Өмірдің мәні. Өмірдің мәнін іздеу

Философия дамуының барлық кезеңдерінде өмірдің мәні туралы мәселе басты назарда болды. Барлық кезеңдерде және халықтарда өмір туралы пікірлер әртүрлі сипатта болды.

Ежелгі Грекия философиясында осы мәселенің әртүрлі шешімі байқалады. Сократ өмірдің мәні бақыт деп есептеген. Бақытқа қол жеткізу үшін жақсы өмір сүруге, заңдарға бағынуға, мемлекеттің қалыптастырған адамгершілік нормаларын ұстануға ұмтылу керек деп санады. Платон өмірдің мәнін жанға мән беру деп қарастырды. Аристотель және оның ізбасарлары өмірдің мәні мемлекеттің жауапты азаматы болуға ұмтылу деп білді.

Эпикур жағымсыз ойларды болдырмай, тыныштық пен рахатты сезіну өмір мәні деп түсінді. Диоген Синопский ішкі бостандыққа жетуді, өмір мәні ретінде көрді. Стоиктер адамның, табиғат пен тағдырды мойындауында өмірдің мәні бар деп ойлады. Пифагор өмір мәні ғылыми білімдерден құралған сандар үйлесімділігінде деп есептеді.

Будда мен Шопенгауэр өмірді қасіретке толы деп қабылдады. Платон, Лабрюйер, Паскаль, өмір-ұйқы деп сипаттады. Экклезиаст: «мен өмірді жек көріп кеттім, себебі маған Күн астында жасалып жатқан істер ұнамады, өйткені бәрі – бос әуреге салыну және рухтың құлдырауы»,-деп өмірден түңілгенін білдірді. Марк Аврелий: «өмір – бөтен нәрсемен күрес және бөтен жердегі сахат»,- деді. Иоанн Дамасский: «барлығы, көлеңке және түтін» десе, Петрарка: «өмір бір сарынды , тұңғиық көрініс»,-деді. Шекспир: «өмір-бұл идиотпен айтылған ақымақтың әңгімесі»,-деді. Дидро: «бүкіл өмір - алдамшы үміт қана»; Кьеркегор: «менің өмірім-мәңгілік түн» ; Ницше: «барлық адам өмірі дұрыс емес», Ортега-и-Гассет адамды дене ретінде емес, ерекше адам драмасы ретінде анықтады. Осы ойларға қарағанда, өмірдің мәнін іздеу әр адам үшін әртүрлі, ерекше үрдіс екенің түсінеміз.

XVII ғасырға дейін еуропалық философиялық ойлар Августин мен Фома Аквинскиймен қалаған теологиялық базаға негізделді. Августиннің оқу-жаттығуында адам ұмтылысының түпкі мақсаты-игілікке жету. Оған Құдайды тану арқылы жетесін деп түсіндірді.

XVII-XVIII ғасырларда ғылымның өркендеуі шіркеу мен христиан этикасының әлсіреуіне әкелді. Бірте-бірте, антикалық философиядағыдай әртүрлі философиялық жүйелерде өмірдің мәнін әртүрлі көзқараспен қабылдады әрі түсіндірді. Кант өмір мәнін адамгершілік пен борышта деп есептеді, Фейербах адамдардың бір-біріне деген жалпы махаббаты негізінде бақытқа ұмтылысында деп санады, Маркс пен Энгельс өмір мәні коммунистік идеалдар үшін күресуде деп ойлады, Ницше – «билікке деген ерік» деп түсінді, XIX ғасырдың ағылшын философы Милль-пайда және табысқа жетуде деп қарастырды.

Идеалистік әсіресе , христиан діни ілімдерінде адам өмірінің мәнін табу үшін логикалық құрылым жасалады. XX ғасырдың басындағы орыс философтары Бердяев, Соловьев, Трубецкий және т.б. еңбектерінде Құдайға деген сенім туралы мәселе өмірдің мәні болуының басты шарттарына айналатындығын айтты. Сонымен қатар, материалистік философияда адам өмірі соңғы және оның «табалдырығында» ештеңе жоқ, бұл мәселені шешудің өзі қиынға соғады деген пікірде болды.

Сьерен Кьеркегор шығармашылығында бастау алатын экзистенциалды философияның рөлін ерекше атап өткен жөн. XX ғасырда Сартр, Камю, Хайдеггер, Ясперс және т.б. философтар «өмірді өлімге ұмтылу болмысы» ретінде қарастырады. Өлімнің алдында адам жалған мақсаттан және қажетсіз ұсақ-түйектерден босатылып, өмірдің мәнін түсінуге қабілетті болады. Ол өзін және қоршаған әлемді басқаша көре бастайды. Осылайша, экзистенциалды философияда өлім проблемасын талдау адам өмірінің құпиясын ұғыну, оның мағынасын анықтау үшін маңызды мәнге ие болады. Экзистенциализмнің басқа маңызды постулаты әмбебап мағынаны терістеу болып табылады, өмірдің мәні тұлға бірегейлігі сияқты бірегей болуы мүмкін.

Қазіргі қоғамда көптеген адамдар үшін өмірдің мәні мәселесі емес, қатал өмірде қалай орнығуға болады, өзін және отбасын қалай асырауға болады деген сұрақтармен шектеледі.

Алайда, аз ғана тұрақтылық пен әл-ауқатқа жеткен кезде, өмірдің мәні мәселесі әрбір саналы адамды ойландырады.

Әлемнің атақты футурологтары болжағанындай, адамзаттың дамуындағы басты серпіліс ғылыми-техникалық прогреспен ғана емес, адам болу дегеніміз не, адам өмірінің мәні неде, адамзат өмірінің мәні неде екенін кеңейтетін түсініктермен тікелей байланысты.

Жалпы, өмірдің мәні мәселесін бағалауда бірнеше нұсқа бар:

1. Өмірдің ешқандай мағынасы жоқ.

Бұл жерде өмір-бұл игілік екенін байқаған жөн, егер адам оны мағынасыздық пен зұлымдыққа айналдырса, онда оған өмір емес, ең алдымен өзі кінәлі.

2. Өмірдің мәнін іздеу-психикалық аурудың әсерінен туындайды. (З. Фрейдтің пікірі).

3. Өмірдің мәні- түпкі мағынаны іздеуде. (Жазушылардың өз кейіпкерлерінің бірі туралы сүйікті сөзі: «ол өмірдің мәнін азғана іздеді».)

4. Мағынасы бар:

а) діни – Құдайға қызмет ету.

б) философиялық – жауаптар әртүрлі.

Өмір мәнін іздеудің мақсаты-адамның өзіне берілген қозғалыстың субъективті бағыты. Қарапайым сұрақтарға жауап береді: «мен нені қалаймын?» және «оған жету үшін не істеуім керек». Мән – ұғымы құндылықты құраудан да күрделі ұғым. Мән-адамның адам ретінде жер бетінде не үшін өмір сүретінін түсіну үшін қажетті объективті білім.

Өмір – ғарыштың бір нүктесіндегі, жердегі жағдайдың күрделі ойыны емес, ол мәңгілік және заңды үрдіс. Демек, өмірдің өзінің, күнделікті қозғалыста болуында , өрістеуде, жүзеге асыруда мәні бар. Адам өмірдің даму бағыттарының бірі ретінде, сондай-ақ тірі интеллектуализацияның көрінісі ретінде заңды тіршілік иесі. Адам өмірінің мәні объективті, яғни біздің қалауымызға, адасушылықтарымызға байланысты анықталмайды. Біздің тектік болмысымызда анықталған. Өмірдің мәнін тұжырымдау оңай, ал оны жүзеге асыру қиын болып табылады.