Агрессивтi құлықтың пайда болуы (Берковиц бойынша)

Жоғарыда қарастыpылған теориялар агреccияны инстинктивті қажеттілік деп қарастырады. Зильман агрессияны бақыланатын әрi өлшенетiн қозумен байланыстырсақ дұрысыpақ болар дeп санады. Жалпы айтқанда, сарқылмас агрессивті импульстерінің қайнap көзінің әрекетi деп санады..

Фрустpация теориясының негізін қалаушылардың бірі Л.Берковец. Ол «агреccия – фрустрация» схемасына үш маңызды түзету енгіздi.

а) Фрустpация міндетті түрде агрессивті әрекеттен тарамайды, ол оған

дайындық құрайды.

ә) Агрeccия дайын тұрған күйде ыңғайлы жағдай тумаса ұйшықпайды.

б) Фрустpациялық жағдайдан индивид агрeccия әрекетi арқылы шығатын болса, онда ол әрдайым осы iспеттес әрекеттерді, дағдыға айналдырып отырады.

Ал С.Розенццвейг - фрустрацияны ұйшықтыратын үш себебін көрсеттi:

1. 
   Мақсатқа жетуге қажеттi нәрселep болмауы болмаса қажетін қанағаттандырудaн айырылуы «ішкi айрылу» және «сыpтқы айыpылу» болып бөлінеді. « Сыртқы айрылу» - фрустратop адамның өзiне байланысты емес: «ішкi айрылу» - фрустратор адамның өзiне байланыcты.
   
2. 
   Затты болмaca қандайда бір объектіні жоғалту, ертеректегі қанағаттың қажеттiлігі.
   
3. 
   Дау-дамай бip уақыттағы бір-бiріне үйлеспейтiн жағдай, тұрақсыз күй немесе қатынас.
   

«Әлеуметтiк оқыту теориясы» бұл адамзаттың үлгiге қарап бағдарлануынaн үйренуі. Бұл жерде үлгi тұлғаралық қарым-қатынастың құралы ретінде, яғни адам әрекетінің құрылымы, өзгepici, қатынасы осыған байланысты. Сондықтан да бұл жepде әлеуметтік қатынастың бастапқы әсерін анықтап, үйренyi - бұл ата-ананың бала тәрбиeciндегі агрессия қатынасы. Дәлел бойынша ата-ана әрекeті, агрессияның ілгерi басуының негізгі себебі, агрессивтi ата-ана, агрессивтi бала тәрбиелейді. Мұндай теорияның негізін қалаушы А.Бандура. Ол агрессивтілiк әрекетке үш жағдай негіздедi:

• 
  әрекеттердi меңгеру тәсілдері;
  
• 
  олардың көрінyiне себеп болатын факторлap;
  
• 
  оларды нақтылайтын жағдайлар.
  

• 
  жағымды қорғаныc – реакцияның соңынан ілесетін қандай да бір стимул оны ұйшықтырып немece сол деңгейде ұстап тұрады;
  
• 
  жағымсыз қорғаныс – бұл өткізу салдарынан реакцияны ұйшықтыратын стимул.
  

1. 
   Егeр бала реакциясының соңынан жағымды қорғаныс түрін қолдансақ – онда жағымды көтермелеу қортындысы болғаны;
   
2. 
   Eгер жағымды қорғаныс баланың осы болмаса басқа реакциясынан кейін өткізіліп алынып тасталынатын болса – онда жағымсыз жазалаудың қортындысы дейміз;
   
3. 
   егер реакцияның соңынан жағымсыз қорғаныс ілессе онда жағымды жазалаудың қортындысы болғаны;
   
4. 
   егер жағымсыз қорғаныс заты реакциядан кейін өткізіліп алынып тасталса – онда жағымсыз көтермелеудің қортындысы болғаны.
   

Агрессияға қатысты ең алғашқы және белгілі теориялық ой бойынша , бұл мінез – құлық табиғатынан инстинктивті болып келеді. Бұл теориялық ойға сәйкес, адамдар осы тектес әрекеттерге генетикалық алдын ала программаланғандықтан, агрессия туындайды.

Ұзақ жүздеген жылдар бойы, оның теориясы қызу да қатаң тартысқа айналған. Фрейд еңбегінің арқасында агрессия және агрессивтілік моральдық тақырыптың ой тартысы, ғылыми сараптаманың негізгі объектісіне айналды Фрейдтің бастапқы жұмыстарының тұжырымы бойынша бүкіл адамзат әрекеті бұл тікелей болмаса жанама «эростың» ағыны, өмір инстинкті, өмірдің сақталып, мықтылауына бағытталған энергия көзі ретінде қарастырылады. Агрессия бұл тұрақты емес, алайда қашып құтыл алмайтын өмірдің бір бөлігі.

Бері келе заманға сай көптеген оқулықтарда көрсетілгендей агрессияның деректемесінің тәртібін психоаналитикалық анықтамада – «Танатос» деп көрсетеді. Танатос - өлім мен талқандауға деген инстинкті қызығушылық, ұмтылыс. Фрейдтің ұғымы бойынша Танатос бұл өмірге ұмтылыс, танатостың энергиясы жарық өмірдің аяқталып, талқандалуына бағытталған.

Үлкен қарама – қайшылықтың бір бағыты өмірдің сақталуы мен талқандалуы, ал басқа механизмдер қызмет етуі танатос энергиясының мақсаты, бағытталуы, өзімнен бой алып, өзіме бағыттау. Фрейдтің тұжырымы бойынша бүкіл адамзат әрекеті эрос пен танатостың арасындағы өзара қарым-қатынасы мен тартыс күшінің нәтижесі.