«Ақжар орта мектебі мектеп жасына дейінгі шағын орталығы бар» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің технология пәнінің мұғалімі Агадилова М.М.
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларға жүннен жасалған бұйымдарды таныстыру, сырмақ, текемет, тоқыма өнері туралы түсінік беру.
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, қабілеттерін дамыту.
Оқушыларды ұлттық өнерді құрметтеуге, дәріптеуге үйрету, шеберлікке, ұқыптылық пен тазалыққа баулу, еңбекке тірбиелеу.
Сабақтың жоспары:
Ұйымдастыру кезеңі
Үй тапсырмасын сұрау кезеңі
Мақсат қою кезеңі
Жаңа сабақ
Сергіту сәті
Сабақты бекіту
Үй тапсырмасы
Бағалау
Рефлексия
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру кезеңі. Сәлемдесу, түгендеу. Сабаққа әзірлік.
Өткенді пысықтау кезеңі. Үй тапсырмасын сұрау.
Сабақтың мақсатын қою кезеңі. Сабақтың тақырыбын, мақсатын хабарлау.
Жаңа сабақ
Жүннен әртүрлі киіз басып, киіз үйге туырлық, үзік, түңлік, дөдеге және тұрмысқа қажетті еденге төсейтін текемет, сырмақтар, тұсқа ілінетін тұскиіздер мен қап түрлерін жасаған. Киізден жасаған бұйымдар қазіргі заманда халықтың генетикалық мәдени қарым-қатынасындағы байланысты көрсететін дерек ретінде қабылданады. Ә. Қастеев атындағы өнер мұражайы қорында сақтаулы 267 киізден жасалынған бұйымдар – қайталанбас өнер туындысы ғана емес, әлі сыры ашылмаған, толығынан зерттелмеген асыл мұра.
Киізден жасаған бұйымдар 1970-1980 жылдары жан-жақты жүргізілген экспедициялық жұмыстар кезінде молынан толықтырылды.
Ауылдағы ауыр жұмыстардың денін асарлатып әп-сәтте аяқтауға дағдыланған халқымыздың жүн сабау мен киіз басудағы тағы бір өнегелі қадамы өз жемісін бірден береді. Жоспарлы жұмыс жұмыла кірісудің арқасында тез бітеді, ең бастысы, бұл қазақы бауырмалдықтың қасиетті үлгісі, өзара силастықтың өзгеше жосыны. Ал «тулақ шашудан» бұрын жасалатын негзігі жұмыс – жүн сабау. Арнайы жүн сабау үшін немесе төсеніш ретінде қолданылатын тулақ - жүні қырқылмай, керіліп, кептірілген шикі теріден дайындалады. Қазақта ер арыса – аруақ, ат арыса – тулақ» деген сөз бар. Тулақтың басты артықшылығы, жерге төселсе сыз өткізбейді, сондай-ақ, сабалатын жүннің астына пайдаланылатын ең ыңғайлы төсеніш. Жүн сабауға қолданылатын тағы бір қажетті құрал – сабау. Ол көбіне бұтақсыз, түзу әрі мықты тобылғы ағашынан алынады.
Тоқу өнері – қазақ халқының ежелден келе жатқан, ең алғаш киімі мен үй жабдығының негізі болған қадірменді өнер. Бұл тамаша өнер қазіргі талап тілектер тұрғысынан жалғастырып, тұрмыспен бірге ұласа дамып, одан сайын жетіліп, адамдарды сұлулыққа, әсемділікке жетелеуде. Адамдардың тұрмыс хәлдері үнемі өрлеуіне сай олардың мәдени тұрмыстық тілектері өсе түсуде. Сондықтан да әр адам киген киімінің қазіргі сән үлгісіне сәйкес бола отырып, қайталанбас әсем ерекшелігін, даралығын таныта білуге тырысады. Міне, осыған орай бізге көмекке келген өнердің бірі – тоқыма.
Сергіту сәті.
Қойдың күзем жүнінен және қозы жүннен киіз басылады, текемет, қалпақ, киіз етік, пима сияқты киім-кешектер жасалады, жабағы жүнінен шидем шапан, күпі, ішпек, терілік, бөстек, көпшік дайындап, жеңіл байпақ тігеді. Арқан, тұсау есіледі, желі, көген, ноқта өріледі. Түтілген жабағы жүнінен шүйке жасалып, бау-шу есіледі, өрмек жіптері мен жиектер ширатылады. Қазақ қолөнерінің бұрыннан бар тағы бір дәстүрлі үлгісі – ұршық иіру. Тарихы тым арыдан тамыр алған жүн өңдеудің ұлттық өндірісі біршама дамыған, сан алуан тұрмыстық тұтыну бұйымдарын жасауға бейімделген.Мәселен, түйе жүнінен неше түрлі жіптер иіру арқылы кілеп, қап, шекпен, белбеу, қоржын тоқыған. Түйенің жабағысынан жеңіл де жылы күпі тігілген. Ал ешкі жүні түбіт және қылшық деп бөлінеді. Түбітті иіру арқылы шәлі, шұлық, қолғап сияқты жылы киімдер тоқыған. Ешкі жүнін түту арқылы арқан жіп есуге болады.
