Ажж-ны макеттеу кезіндегі адам-оператордыћ іс-әрекетініћ негізгі этаптары
жүктеу/скачать 15,12 Kb.
|
Макеттеу
|
Макеттеу Макет дегеніміз - қандайда бір объектіні жан жақты зерттеу үшін қолданылатын материалдық немесе материалдық емес сипаттама болып табылады. Көбіне макттеу әскери қару-жарақтарды даярлауда, сәулет өнерінде, құрылыс саласында және т.б. ғылым салаларында кеңінен қолднылады. Біз көптеген салалардың арасынан макеттеудің тек Автаматты Жобалау Жүйелерде қолданысын қарастырамыз. АЖЖ-ны макеттеу кезіндегі адам-оператордыћ іс-әрекетініћ негізгі этаптары. АЖЖ макеттеу кезіндегі адам-оператордыћ іс-әрекетініћ кибернетикалық моделін қарастырайық. Жобалау жњйесінде басқарушы процесс агымдагы уақыт кезіндегі объект жагдайы туралы ақпарат жинауынан басталады (1-блок). Басқару есептерін шешу њшін кљптеген жагдайларда қазіргі уақыт кезіндегі объектініћ осы параметрлері мәні гана емес, сонымен қатар объектініћ жан-жақты мінездемелерінде білу керек. Жан-жақты кљрсеткіштерде объектініћ параметрлері агымдагы мәнініћ љзгерісініћ функциясын (2-блок) орындайды. Нақтырақ 2-блок адам-оператордыћ моделініћ кљрінісін қамтамасыз етеді. Кептеген жагдайларда басқару берілген траектория бойынша қозгалысы басқаруга тіреледі. Бњл кезде келесі әрекет басқару жњйесінде књшті деп есептелінетін объектініћ шынайы жагдайын берілгенмен салыстыруга негізделеді. Ягни басқару жњйесі берілген, мәннен қандай да бір параметрдіћ љзгерулеріне бірнеше рет әсер етуі керек. Сондықтан басқарушы әрекетті ећдеу њшін шешім қабылдау алдында байқалган љзгерісті багалау керек (4-блок). Багалау адамныћ тәжірибесі және объектініћ жобаланатын қасиеттері негізінде жњргізіледі (11-блок). Егер нәтиже мәні мақсатқа сәйкес болса; онда басқарушы әрекетті ећдеу жайында шешім қабылданадьг ягни нақты жњмысқа БЖ-сі қосылады. Бњл моделі және жњйеге енгізілген есептеу әдістерініћ негізінде (12-блок) мњмкін болатын басқарушы шешімдердіћ баламалы нњсқалары љћделеді (5-блок). Тиімділіктіћ қандай да бір критерийлері бойынша нњсқаларды багалау жњргізіледі, ягни басқарудыћ оптимизациялық есебі шешіледі (6-13 блоктар). АЖЖ-де жалпы жагдайда оптималды басқару жайлы айту қажет емес. Бњл келесі екі себептерден туындайды. Біріншіден, БО-сі тњсетін ақпарат келемі ақпараттық моделі тњрінде оны аныгырақжазу њшін әр кезде жеткілікті емес. Екіншіден, объектініћ моделдері және басқару есептерін шешу әдістері оптималды емес, рационалды
шешімді анықтауға руқсат етөді. Соңгысы қиын объектілерді математикалық жазудың шектеулі мүмкіндіктерінен туындады. Сондықтан БЖ-де ұсынылган басқарушы шешім оператормен бағалануы және қошталуы керек. Яғни, басқарушы шешім басқарудың субъектісімен санкциялануы керек. АЖЖ-де шешімді санкциялау басқару процесінде жүргізіледі, және жауапкершілікті тікелей басқарылмалы жүйе қүрамы алады. Моделдің қүрылымдық сызбасында бүл әрекеттерге 7-блок сәйкес келеді. БЖ-сін функциялау процесінің кибернетикалық моделі өзара әрекет жүйелерінің инженерлі-психологиялық жобалаудагы кептеген сүрақтарды шешуге рүқсат етеді; оператордың қандай да бір әрекеттерін автоматтандыру мүмкіндіктерін анықтаумен байланысты сүрақтардан, адам-оператор және ДКА АЖЖ-сі арасындагы функцияларды рационалды жалгастыру сүрақтарынан бастап, операторды жүктеу және басқару жүйелерінің рүқсат ету мүмкіндіктерін, оның реактивтілігін анықтаумен байланысты сүрақтарга дейін. Оперативті басқарудың есептерін шешу Оперативті басқарудың есептерін шешу кезіндегі адамның басты осы есептерді шешу этаптары осыган байланысты, мүнда ақпарат көріністерінің қолдануы қалай жүмыс жасайтындарын қарастырамыз. Бірінші этапта оператор ақпаратты басқару объектісінің жагдайы ретінде қабылдайды. Сигналдарды табу амалдарын ақпараттық қабылдау процесіне қосады7 әртүрлі сигналдар белгілерінің білінуі, оператордан бүрын туатын есептерге жауап беру белгілермен танысу және сигналдарды (хабарларды) тану этаптарынан туады. Операцияларды табу және танудың ерекшелігі сигналдарды қабылдауына байланысты звено деп аталатын рецепторлық жолдар бойымен жүреді, сонда ақпараттардың біліну мазмүндары басты тәжірибелерде мүмкін болады және бүган арнайы дайындық қажет. Ақпараттардың бірлік жылдамдыгы бір мезетте қабылдау кезінде оператор процесті оқуда және дайындауда тәжірибе жинақтайды. Екінші этаптагы оператордың жүмысын ақпаратқа багалау. Үшінші этапта оператор басқарудың стратегиялық есептерін шыгарады. Ягни, процестің багасы қарастырылады және басқару объектісіне түрлі әдістердің қалай әсер ететіндігін анықтайды. Бүл этаптагы адамның іс-әрекеті белгілі бір алгоритмге негізделеді. Егер нақты жагдайда алгоритм қарастырылмаса онда оперативті ойлау көмегімөн әртүрлі шешімдер қабылдауга мәжбүр болады. Ягни, стратегияның басқару жүмысында оператор езінің жүмысымен бірге тиімділік шешімін табуга кемектеседі. Тертінші этап қабылданган шешімді орындауды қамтамасыз ету амалы. Интерфейс түсінігі және оның жобалары. Барлық функциялардың орындалуы, АЖЖ-да адам-оператордың қызметіне багытталгақ мүны қамтамасыз ету темендегідей беліктерден түрады: 1. Басқарылмалы объектісінің ақпараттары. 2. Ақпараттар әдісінен. 3. Байланыстар амалдарының іс-қимылына және берілген объектінің осы іс-қимылдың реакциясына байланысты. 4. Басқарушы қозгалыстың біркелкі беліктік мүмкіншілігі. 5. Кері байланыстың болуы және басқарушының мақсаты. АЖЖ-ның шынайы уақыты күрделі жүйе болып саналады. Олардың мынадай 3 түрлі ішкі жүйелерге белуге болады: басқару объектісі, аппаратты-багдарламалық басқару жүйесінің кешені, қүрамы және басқарудың оперативті қүрамы. Бүл ішкі жүйелердің әрқайсысы езінше бір түйық белікті қүрайды. Күрделі жүйелерді қүру барысында бүл ішкі жүйелердің езара бір-бірімен композиция қатарына назар аудару және бүл жүйелердің арасында жүктеу/скачать 15,12 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|