таратудың құралына айналмауы керек.

Зайд ибн Сабиттен (оған Аллаһ разы болсын) Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтқаны жеткізілген: «Аллаһтан бүліктерден пана тілеңдер, (олардың) анықтарынан да, жасырындарынан да». Сонда сахабалар: “Біз Аллаһтан бүліктерден пана тілейміз, анықтарынан да, жасырындарынан да”, - деді. Муслим 2867.

Бүліктен пана тілеу қажет, Пәк Аллаһ Тағаладан оның апатынан, қауіпінен және жамандығынан сақтауын сұрау керек. Сондай-ақ Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) тура жолдан адастыратын бүліктен және азғырулардан Аллаһтан пана тілеп жалбарынған дұғаларымен жалбарыну қажет. Бұл – мұсылман адам ерекше назар бөлуге тиіс болған нәрсе, өйткені тек Аллаһ қана қорғайды және сақтайды. Сондықтан пенде шын ықыласымен Аллаһтан пана іздеуі керек, оны және барша мұсылмандарды бүліктен сақтауын сұрауы керек.

Мұсылман адам сондай-ақ өзін батылдықпен бүлікке тастаудан бұрын білім иелеріне жүгінуі қажет, өйткені ол осы бүліктің басшысы және жауыздықтың есігін ашатын кілтке айналуы әбден мүмкін. Ал Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Ақиқатында, адамдардың арасында жақсылықтың (ізгіліктің) кілті әрі жамандықтың (жауыздықтың) құлыпы болып табылатындары бар. Және адамдардың арасында жамандықтың (жауыздықтың) кілті әрі жақсылықтың (ізгіліктің) құлыпы болып табылатындары да бар. Аллаһ жақсылықтың (ізгіліктің) кілті қылған адамдарға Туба (Жәннаттағы ағаш) болсын, әрі Аллаһ жамандықтың (жауыздықтың) кілті қылғандарға қасірет болсын!» Ибн Мажах 237, Ибн Абу ‘Асым 297, ат-Таялиси 2082. Хадис сахих. Қз. “әс-Силсилә әс-сахиха” № 1332.

Әрбір мұсылман өзін және өзгелерді салдары бұл дүниеде де, Ақыретте де оларға қарсы келіп тиетін опат етуші істерді жасауға тастаудан және жамандықтың кілті, жауыздықтың жетекшісі әрі насихаттаушысы болудан қорқуы қажет.

Сөйтіп, бүліктердің салдарын, олардың қауіптіліктері мен зиянын білу мұсылман адамға ұлы пайда алып келеді.

Бүліктердің салдардары мен әсерлері көп. Оларды тізбектеп атау және талқылау ұзаққа созылады, бірақ осы еңбекте мен кейбір ең маңызды салдарына тоқталамын, әрі Аллаһ Тағала осы еңбекті барлығымызға игілікті және пайдалы етеді деп үміттенемін.

Бүлік кезінде адамдар ғибадат жасауды, яғни өздері сол үшін жаратылған нәрсені тастайды. (Аллаһқа) деген мойынсұнушылық тоқырайды, жүректер тәртіпсіздікке келіп шатасады, оларды бүліктен туындаған үрей мен қобалжу билейді. Олар тыныштық пен жайбарақаттылық таба алмағандықтың салдарынан Аллаһты лайықты түрде зікір ете алмайды.

Сондықтан да бүліктер кезінде орындалатын ғибадаттар үшін, тыныштық кезіндегі жасалатын ғибадаттарға қарағанда, көбірек сауап беріледі. Мұны Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мына сөздері дәлелдейді: «Аллаһқа тынышсыз уақытта ғибадат ету (сауабы бойынша) маған қарай қоныс аудару (хижра жасау) сияқты». Муслим 2948.

Яғни кім бүліктер қызатын және адам өлтірулер жиіленетін кезде осыған кіріспей, өзін ғибадатқа арнаса, оның (Аллаһтан) алатын сыйы Пайғамбарға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) көшіп баратын адамның сыйы сияқты болады.

Бұл хадисте бүлік кезінде ғибадаттан қолы босамайтын адам жетістікке жететініне және бүліктің жамандығынан құтқарылатындығына нұсқау бар. Мұның барлығы бүліктен аулақ болу және ғибадаттың әр түрлерімен айналысу қажет екендігін, әрі сол кезде адам тыныштыққа қол жеткізіп, жайбарақаттылықта және есендікте болатынын растайды. Өйткені Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Ақиқатында, сендердің араларыңдағы ең бақытты (адам) – бүліктерден алшақ болғаны», - деп айтып, осы сөздерін үш рет қайталады ғой. Абу Дауд 4263. Хадис сахих. Қз. «әс-Силсилә әс-сахиха» 975.

Яғни бақыт пен есендік бүліктен алшақтауда, сондай-ақ Аллаһ заңдастырған түрлі ғибадаттар арқылы Ол разы болатын және Оған жақындауға себеп болатын істерді жасауда. Бұл Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) әйелі – Умм Саләмадан жеткен мына хадиспен расталады: «Бірде түнде Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ұйқысынан оянып: «Аллаһ Пәк! Бүгінгі түні нендей апаттар жіберілді⁹ және нендей қазыналар ашылды!¹⁰ Бөлмелердің иелерін¹¹ намазға оятыңдар, өйткені бұл дүниеде киінген (әйел) Ақыретте жалаңаш болып қалуы мүмкін!¹²» - деп дауыстап айтты. әл-Бухари 115, 1126, 3599.

«Бөлмелердің иелерін намазға оятыңдар, өйткені бұл дүниеде киінген (әйел) Ақыретте жалаңаш болып қалуы мүмкін!» деген сөздерде бүліктер басталған кезде, намазға, Аллаһ Тағалаға құлшылық жасауға жүгіну керек және барынша Оған жақындауға тырысу қажет дегенге пайғамбарлық нұсқау бар.

Бұған оның мына сөздері де нұсқап тұр: «Қараңғы түннің бөліктеріндей болып келетін бүліктер келіп жетпейінше игі істер жасауға асығыңдар». Муслим 118.

Бұл – бүліктер кезінде игі істер жасауға деген ынталандыру, өйткені бүліктер лап берген кезде, адамдар, Аллаһ тағала көмек пен қолдау бергендерден басқалары, ғибадат істерінен көңілі бөлінеді.

Сахабалардың ізбасарларының (таби’ун) кезінде бүлік орын алған кезде, бүліктен алыстағандардың қатарында болған Хасан әл-Басри былай деп айтқан екен: “Уа, адамдар! Аллаһпен ант етемін, Аллаһ Хажжәжға сендердің үстілеріңнен билікті тек жаза ретінде берді, сондықтан да Аллаһтың жазасын қылышпен қарсы алмаңдар! Алайда (Аллаһқа) мойынсұнушылық танытыңдар да, дұға етіп жалбарыныңдар”. Ибн ‘Асакир «Тарих әд-Димашқ» 12/178.

Өйткені Аллаһ Тағала: «Біз оларды азапқа тарттық, бірақ олар Раббыларының алдында мойынсұнушылыққа келмеді және Оның алдында жалбарынбады» (әл-Муминун 23: 76), - деп айтты ғой.

Яғни мұндай жағдайда адам бойұсынушылық танытуы және Аллаһ Тағаладан құтқаруын тілеуі керек. Ол өзін, өзінің жағдайын түзетуі және өз үйін тәртіпке келтіруі қажет. Өзінің Раббысына Ол разы болатындай етіп мойынсұнуы қажет.

Абу Хурайрадан (оған Аллаһ разы болсын) осындай мағынадағы мына сөздер жеткізіледі: “Олардан суға батып бара жатқан адамның жалбарынуындай жалбарынудан өзге ешнәрсе құтқара алмайтын бүліктердің уақыты келіп жетеді”.¹³ Ибн Абу Шайба 7/531.

Суға шөгіп бара жатқан адам қаншалықты ықыласты және ынталы түрде жалбарынатыны біздің барлығымызға белгілі. Сондықтан да: «Суға батып бара жатқан адамның жалбарынуындай жалбарынудан өзге ешнәрсе одан құтқара алмайтын», - деп айтылды.

Адам шын ықыласты түрде Аллаһ Тағалаға құтқаруын, қорғауын және сақтауын тілеп жалбарынуы қажет.
Екінші салдары: Адамдардың ғалымдардан және білімнен алшақтауы

Бүліктердің салдары мен әсеріне олардың адамдарды білім алу мәжілістерінен алыстатуы, шариғаттың заң-ережелерін үйренуден, жалпы дінді танудан алшақтатуы да жатады. Адамдар ғалымдарға жүгінуді және олардың мәжілістеріне баруды тоқтатады, өйткені жүректерін уайым қамтып алады да, оларда бүліктің оты жанып тұрады. Ал мұндай қалыптағы адам өзін білім алуға бағыштай алмайды, ғалымдармен олардың мәжілістерінде бірге бола алмайды, және (соның нәтижесінде) ол білімнен және оның иелерінен алыста қалып қояды.

Бұдан да жаманы – бүлік адамдардың ғалымдарға елемеушілілік танытып, олардың маңызы мен абырой-мәртебесін кемсітіп, оларды балағаттай және қаралай бастауына әкелетіні. Убада ибн Самиттен (оған Аллаһ разы болсын) Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) былай деп айтқаны жеткізіледі: «Біздің үлкендерімізді құрметтемейтін, кішілерімізге мейрімділік танытпайтын және ғалымдарымызға тиістісін бермейтін - бізден емес!» Ахмад 5/323, әл-Хаким 1/139. Хадис хасан. Қз. «Сахих әл-жами’» 5443.

Бүлік кезінде көптеген адамдардың ғалымдарға ашық түрде құрметсіздік танытуға, оларды қорлауға, мазақтауға, ең жексұрын нәрселерде айыптауға батылдары барады. Әрі осының барлығы бүліктің салдары болып табылады, Аллаһ бізді бұдан сақтасын!

Тарих осындай оқиғаларға толы, әрі олардың бірі – көптеген Құранды жатқа оқушылар мен білімді адамдар және көптеген қарапайым адамдар тартылған ‘Абдур-Рахман ибн әл-Аш‘ас¹⁴ араңдатқан бүлік. Міне осы бүлік басталған кезде, адамдар Исламның ең ұлы имамы әрі фақихтарының бірі болған әл-Хасан әл-Басриге (оны Аллаһ рақым етсін) келіп: «Сен харам болған қанды төгіп, харам болған мал-мүлікті иемденіп жатқан, намазды тастаған және тағысын-тағы істерді жасап жатқан бұл залым патша (Хажжаж) туралы не айтасын?» - деп сұрақ қойды. Ол: “Мен сендер онымен соғысуларың керек емес деп есептеймін Егер бұл (Хажжаждың залымдықпен патшалық құруы) – Аллаһтан келген жаза болса, онда сендер Аллаһтан келген жазаны өз қылыштарыңмен тойтара алмайсыңдар. Ал егер бұл – сынақ болса, онда Аллаһтың ол туралы үкімі орындалғанша сабыр етіңдер, өйткені Ол – үкім шығарушылардың ең жақсысы”, - деді. Сол кезде олар: «Осы «‘илжаны»¹⁵ тыңдаймыз ба?» - деп оның алдынан шығып кетті. әд-Дуләби «әл-Куна уәл-асма» 3/1035, Ибн ‘Асакир «Тарих әд-Димашқ» 12/178.

Олардың бойында бүлік лаулап кетті, әрі олар өздерінің өршеленген эмоцияларына салынып, ғалым адамнан өз құмарлықтары мен қалауларына сәйкес келмейтін және өз бейімдіктеріне қайшы келетін сөздерді естігенде, оны балағаттай бастады.

Бүлікке деген сүйіспеншілік бойына әбден сіңіп кеткен адамдардың ғалымдарды балағаттауының ежелден бастап біздің кезімізге дейін шекарасы жоқ. Оларды «жарамсақ-жағымпаз» деп атайды, әмірлердің алдында жалбақтауда айыптайды, «тыңшылар" (агенттер) деген ат тағып, басқа да түрлі жексұрын қылықтарда айыптайды.

Яғни бүлік бұл адамдарда ғалымдарға деген құрметсіздік туындатады, әрі олар білім иелерінің абыройын түсіреді, оларды елемей, балағаттай және сөге бастайды, және бұл - адаммен бүлік кезінде орын алуы мүмкін болған ең қауіпті нәрсе, Аллаһ бізді бұдан сақтасын!

Және Хасан әл-Басридің кеңесіне құлақ салмай, ол туралы осылай айтқан адамдар ‘Абдур-Рахман ибн әл-Аш‘аспен бірге әл-Хажжажға қарсы көтерілгендері де, барлығы өлтірілді.¹⁶ Олар ешқандай жақсылық алып келмеді және ғалымдардың кеңестерінен ғибрат пен пайда алмады. Өйткені ғалымдар олар үшін ешкім болмай қалды және олардың сөздері де олар үшін ешқандай маңызға ие болмады.¹⁷
Үшінші салдары: Парықсыздардың жетекшілерге айналуы

Бүліктердің тағы да бір салдары болып парықсыздардың (ақымақтардың) басшылыққа қол жеткізуі болып табылады. Аллаһтың діні туралы білімі де, түсінігі де жоқ адамдар алға шығады да, құрметті орындарды иемдене бастайды. Әрі олар осындай орындарды өздерінің білімдерінің себебінен де, Аллаһтың дінін жақсы түсінуінің себебінен де, сабырлық, ұстамдылық (байсалдылық), парасаттылық сияқты сипаттарының болуы себебінен де емес, тек өздерінің эмоцияларының себебімен ғана иемденеді! Олар басшылыққа тұрады да, содан соң соқыр түрде, жорамалдап шешімдер мен үкімдер шығарып, пәтуалар жариялайды. Әрі осы олар өз білімдерімен, парасаттылығымен, дұрыс ойлаушылығымен танылмаған бола тұра іске асады. Сондықтан шейхул-Ислам Ибн Таймия (оны Аллаһ рақым етсін) былай деп айтатын: “Бүлік басталған кезде ақылдылар ақымақтарды тоқтатуға әлсіз болады». Қз.: «Минхаж әс-Сунна» 4/187.

Бүліктер мен сынақтардың кесірі тек залым мойынсұнбаушыларға ғана емес, жазықсыз адамдарға да тиеді, бұл туралы Аллаһ Тағала былай деп айтқанындай: «Және сендерден жеке залым болғандарға ғана кесірі тиіп қалмайтын фитнадан (бүліктен) сақтаныңдар». (әл-Әнфәл 8: 25).

Бүлік басталған кезде, оның күйесі Аллаһ құтқарғандардан өзге әрбір адамға тиіп кетеді. Және біз Аллаһ Тағаладан бізді бүліктің лас күйесінен құтқаруын сұраймыз!

Бүліктердің салдарына бүлікке басын сұққан адамның одан пайда алмайтыны және өзгелерге де пайда келтірмейтіні, оның ақыры міндетті түрде қайғылы болатыны және күткен нәрселерінің орындалмайтыны да жатады.

Шейхул-Ислам Ибн Таймия (оны Аллаһ рақым етсін) өзінің «Минхаж әс-Сунна» атты кітабында ерте заманда орын алған бүліктерді зерттеп, өте пайдалы қорытынды жасаған. Ол былай деп айтқан: “Билікке ие болған әмірге қарсы шыққан (адам) өз әрекеттерімен пайдаға қарағанда көбірек зиян келтірген жағдайдайлар аз болмады». Кейін ол осындай бүліктердің мысалын келтіріп, бүліктердің салдары мен жемістері туралы былай деп қорытынды шығарды: “Олар дінді де орнатпады және дүниелік нәрсені де сақтап қалмады”. Қз.: «Минхаж әс-Сунна» 4/527-528.

Бұған мысал - біз ертеректе олар туралы баяндаған адамдар. Яғни имам Ахмадтың насихаттарына құлақ салмағандар және әл-Хасан әл-Басридің кеңесін алмаған басқа топ. Олардың барлығының соңы бір болды: «Олар дінді де орнатпады және дүниелік нәрсені де сақтап қалмады». Олардың бір бөлігін өлтірді, басқаларын түрмелерге жапты, кейбіреулері қашқындарға айналды. Яғни, бір сөзбен айтқанда, олардың барлығының соңы қайғылы болды.

Басқа бір мысалды имам әз-Захаби өзінің «Сияр а‘ләм ән-нубалә» деген еңбегінде Андалусияның әмірі болған әл-Хакам ибн Хишам әд-Дахыл әл-Амауидің өмірбаянында келтіреді. Ол оның мемлекетінің қаншалықты гүлденгенін, қандай қуатты болғанын және оның римдіктердің үстінен қандай жеңістерге жеткенін ұзақ баяндайды. Содан соң әз-Захаби былай дейді: “Андалусияда әл-Хакамның мемлекетінде ғалымдардың санының өскені соншалықты – «Куртубада (Кордова) ғалымдардың және білім ізденушілердің қатарынан болған төрт мың білім иелері бар» деп айтылатын. Алайда олардың опат болуының уақыты жеткенде, Аллаһтың қалауымен оларға әл-Хакамның әділетсіздігіне сабыр ету қиын болды және олар оны тақтан құлату туралы сөз байласты. Кейін олар онымен шайқасу үшін әскер жинады да, Андалусияда Ислам үшін және оның жақтаушылары үшін жамандыққа айналған ұлы бүлік лап ете түсті». Қз.: «әс-Сияр» 8/253-260.

Кейін әз-Захаби бұл бүліктің соңы не болғанын ескертіп, қаза болғандардың саны бес мың адамға жеткенін, ал аман қалғандар не түрмелерге отырғызылғанын, не қашып кеткенін баяндады. Бұл оқиға осындай көтерілістермен және бүліктермен дінге пайда келтіру мүмкін еместігін тағы да бір рет растайды. Әрі біз алдында айтып кеткеніміздей, басқалардың қателіктерінен сабақ алған адам ақылды.¹⁸

Бұл бүлікке қатысқандардың көпшілігі соңында оған басын сұққандары үшін өкінді, әрі тарихта осындай оқиғалар аз емес. Шейхул-Ислам Ибн Таймия (оны Аллаһ рақым етсін) былай деп айтатын: “Ақиқатында, Аиша сахабалардың арасында болған соғысқа қатыспады және соғысу үшін шықпады, алайда ол өзінің шығуында мұсылмандар үшін пайда бар деп есептеп, мұсылмандарды татуластыру ниетімен шықты. Бірақ кейін оған шықпағаны жақсырақ болатыны айқын болды. (Кейін) ол сол кезде шыққанын есіне алған сайын көп жылайтыны соншалықты – тіпті оның орамалы сулана түсетін. Сол сияқты (бүлік кезінде) шайқасуға басын сұққан (кіріскен) алдыңғы өмір сүрген адамдардың көпшілігі де соңынан өкінген, мысалы, Талха, әз-Зубайр және Али, олардың барлығына Аллаһ разы болсын”. Қз.: «Минхаж әс-Сунна» 4/316.

Айюб әс-Сахтияни (оны Аллаһ рақым етсін) Ибн әл-Аш‘астың бүлігінде қатысқан қарилар (Құранды жатқа оқитындар) туралы былай деп айтқан: «Мен өлтірілгендердің қатарынан осындай халіне өкінбеген бір де бір адамды білмеймін және аман қалғандардың қатарынан оны сақтап қалған Аллаһқа мадақ айтпаған бір де бір адамды білмеймін». Халифа ибн Хаят «әт-Тарих» 76-бет.

Осы тақырып бойынша пайдалы деректердің қатарына сондай-ақ Зубайд ибн әл-Харис әл-Ямияның оқиғасы да жатады. Ол Исламның ұлы ғалымы және алты хадис жинағының риуатшыларының (жеткізушілерінің) бірі болып табылады.¹⁹ Ол Ибн әл-Аш‘астың бүлігіне кіргендердің біреуі еді, бірақ аман қалды және адам өлтірулерге қатыспады. Мухаммад ибн Тәлха былай деп баяндайтын: “Бірде Зубайд менің әл-‘Алә ибн ‘Абдул-Каримнің жанында күліп тұрғанымды көріп, былай деп айтқан еді: “Егер сен бас сүйектерді көргеніңде²⁰, күлмес едің! Және ақиқатында мен оң қолымның шынтағымнан төмен шауып тасталуын қалар едім, тек осыған қатыспасам болды!” Халифа ибн Хаят «әт-Тарих» 76-бет.

Содан соң басқа бір бүлік басталды және Зубайд оған қатысу үшін шықырылды. Бүліктің салдарын көрген және осыдан сабақ алған Зубайдтың тамаша жауабына назар аудар: Зубайдты жиі зиярат ететін және Алидің отбасы мүшелерінің (ахл әл-байт) өлтірілулері туралы оған айтып беретін Ибн әл-Му‘тамир оны Зайд ибн Алимен бірге шығуға шақырды, бұған Зубайд: “Мен Пайғамбармен ғана шығамын, ал мен оны таппай тұрмын», - деп жауап қайырды. Я‘қуб ибн Суфьян «әт-Тарих» 3/107, Ибн ‘Асакир «Тарих әд-Димашқ» 19/473.

Бұл – бүліктің салдарын өз көзімен көрген және өз басынан өткізген адамның жауабы!