Аккузова айнур абдыжалиловна


Е, құдай, өзің жар бола көр



Pdf көрінісі
бет48/113
Дата27.10.2023
өлшемі2,11 Mb.
#188680
түріДиссертация
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   113
Байланысты:
Аккузовой А.А., Диссертация

Е, құдай, өзің жар бола көр
әйтеуір. Жол-
жөнекей бірдеңеге ұрынып қалмаса жарар еді» 
[93, 20 б.]. Бұл мәтіннен 
қазақтың қашанда Алладан жақсылықты, қамқорлықты, тыныштықты ғана 
тілеген наным-сенімі көрінеді. 
Алла, құдай, тәңір, жаратқан, жасаған 
ұғымдары бір-біріне эквивалент синоним ретінде жұмсала береді.
«Қанағат қарын тойғызар» дейтін қазақтың құдайға шүкіршілігін айтып, 
«барға қанағат» деп тіршілігін жасайтын атадан балаға дарыған қасиетін, 
қазақтың қанына сіңген шүкіршілік сезімін Д. Исабеков шығармаларына арқау 
еткен. 
«Екі қария қуаныштан жүректері жарыла жаздап есікке жарыса 
ұмтылады. Қартайғанда ата-ана перзентінің алдында бала болады екен-ау! 
«Ой айналып кетейін сенен! Матасекіліңнен де айналдым-ау. Дүр етіп жетіп 
келді әні, 
о шүкірім
» 

 дейді екеуі» 
[93, 23 б.]. Анасы баласын 
шүкір
деген асыл 


76 
сөздердің бірімен атауы ерекше іңкәрлікті көрсетеді. Сол арқылы өміріне, бала-
шағасына, тұрмыс-тіршілігіне шүкіршілік танытушы ананың бейнесі көз 
алдымызға келеді. Қазақтың әрбір күніне Аллаға алғысын білдіруі де жазушы 
туындыларынан табылады: 
«Қарекең 
осы өміріне күн сайын мың шүкіршілік 
келтіріп, балаларының тыныш та тәтті тұрмыстарын тіледі
. Бірақ енді 
бір жыл өткен соң толқынсыз көлге тас лақтырылғандай әдемі тұрмыстың 
іргесі шайқатылып кетті»
[93, 24 б.]. 
Д.Исабеков шығармаларында қолданылатын "Алла", "Әупірім тәңір", 
"Жасаған", "Құдай", "Тәңір" теонимдерінің арасалмағы біршама ерекшеленеді, 
оны төмендегі диаграммадан көруге болады.
1-сурет – Теонимдердің жұмсалу жиілігі 
Жалпы 
тіл 
мен 
дін 
– халық танымында бір-бірімен тығыз байланысты 
ұғымдар. Діни лексика – қазақ тілінің ажырамас құрамдас бөлігі. Д. Исабеков 
шығармаларында араб-парсы лексикалық қабатына жататын 
Алла, Құдай, 
шайтан, ораза, азан, ауызашар, әзірейіл, періште, молда, намаз, әумин, құран, 
иман, мола, әруақ, айт, бісміллә, дұға, құптан, жайнамаз 
сияқты діни ұғымдар 
кейіпкерлер тілінде кең көрініс тауып отырады. Оқырман бұдан кейіпкердің 
наным-сенімін, дінге деген көзқарасын аңғарады. Мұндай атаулардың 
семантикалық сипаты лингвистикалық тұрғыдан гөрі философиялық мәнге ие 
болады. Жазушының «Ақырамаштан наурызға дейін» әңгімесінде Кемпірбай 
ақсақалға Киевте оқып жүрген баласының «ауызашар» рәсіміне деп салып 
жіберген сәлемдемесінің уақытында жеткізілмеуі ақсақал мен ауыл 
пошташысының арасындағы кішігірім дауға себеп болады. Шығармада 
«ораза 
айы», «ауызашар»
секілді ұғымдардың қолданылуы және шығарма оқиғасының 
дәл осы діни жоралғыдан басталуы халық дүниетанымындағы ислам дінінің 
мән-маңызын ашып көрсеткендей. Осы сияқты діни ұғымдар «Тіршілік» 
повесінде де жиі ұшырасып отырады. Автор кейіпкер бейнесін шынайы 
сомдауда, оның эмоциясын дәл жеткізуде 
«Құдай-ау!», «Астапыралла!», «О 
13%
2%
1%
82%
2%


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   113




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет