Қали айнұр1, СӘкенұлы қайрат2, айдаралиева әсел

СПИСОК РАЗОБЛАЧЕННЫХ АЛАШ–ОРДИНЦЕВ

жүктеу/скачать 92,26 Kb.

бет	3/3
Дата	31.12.2019
өлшемі	92,26 Kb.
	#55175

1 2 3

СПИСОК

РАЗОБЛАЧЕННЫХ АЛАШ–ОРДИНЦЕВ

№ п/п	Фамилия, имя и отчество	Должность	Партий ный стаж		Социальн. положение	КРАТКОЕ ОПИСАНИЕ
1	2	3			4	5
ЧЛЕНЫ ВКП/б/
1	ИТЕМГЕНОВ Мунусбек	Председа тель колхоза	1919 г.		Служащий	Был в Алаш-Орде с 1918 по 1919 г. Осужден в 1931 г. на 2 г., не принимает участия в партжизни, не имеет учетной карточки /Акт №40/
2	ШОЛАНОВ Ескаир	«–»	10/ХІІ-27		Крестьян	Сын бая-муллы и служил в Алаш-Орде
3	АХМЕДОВ Иркен	«–»	6/УІІІ-23 г		Сын муллы	Исключен за службу в Алаш-Орде, дезертировство из Красной Армии связь с баями /брал взятки за укрытие объектов обложения/. /Акт №38/.
4	НУРКИН Тулеш.	Зав.фермой серктика «Карабугет»	17/ХІІ-29		Служащий	В 1918 г. был в отряде Алаш-Орды. Не проходил чистку партии в 1929 г
5	КАРИБАЕВ Каижан	Зав.школ.	1912 г.		Служащий	В 1932-33 г. состоял в контр-револ. национал. группировке
6	КАСАБУЛАТОВ Исенгалий Киреевич	Директор совхоза	20/І-20			Касабулатов политически развит. Состоял членом Алаш-Орды, являлся одним из активных членов. Служил в армии Алаш-Орды. В 1933 г. Краевой контрольной комиссией обявлен строгий выговор с предупреждением за организацию националистической группы в мединституте, за зажим самокритики и клевету против решения VI Пленума Крайкома по вопросу национальной политики коренизации. Касабулатов работает в районе с 1934 г., допустил в вопросе проведения национальн. политики ряд искажений и антипартийных поступков
7	Кальменов Мажит Кальменович	Управферм. Племсовх. №12	12/х-25 г.		середняк	Кальменов идеологически связан с руководителем контрреволюционной подпольной группы – Алаш-Орды Нареновым, который сослан в Караганду за указанное преступление. /Акт № 45/.
8	Бекмагамбетов Темир Бекмагамбетович	Спец. Обл- плана	21/ХІІ-24		Служащий	Скрыл при вступлении в партию службу офицером в Алаш-орде. /Акт № 32/.
Кандидаты в члены ВКП/б/
1	ЯГОФАРОВ Хамед	Маст.кирп. завода		І/Х-31 г.	Рабочий	Торговец, служил в отряде Алаш-Орды
2	АЛИШЕВ Жубатыр	Зам.предс. Тов-ва		1921 г.	Крестьянин	Участие в родовых группировках.
3	АБИШЕВ Жубаныш	Рыбак		1932 г.	Крестьянин	Участие в родовых группировках.
4	ИСЕНТАЕВ Тужан	Бригадир		26/ІХ-29 г.	Крестьян.- колхозник.	Установлено, что Исентаев служил добровольцем в течении 9 мес. В армии алаш-орды. Был надзирателем тюрьмы в Тургае, что скрывал отпартии. На производстве работает плохо. По его вине сгорела молотилка и 2 га проса. Материал передан в судебные органы для привлечения к ответственности.
5	АЛИМКУЛОВ Алпысбай	Продавец Универмага Райпо.		27/УІІІ-31 г.	Крестьян.- бедняк	В 1919 г., находясь в отряде красных партизан, перешел на сторону Алаш-Орды и служил добровольцем
6	КУЛЕТОВ Сарымсак	Член сарктика		17/ІХ-32 г.	Крестьян.- бедняк	В 1919 г., находясь в отряде красных партизан, перошел на сторону аАлаш-Орды.
7	ЖУПАКБАЕВ Нагашбай	Пред. колхоза		19/Х-30 г.	Крестьян.- бедняк	В 1919 г., находясь в отряде красных партизан, перешел на сторону Алаш-Орды.
8	КОПТЛЕУОВ Мухамбетияр	Колхозн.		28/ІХ-32 г.	Середняк.	При вступлении в партию скрыл свою службу с 1917г. по 1919г. предульной земск. Управы и членом уездной управы при Алаш-Орде. Скотокрад. /Акт № 39/.
9	ШУЛАНОВА Рысты			25/ІУ-31 г.	Кулачка	Шуланова кульническим путем получила вр. удост. в к-ты ВКП/б/, связана со своим мужем Буламановым, сосланным в Караганду за участие в подпольной Алаш-Ординской организации. /Акт№26/

Жоғарыдан көріп отырғанымыздай, ұлт жолында қызмет етіп, тағдыры талқыға түскен талай қарапайым жандар бүгінде халқына танымал Алаш қайраткерлерінің басшылары секілді қазақ елінің барлық өлкелерінде де сталиндік жүйенің қасаң қысымын көрген, жастайынан халық үшін қызмет еткен, мерзімінен оза туған аса дарынды, жан-жақты таланттар болған. Олар кез-келген партиялық ұйымдастыру істерінде, құрылтайлар өткізуде, бағдарлама жасауда, көркем әдебиетте, публицистикада, ғылымда, педагогикада, дипломатияда да қатар еңбек еткен қайраткерлер. Партияға мүше болған, ұлт үшін жандарын қиған мыңдаған қатардағы қарапайым қазақ жігіт-қыздары қаншама. Олар Қазақстанның барлық өлкелерінде ұлт үшін, оның жарқын болашағы үшін күресті, адал қызмет етті.

Қорытынды. Өз ойымызды ҚР ҰҒА академигі М. Қойгелдиевтің тұжырымдамасымен бекітер болсақ: «Алашқа байланысты үш тұжырымымды айтып кетейін: Бірінші ұстаным – Алаш қозғалысы неге қудалауға ұшырады? Алаш неге тыйым салынған тақырыпқа айналды? Оның бір мәселесі – геосаяси жағдайда жатыр. ...Ал шын мәнінде, Алаш арыстарын қудалау, абақтыға жабу, ату мен асудың ар жағында геосаяси жағдай жатыр. Олар жасқанды. Егер Қазақстан мемлекет ретінде аяғынан тұрып кетсе, егер Түркістан мұхтарияты күшейіп кетсе, онда империя үлкен бөлігінен айырылып қалатын еді. Империялық мүддесі әлсірейтін еді. Екіншіден, 1917 жылғы Қазан төңкерісі нәтижесінде билікке келген Кеңес үкіметі сол уақытқа дейін отарлықта болған қазақ халқына өзін-өзі билеу мүмкіндігін күн тәртібінен алып тастап, оның орнына тек кеңестік, яғни таптық негіздегі билік жүйесін енгізетінін мәлімдеді. ...Үшіншіден, ұлттық құрылтай Алаш автономиясын құру туралы шешім қабылдап, оның Алашорда аталатын үкіметін және төрағасын сайлады...

Біз тәуелсіз мемлекетпіз. Бізге дербестік құдайдың берген бақыты. Біз оны қорғауымыз керек. Ал енді осыған байланысты тағы бір айтарым – қазақ жерінде 18-ғасырдан бері орнаған Патша билігінде, оның үстінен ысырып тастаған кеңестік биліктің легитимдігі, заңдық негізі жоқ болатын. Заңдық билік – Алашорда, соның ізін жалғастырып келе жатқан бүгінгі Қазақстан Республикасы деп білемін» [13].

Сталиндік-кеңестік жүйе Алаш көшбасшыларын, қайраткерлері мен қатардағы мүшелерін толықтай жоқ қылғанымен, олардың өлмес идеялары қазақ халқының санасында, ал олардың есімдері ұлт жадында мәңгілікке сақталып қалды. «Тірі болсам, хан баласында қазақтың хақысы бар еді, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын» деп артында өшпес із қалдырған Әлихан Бөкейханов пен «Ұлт ұстазы», «ХХ ғасыр реформаторы» атанған Алаш Орда көшбасшыларының мұрасын зерттеу, ілімін игеру бізге парыз екендігін саналы түрде ұғына отырып, осы мақаланы жаздық.

Қорыта келгенде айтарымыз, Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласын басшылыққа ала отырып, бүгінгі елімізде болып жатқан жаңғырулардың негізі Алаштық идея – ұлттық идея, халық идеясымен астасып жатқандығын сезіну қажет деп ойлаймыз. Өйткені, ұлттық рухани әлемімізді қайта жаңғырту үшін, кезінде «Оян, қазақ!» деп ұрандаған Міржақып Дулатовтың «Егер керегіңе жарап жатсам, мені пайдалан» деген сөзіне сай Алаштық идеяда өскелең ұрпақтың болашағына жарайтын ұстанымдарын түсініп, игере алсақ болашаққа нық қадаммен бара аламыз.

ҰСЫНЫС: Барлық облыстық Ұлттық қауіпсіздік комитетінің архивтерінде жұмыс істеуге мүмкіндік берілсе, жоғарыда тізімде көрсетілген Ақтөбе өңірлік алашордалық қайраткерлердің тағдырына қатысты жеке құжаттармен танысуға мүмкіндік туып және оларды халқымен қайта қауыштыруға, олардың саяси-қоғамдық қызметтері бағаланып, есімдері ақталып, республикамыздың әрбір өлкесінде Алаш қозғалысы өкілдерінің тізімі жаңартылып, Алашорда энциклопедиясын толықтыра байыта түсер еді, алаштанудың ақтаңдақ беттері түгенделіп, жаңа есімдермен толығатын болады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР МЕН ДЕРЕКТЕР ТІЗІМІ

1. Жұртбай Т. Ұраным – Алаш!. – Алматы: Ел-шежіре, 2008. – І т. – 472 б.

2. Нұрпейісов К. Алаш һәм Алашорда. – Алматы: Ататек, 1995. - 256 б.

3 Қозыбаев М. Тағдыр: түнек пен шырақ (Әлихан Бөкейхан тагдыры хақында); Қозыбаев М. Ғасыр тауқыметін арқалаған арыстар // Тарих зердесі: Арыстар тұғыры. – Алматы: Ғылым. 2 кітап. – 1998. – 77-105-бб.

4. Қойгелдиев М., Омарбеков Т. Тарих тағылымы не дейді? – Алматы, 1993. және т.б.

5. Нұрпейісов К. Алаш һәм Алаш Орда. - Алматы, 1995. - 93-б; Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы. - Алматы, 1995. – 226 б.

6. ҚР Орт. Мемл. Архиві (ҚР ОМА), 18-қор, 3-іс, 12, 22 пп.

7. Алдажұманов Қ. Ә. Жүндібаев // Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. –2010.

8. Жетпісбай Н. Қобдалық Алаш қайраткерлері // Қазақстан мұрағаттары. -2009. - № 3 (11). - 34-46-бб.

9. Ақтөбе облыстық мемлекеттік архиві (бұдан әрі – Ақтөбе ОМА). 1-қ., 1-т., 88-іс, 12-п.

10. Ақтөбе ОМА. 1-қ., 2-т., 2-іс, 33-п.

11. Ақтөбе ОМА. 3с/р3-қ., 2-т., 32-іс, 9-п.

12. Ақтөбе ОМА. 516-қ., 1-т., 1247-іс, 26-33-пп.

13. Ақтөбе ОМА. 516-қ., 1-т., 1243-іс, 46-51-пп.

14. Ақтөбе ОМА. 636-қ., 1-т., 84-іс, 5-9-пп.

15. Ақтөбе ОМА. 516-қ., 1-т., 1489-іс, 75-162-пп.

16. Ақтөбе ОМА. 5-қ., 1-т., 14-іс, 13-27-пп.

17. Ақтөбе ОМА. 14-қ., 1-т., 304-іс, 73-74-пп.

18. Ақтөбе ОМА. 516-қ., 1-т., 1517-іс, 1-52-пп.

19. Ақтөбе ОМА. 5-қ., 1-т., 79-іс, 1-81-пп.

20. Ақтөбе ОМА. 9-қ., 1-т., 405-іс, 1-24-пп.

21. Ақтөбе ОМА. 64-қ., 1-т., 16-іс, 10-10 қ.п-11-пп.

22. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 2-т., 2-іс, 213-п.

23. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 2-т., 464-іс, 1-15-пп.

24. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 2-т., 455-іс, 1-10-пп.

25. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 4-т., 122-іс, 61-147-пп.

26. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 4-т., 176-іс, 1-5-пп.; 5-т., 362-іс, 1-5-пп.

27. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 4-т., 451-іс, 1-8-пп.

28. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 5-т., 29-іс, 187-п.

29. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 5-т., 41-іс, 16-п.

30. Ақтөбе ОМА. 13-қ., 8-т., 241-іс, 15-20-пп.

31. Алаш және Азаттық: 100 жылдан кейінгі көзқарас // https: //www.inform.kz/

Jurtbaı T. Uranym – Alash!. – Almaty: El-shejire, 2008. – I t. – 472 b.

2. Nurpeıisov K. Alash hám Alashorda. – Almaty: Atatek, 1995. - 256 b.

3 Qozybaev M. Taǵdyr: túnek pen shyraq (Álıhan Bókeıhan tagdyry haqynda); Qozybaev M. Ǵasyr taýqymetin arqalaǵan arystar // Tarıh zerdesi: Arystar tuǵyry. - Almaty: Ǵylym. 2 kitap. – 1998. – 77-105-bb.

4. Qoıgeldıev M., Omarbekov T. Tarıh taǵylymy ne deıdi? – Almaty, 1993. jáne t.b.

5. Nurpeıisov K. Alash hám Alash Orda. - Almaty, 1995. - 93-b; Qoıgeldıev M. Alash qozǵalysy. - Almaty, 1995. – 226 b.

6. QR Ort. Meml. Arhıvi (QR OMA), 18-qor, 3-is, 12, 22 pp.

7. Aldajumanov Q. Á. Júndibaev // Qazaqstan. Ulttyq encıklopedııa. –2010.

8. Jetpisbaı N. Qobdalyq Alash qaıratkerleri // Qazaqstan muraǵattary. -2009. - № 3 (11). - 34-46-bb.

9. Aqtóbe oblystyq memlekettik arhıvi (budan ári – Aqtóbe OMA). 1-q., 1-t., 88-is, 12-p.

10. Aqtóbe OMA. 1-q., 2-t., 2-is, 33-p.

11. Aqtóbe OMA. 3s/r3-q., 2-t., 32-is, 9-p.

12. Aqtóbe OMA. 516-q., 1-t., 1247-is, 26-33-pp.

13. Aqtóbe OMA. 516-q., 1-t., 1243-is, 46-51-pp.

14. Aqtóbe OMA. 636-q., 1-t., 84-is, 5-9-pp.

15. Aqtóbe OMA. 516-q., 1-t., 1489-is, 75-162-pp.

16. Aqtóbe OMA. 5-q., 1-t., 14-is, 13-27-pp.

17. Aqtóbe OMA. 14-q., 1-t., 304-is, 73-74-pp.

18. Aqtóbe OMA. 516-q., 1-t., 1517-is, 1-52-pp.

19. Aqtóbe OMA. 5-q., 1-t., 79-is, 1-81-pp.

20. Aqtóbe OMA. 9-q., 1-t., 405-is, 1-24-pp.

21. Aqtóbe OMA. 64-q., 1-t., 16-is, 10-10 q.p-11-pp.

22. Aqtóbe OMA. 13-q., 2-t., 2-is, 213-p.

23. Aqtóbe OMA. 13-q., 2-t., 464-is, 1-15-pp.

24. Aqtóbe OMA. 13-q., 2-t., 455-is, 1-10-pp.

25. Aqtóbe OMA. 13-q., 4-t., 122-is, 61-147-pp.

26. Aqtóbe OMA. 13-q., 4-t., 176-is, 1-5-pp.; 5-t., 362-is, 1-5-pp.

27. Aqtóbe OMA. 13-q., 4-t., 451-is, 1-8-pp.

28. Aqtóbe OMA. 13-q., 5-t., 29-is, 187-p.

29. Aqtóbe OMA. 13-q., 5-t., 41-is, 16-p.

30. Aqtóbe OMA. 13-q., 8-t., 241-is, 15-20-pp.

31. Alash jáne Azattyq: 100 jyldan keıingi kózqaras // https: //www.inform.kz/
А. КАЛИ¹, К. САКЕНУЛЫ¹,А. АЙДАРАЛИЕВА¹

¹магистранты 2 курса Института истории и этнологии им. Ч.Ч. Валиханова
О ДЕЯТЕЛЯХ «АЛАШ ОРДЫ» АКТЮБИНСКОГО КРАЯ

(ПО МАТЕРИАЛАМ АКТЮБИНСКОГО ОБЛАСТНОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО АРХИВА)

В данной статье рассматривается жизнь и деятельность некоторых деятелей «Алаш Орды» уездов Актюбинского края начала ХХ в. на основе материалов Актюбинского областного государственного архива. Некоторые сведения о деятелях «Алаш Орды» этих уездов впервые вводятся в научный оборот. Авторы на основе архивных и исторических материалов дают сравнительный анализ по их деятельности.

Ключевые слова: Алаш, Торгай, Актобе, Темир, Иргиз, Уил, Челкар, деятельность, архивные материалы.

A. KALI¹, K. SAKENULY¹, A. AIDARALIEVA¹

¹Master’s Students of the Ch.Ch. Valikhanov Institute of History and Ethnology

ON THE “ALASH ORDA” FIGURES FROM AKTOBE KRAI

(ACCORDING TO THE MATERIALS OF THE AKTOBE REGIONAL STATE ARCHIVE)

This article discusses the life and work of some figures of “Alash orda” of Aktobe krai uezds of the early 20th century (based on materials of the Aktobe regional state archive). Some information about the leaders of “Alash Orda” of these counties is first introduced into scientific circulation. The authors provide a comparative analysis of their activities (based on archival and historical materials).

Keywords: Alash, Torgai, Aktobe, Temir, Irgiz, Uil, Chelkar, activities, archival materials.

жүктеу/скачать 92,26 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3