ТАРАУ 4 «Қоршаған айналаны оқыту әдістемесі»

Осылайша,  жақын  маңдағы  ортада  бағдарлауды  оқыту  оқушылар-
дың  мектеп  ғимаратымен  және  сынып  бөлмесімен  танысудан  бастала-
ды. Мектеп үй-жайларымен танысуды мектеп ғимараты бойынша экскур-
сиядан бастау арқылы іс жүзінде ұйымдастыру, содан кейін практикалық 
кеңістіктік  бағдарда  жаттығулар  өткізу  қажет.  Оқушыны  мектеп  ғима-
раттарымен іс жүзінде танысқаннан кейін қандай да бір бөлмеден қалай 
өтуге, маршрутты сипаттауға сұрау ұсынылады 
1 
сыныпқа арналған сабақ бағдарламасы "ересектердің жақын айна-
ладағы  жұмысы"тақырыбын  қарастырады.  Экскурсиялар  өткізіліп,  бала-
лар  қоғамдық  пайдалы еңбектермен танысады. Бұл экскурсияларда жұ-
мыс  жасаушылардың  келісімі  бойынша  оқушыларға  үлкендерге  көмек 
көрсету  үшін  шағын  тапсырмалар  орындауды  ұсынуға  болады:  мектеп 
ауласын  құрғақ  жапырақтардан  және  т.  б.  тазалауға  қатысады.  Осыдан 
кейін тиісті суретті тауып, сыныбында, осы маусым немесе ай атауының 
жанында ілінетін күнтізбеге жапсыруға болады. 
Демек, қосалқы мектептің 1-сыныбында көптеген пәндік сабақтарды 
олар  ақыл-ой  кемістігі  бар  оқушыларды  қоршаған  ортамен  практикалық 
таныстыруға ықпал ететіндей етіп құруға болады. Барлық экскурсиялар, 
табиғаттағы  бақылау  зияткерлік  дамымаған  балалардың  танымдық  іс-
әрекетінің дамуын түзетуге ықпал етуі тиіс. 
2 
сыныпта  (және  одан  кейінгі  оқыту)  қоршаған  ортаны  тану  пән 
сабақтарында табиғат құбылыстары мен заттарымен танысу барысында 
кеңейтіледі және тереңдетіледі. Егер 1-сыныпта "Ауа райы" (күн, бұлтты, 
жаңбыр, қар) ұғымын құрайтын кейбір элементтерге назар аударса, онда 
2-
сыныпта "суық", "жылыну", "тұман", "салқын" және т.б. ұғымдарға толық 
тоқтауға  болады,  сондай-ақ  балаларды  көше  термометрі  мен  флюгерді 
пайдалануға үйретуге  болады.  1 сыныпта оқушылар мектеп  ғимаратын-
да әр түрлі үй-жайлардың орналасуын іс жүзінде меңгереді, ал 2 сынып-
та олар мекен-жай бойынша үй табуға үйренеді. Қосалқы мектептің бар-
лық кіші оқушылары тротуарларды көпірден, скверлер мен саябақтардан 
үйлер бойындағы ағаш көшеттерінен жақсы ажыратпайды, сондықтан 2-
сыныпта  Көше  қозғалысының  негізгі  ережелерімен,  көшелер  мен  тұйық 
көшеттерді,  саябақтарды,  скверлерді  мектеп  ауданында  орналастыру-
мен практикалық танысу үшін экскурсиялар өткізу орынды. 1 сыныпта ба-
лаларға өзен/көлді географиялық объект ретінде көрсетеді (олар ағысты, 
қатуды және ашуды байқады). 2 сыныпта суды тасымалдау үшін пайда-
лануға  назар  аудару  ұсынылады  (балаларымен  пароход,  паром,  өзен 
трамвайы арқылы өтуге болады). Сонымен қатар, 2-сыныпта балалар іс 
жүзінде  ережелерімен  танысады  қалалық  көлікте  жүруге,  кейбір  тауар-
ларды дүкеннен сатып алуға үйренеді. Құрылысқа, шеберханаға экскур-
сиялар өткізіледі. Мұнда оқушылар ересектердің жұмысын бақылап оты-
рады.  Осылайша,  мамандық  атауларын  оқушы  еңбек  процесі  туралы, 
оның нәтижелері туралы белгілі бір нақты ұсыныспен ғана емес, балалар 
кітапшаларының иллюстрациялары мен мәтіндерімен байланыстыратын 
болады. 

3-
сыныпта табиғат құбылыстарын бақылау бағдарламасы едәуір ке-
ңейтіледі,  демек,  осы  бақылаумен  байланысты  оқушылардың  практика-
лық іс-әрекеттерінің көлемі  де  (табиғат күнтізбесінде бақылауларды тір-
кеу, құстарды тамақтандыру, аға-қарындастарға балабақшада, саябақта, 
бақшада,  мектеп  жанындағы  учаскеде  маусымдық  жұмыстарда  көмек 
көрсетеді).  Жақын  маңдағы  адамдардың  еңбек  түрлерімен  танысу  шең-
бері  де  кеңеюде.  Балалар  кітапхананың,  поштаның,  дәріхананың,  емха-
наның мектеп жанындағы орналасуымен және жұмысымен танысуы тиіс. 
Құс фермасына,  хайуанаттар бағына,  ағаш шеберханасына, дүкендерге 
және т. б. экскурсиялар өткізіледі. 
4 
сыныпта интеллектуалды дамымаған оқушылар термометрмен жә-
не  ауа  температурасын  өлшеумен  танысады.  Олар  жел  соққан  өсімдік-
терді байлайды; желді бақылау үшін қағаздан жасалған тікұшақ жасайды; 
флюгерді,  жалаушаларды  бақылайды;  желкенді  қайық  пен  т.б.  үлгісін 
жасайды және іске қосады. Экскурсияда балалар жер бедерін зерттейді. 
Олар еріген сулардың әсерінен жыраның пайда болуын қадағалайды, то-
пырақтың  одан  әрі  бұзылуына  кедергі  келтіретін  бөгеттер  жасайды.  Та-
биғат күнтізбесімен жұмыс жалғасуда. Ұзақ кезеңдердегі ауа райы салыс-
тыру жүргізіледі. Сонымен қатар, күнтізбеге оқушылардың ауа райы, та-
биғатта  болатын  өзгерістер  туралы  өздері  жасаған  қысқа  сөздік  сипат-
тамаларды орналастыруға болады. (Мысалы: жылы болды. Қар тез ери-
ді. Алғашқы гүлдері пайда болды. Түнде су қатады.). 
Осылайша, жекелеген сыныптардың бағдарламаларында белгілі бір 
сабақтастық бар, яғни әрбір алдыңғы сынып балаларды кейінгі бағдарла-
маны  зерделеуге  дайындайды.  Оқу  жылының  соңында  бүкіл  материал-
ды, пәндік сабақтарды жалпылау қажет, одан әрі Географияны меңгеру-
ге ықпал етеді. Оған бірнеше соңғы пәндік сабақтар арналады, онда ба-
лалар  мұғалімнің  көмегімен  өсімдіктер  (жабайы  және  мәдени),  жануар-
лар (үй және жабайы), жер беті (су қоймалары, төбелер), жыл мезгілдері 
туралы  білгендердің  барлығын  еске  алады  және  қорытады.  Қоршаған 
кеңістікке  бағдарлаумен  байланысты  білім  мен  іскерліктер;  кәсіпорын-
дар,  тұрмыстық  және  мәдени  мекемелер  (зауыт,  шеберхана,  жылыжай, 
пошта,  ателье,  емхана,  дүкен,  кітапхана,  кино,  театр  және  т.б.)  туралы 
түсініктер жинақталады. 
Маусымның өзіндік ерекшелігі 1, 2 және 3 сынып оқушылары "жылу", 
"суық", "өте суық", "аяз"деген сөздермен атап өтетін ауа температурасы-
ның өзгеруі болып табылады. Температура туралы  қорытындыны  бала-
лар өздерінің сезімдері негізінде ғана емес, бақылау негізінде да жасай-
ды  –  ауа  райының  өзгеруіне  байланысты  адамдардың  киімі,  өсімдіктер 
мен жануарлардың өмірі өзгереді. Балалар аспанның жай – күйін байқай 
отырып:  "аспан  көк  –  күн  жарқырайды",  "аспан  сұр  –  жаңбыр  жауады" 
және  т.  б.  Қыста  табиғатта  қиын  емес  сабақтар  өткізеді,  онда  олар  қар 
қасиеттерімен  танысады,  мысалы:  "қар  жылудан  ағады",  "қарды  колмен 
қысып,  қарда  ойнауға  болады",  "қарды  қарды  қардан  қағуға  болады" 
және  т.б.  балалардың  назарын  жылдың  жекелеген  маусымдарында  жа-

нуарлардың  өміріне  аудару  қажет.  Күзгі  және  қысқы  суық  құстардың 
өмірін өзгертеді. Мысалы, сауысқандар кетеді, кейбір құстар өз ұяларын 
қалдырады, ұялар жинайды және жылы және азығы бар жерге ұшып ке-
теді. Күзде солтүстіктен Ресейдің Орта жолағына аштықтан құтыла оты-
рып,  снегири,  свиристель,  санақ  ұшады.  Ауа  райы  құстардың  өмірін 
өзгертеді. Өсімдіктер күзден бастап қыста да дайындалады: ағаштар мен 
бұталардың жапырақтары сары, қызыл және ақшыл болады. Бұтақтарда 
бүйрек қалады. Жылынып, бүйрек ашылады, жапырақтары қайта егіледі; 
кейбір бүйрек гүлдермен ашылады. Көктемгі маусым-ең бай, жарқын жә-
не оған балалардың назарын аудару керек. Мектеп оқушылары көктемде 
барлық жылы және жылы болады, ана-өгей ана, медуница, бақбақ, лан-
дыши және басқа да ерте гүлдейтін шөптер гүлдейді. Мұғалім жұмысын-
да  бірінші  орында,  әрқашан  балалардың  денсаулығына  қамқорлық 
қажет.  Ол  балаларды  омыртқаның  қисықтырылмауы  үшін  партада, 
үстелде  дұрыс  отыруға  үйретуді  жалғастырады,  сондай-ақ  балаларды 
көру, есту, иіс сезу, дәм, сезу, денені және т. б. тазалықта қалай ұстауға 
үйретеді. 
Пәндік  сабақтар  өзінің  пропедевтикалық  мақсатына  шын  мәнінде 
жауап  беру  үшін  оқушылар  оларға  бағдарламада  көзделген  материал-
дармен  көрнекі  және  мүмкіндігінше  іс  жүзінде,  пәрменді  түрде  танысуы 
тиіс.  Бірінші  кезекте  көмекші  мектеп  мұғалімдерінің  тәжірибесінде  аса 
кең  қолданылатын  көрнекі,  бейнелеу  құралдарына  дейін  табиғи  құрал-
дарды пайдалану керек. Бұл сабақтарда ойлауды, байқағыштықты, алған 
білімдерін  қолдана  білуді  дамытуға  жағдай  жасау  өте  маңызды.  Ойлау-
дың  дамуын  түзету  тұрғысынан,  оқушылар  практикалық  жұмыстар,  ба-
қылау, экскурсиялар нәтижесінде шешімдер мен жауаптар таба отырып, 
өздеріне  қажетті  танымдық  міндеттерді  (оқытушының  қойған  немесе 
оларда  туындайтын  сұрақтарға  жауап  береді)  шешетін  пәндік  сабақтар-
дың қойылымы неғұрлым тиімді. 
Осылайша,  бастауыш  сынып  оқушылары  пәндік  сабақтарда  және 
экскурсияларда  қоршаған  орта  туралы  бастапқы  түсініктерді  жинақтай-
ды, оларда сөйлеу, көңіл бөлу, бақылау, ойлау дамиды. Осының барлы-
ғы  бастауыш  сынып  оқушылары  үшін  жоғарғы  сыныптарда  география 
курсын  оқып  үйренуде  пропедевтика  болып  табылады  және  табиғатқа 
деген қызығушылықты қалыптастыруға ықпал етеді. 
И.  М.  Багажнокованың  табиғаттану  бойынша  арнайы  (түзету)  білім 
беру  мекемелерінің бағдарламасы  5-9 сыныптар  аралығында интеллек-
туалдық дамымаған ауыр нысандағы балаларды оқытуға арналған және 
түзету  мектептеріне  арналған  федералды  оқу  жоспарының  екінші 
нұсқасын қамтамасыз етеді (Багажнокова 2006).  
Қоршаған  ортаны  зерттеу  келесі  мақсаттарға  қол  жеткізуге 
бағытталған:  
қоршаған  орта  объектілерін  бақылау,  сипаттау,  талдау,  жалпылау, 
ойлау, шығармашылық тапсырмаларды шешу;  

қоршаған  орта,  табиғи  және  әлеуметтік  бірліктердің  бірлігі  мен 
айырмашылықтары туралы білімді игеру.;  
қоршаған 
ортаға 
жағымды 
эмоционалдық-құндылық 
қарым-
қатынасты, 
экологиялық 
және 
рухани-адамгершілік 
мәдениетті, 
патриоттық сезімдерді тәрбиелеу;  
табиғатта  және  қоғамда  шығармашылық  қызметке  қатысу, 
денсаулықты сақтау және нығайту. 
И.М.  Багажнокованың  қоршаған  айналаны  бойынша  бағдарламасы 
әр  бөлімге  бірнеше  бөлімшелер  кіреді,  олар  осы  бөлімнің  мазмұнын 
кезең-кезеңмен  бір  жағынан,  ал  екінші  жағынан  бөлімге  енгізілген  әрбір 
бөлімшелер бұрын зерттелген материалды қайталауға мүмкіндік береді. 
Қоршаған айналаны дегеніміз не? Адам табиғатты, қоғамды, өзін таниды. 
Кіші  оқушы.  Оқушылардың  күн  тәртібі.  Үйден  мектепке  дейінгі  жол. 
Үйде  оқу  жұмысын  ұйымдастыру  ережесі.  Жеке  гигиена,  денсаулықты 
қорғау және нығайту, қауіпсіз мінез-құлық (жолдарда, орманда, су айды-
нында, өрт кезінде). Жеңіл жарақаттар мен суық тиюдегі алғашқы көмек. 
Кіші оқушы және  отбасы. Еңбек, отбасындағы демалыс.  Отбасы шаруа-
шылығы. Ақша. Құрдастары, достары. Мектеп, оқу еңбегі. Ересектермен 
және  құрдастарымен қарым-қатынас жасау ережелері, мектептегі тәртіп 
мәдениеті. 
Табиғат. Тірі және тірі табиғат (ажырату, тірі және тірі табиғат объек-
тілерінің  қысқаша  сипаттамасы,  бұйымдардан  айырмашылығы).  Тірі  жә-
не  тірі  табиғаттың  байланысын  түсіну.  Табиғат  құбылыстары  (3-4  құбы-
лыстар туралы жалпы түсінік). Жыл мезгілдерінің ерекшеліктері (бақылау 
негізінде). Ауа райы, ауа райы болжамы. 
Қатты,  сұйық,  газ  тәрізді  заттар;  заттардың  оңай  анықталатын  қа-
сиеттері  (су,  ауа  мысалында).  Судың  әртүрлі  жай-күйі.  Табиғаттағы  су. 
Су айдындары, оларды адам пайдалануы, қорғау (жердің, өлкенің кең та-
ралған су айдындары мысалында). 
Беттің  пішіні: жазық, таулар, төбелер, жыралар (табиғатта, суретте, 
картада тану). Топырақ, оның өмір үшін маңызы. Пайдалы қазбалар, осы 
жерде таралған (2-3 атауы), оларды адамның пайдалануы. 
Өсімдіктер:  әртүрлілік, өсімдік  бөліктері,  өмір сүру үшін қажетті жағ-
дайлар.  Ағаштар,  бұталар,  шөптер  (жақын  маңдағы  бақылау,  салысты-
ру). Туған өлкедегі жабайы және мәдени өсімдіктер (айырмашылық). Са-
ңырауқұлақтар. Жеуге жарамды және жеуге жарамсыз саңырауқұлақтар 
(тану). 
Жануарлар:  әртүрлілік  (жәндіктер,  балықтар,  құстар,  аңдар);  олар-
дың сыртқы түрінің, тамақтануының, көбеюінің ерекшеліктері (осы жерде 
мекендейтін  жануарлардың  мысалында).  Өсімдіктер  мен  жануарлардың 
өзара байланысы (нақты мысалдарда). 
Туған  өлкенің табиғи қоғамдастықтары (2-3). Ресей табиғи  аймақта-
ры,  өсімдік  және  жануарлар  әлемі,  2-3  табиғи  аймақтың  адамдардың 
еңбек және тұрмыс ерекшеліктері. 

Адам және табиғат. Адам ағзасының құрылымы мен негізгі функция-
лары  туралы  жалпы  түсінік.  Табиғат  адам  өмірінің  маңызды  шарты  ре-
тінде. Адам қызметінің табиғатқа әсері. Табиғи байлықтарды қорғау. Ре-
сейдің Қызыл кітабы( өсімдіктер мен жануарлардың жекелеген өкілдері), 
қорықтар, ұлттық парктер (жалпы көрініс). Табиғаттағы тәртіп ережелері. 
Туған өлке-кіші  Отан. Туған  қала (ауыл), аймақ (облыс, республика, 
өлке): атауы, негізгі  көрікті жерлер.  Туған  өлкедегі адамдардың,  кәсіптің 
еңбек ерекшеліктері. Туған өлке тарихынан маңызды мәліметтер. 
Жер-өмір  планетасы.  Күн-аспан  денесі,  жарық  және  жылу  көзі  (жер 
өміріне  әсері  туралы  жалпы  түсінік).  Жер-планета.  Материктер  мен  мұ-
хиттар (жалпы көрініс, глобуста орналасқан жері, картада). Жер бетіндегі 
өмір сүру шарттары: жарық, жылу,  ауа, су. Әлем елдері мен  халықтары 
(елдер мен халықтардың алуан түрлілігі туралы жалпы түсінік; 2-3 елдің 
атаулары, олардың басты көрікті жерлері, картада орналасқан жері). 
Практикалық іс-әрекет тәжірибесі. 
Табиғаттағы  бақылау,  Бақыланатын  объектілердің  қасиеттерін  са-
лыстыру. Табиғи объектілермен тәжірибе, қарапайым өлшеу (термометр 
көмегімен ауаның, судың, адам денесінің температурасын; сағат бойын-
ша  уақытты;  өз  салмағын,  өсуін).  Дайын  модельдермен  жұмыс  (глобус, 
карта  және  т.  б.);  күрделі  емес  модельдерді  құру.  Жергілікті  жерге  бағ-
дарлау;  компастың  көмегімен  көкжиектің  жақтауларын  анықтау.  Жоспа-
рды, картаны оқудың қарапайым тәсілдері (масштабсыз). 
Бастауыш  сынып  оқушыларының  табиғатты  қорғау  қызметіне  қаты-
суының мүмкін тәсілдері. Табиғаттағы өзінің және бөтен мінез-құлқын ба-
ғалау.  Осылайша,  аталмыш  бағдарлама  зияткерлік  дамымаған  кіші  оқу-
шыларға  қоршаған  айналаны  құбылыстарын  терең  зерттеуге  мүмкіндік 
береді. 
Қоршаған орта туралы қосымша ақпарат алу үшін балаларға қолже-
тімді  ақпарат  көздерін  пайдалану.  Кіші  оқушыларға  түсінікті,  қоғамда 
болып жатқан жекелеген оқиғаларды бағалау. Қоршаған айналаны тура-
лы өз әсерлерін суреттерде, қолөнер, ауызша әңгімелерде беру. 
Құрдастарымен  және  ересектермен  қарым-қатынас  тәжірибесі.  Бір-
лескен ойындар, еңбек, танымдық іс-әрекет. 
Бағдарламаның көрінісі  ретінде ол сол ұғымдар мен құбылыстарды 
ашып көрсетеді, бірақ уақыт бойы созылды. 
С.В.  Кудрина  өзінің  "қоршаған  айналаны"  бағдарламасында  "таби-
ғат" (жансыз табиғат пен тірі табиғат) және "қоғам" (адам, жақын маңдағы 
орта, алыс қоршаған орта, қол жасаған заттар (заттар) сияқты бөлімдер-
ді зерделеуді көздейді. (Кудрина 2009). "Уақытша түсініктер" және "қауіп-
сіз мінез-құлық" (оның ішінде гигиена) бөлімдері барлық мазмұнның өза-
ра байланысын қамтамасыз ететін интегративті ретінде қарастырылады, 
оның практикалық бағыты және іскерлікті қалыптастыру мүмкіндігі. 
Бағдарламаның  барлық  материалы  оны  практикалық  пайдалану 
үшін  қоршаған  ортаны  оның  құрамдас  бөліктерінің  бірлігінде  зерттеу 
принципін,  оқытудағы  өлкетану  тәсілін,  маусымдылық  принципін,  күнтіз-

белік-тақырыптық  жоспар  құрылымының  тән  ерекшеліктерін  ескере 
отырып  қайта  бөлінген.  Осыған  сәйкес  барлық  зерттелетін  материал 
оның табиғи түрде бақылау және практикалық өзара іс-қимыл жасау мүм-
кіндігін, қазіргі уақытта орын алған жылдың маусымына сәйкес балалар-
дың  тәжірибесін  тартуды  ескере  отырып,  тақырыптар  бойынша  топтас-
тырылады. 
Бағдарламаның құрылымы мұғалімге материалды іріктеу және жүйе-
леу кезінде баланың жеке заттар мен құбылыстар, өмірдің әр түрлі сала-
лары  арасындағы  байланысты  көретіндей  көңіл  бөлуге  көмектеседі,ол 
курстың әр түрлі сабақтарында қолда бар көріністер мен қалыптасқан іс-
әрекеттерге сүйене отырып, оқыған материалды бірнеше рет қайталауға 
мүмкіндік береді. 
Мысалы,  1 және 4 сыныптарда  қоршаған  орта туралы түсінік келесі 
бөлімдерде қалыптасады. (уақытша көріністер, тірі табиғат емес және т. 
б.). 
С.В. Кудрина  оқушының сабаққа қосылуын бағалау  критерийін әзір-
леді. 
1. 
Сабақ  процесіне  қызығушылық  танытады.  Бұл  сабақта  әр  түрлі 
тапсырмаларды орындауды ұнатады. Өз жұмыстарын жақсы көреді. Бел-
сенді  жауап  беруге  тырысады.  Мазмұны  бойынша  сұрақтар  қоюға 
тырысады. 
2. 
Осы  Жоспары:  бойынша  зерттелген  объектілер  туралы  2-3  ұсы-
ныстан  баяндау  әңгімесін  біледі,  атайды  және  сипаттай  алады  немесе 
құрастыра  алады.  Зерттелген  объектілерді  белгілі  бір  топтарға  (сиыр  – 
үй жануарлары) жатқызады. Ұқсас объектілерді (жабайы және үй жануар-
лары,  жемістер  мен  көкөністер)  ажыратады  және  өз  шешімін  түсіндіре 
алады. 
3. 
Зерделенген проблемалық жағдайларда  өзін ұстай алады (көше-
нің жаяу жүргінші жолы бойымен өтуі, бейтаныс адаммен кездесуі, жара-
қат алу кезіндегі мінез-құлық және т. б.). Тістерді тазалап, шашты тарай 
алады, бет пен мойынды жуады. Жемістер мен көкөністерді жуа алады. 
Мерекеде достарды, қонақтарды тамақтандыра алады. Киімдерді щетка-
мен  тазалай  алады,  оны  ілгіште  сақтай  алады,  айналардың  көмегімен 
сыртқы келбетін бақылай алады, былғары аяқ киімді тазалай алады, та-
мақтан кейін ыдысты жуа алады. Біледі күту түстермен (суару  опрыски-
вать,  сүртуге  жапырақтары).  Көшедегі  үй  жануарлары  мен  жануарларға 
қатысты өзін ұстай алады. Жыл сайын маусымдық өзгерістерді сипаттай 
алады, экскурсияға арналған киім таңдауын түсіндіреді. 
4. 
Тапсырманы  орындау  ұсынысын  өз  бетінше  қабылдайды  және 
нұсқаулықты  орындауға  тырысады.  Қажет  болған  жағдайда  мұғалімге 
көмек сұрайды. 
5. 
Жаңа жағдайда қалыптасқан білімді қолдануды талап ететін типтік 
емес тапсырманы орындау кезінде мұғалімнің көмегімен тапсырмаларды 
мұқият орындайды. 

Осылайша,  әрбір  бағдарлама  қоршаған  орта  туралы  білімді  кеңей-
туге  және  байытуға  бағытталған.  Бағдарламаның  әрбір  бөлімі  бір  жағы-
нан бар білімді кеңейтуге және екінші жағынан қоршаған орта туралы жа-
ңа білімді енгізуге бағытталған. 
Педагогиканың  ғылым  ретінде  даму  тарихы  барысында  оқуға  деген 
көзқарастар айтарлықтай өзгерістерге, жинақталған тәжірибеге, оны жи-
нақтауға  ұшырады,мақсатты  ғылыми  негізделген  және  үнемі  өзгеретін 
жүйеге дейін оқыту процесін айтарлықтай ілгерілетті. 
Қазіргі ғылымда оқыту үрдісі ретінде тұлғаны дамытуға, білім беруге, 
өскелең ұрпақты тәрбиелеуге, мамандарды даярлауға бағытталған өзін-
дік жүйе болып табылады. Оқыту процесінде пайда болатын мәселелер-
ді  дидактика  шешеді.  "Дидактика"  терминімен  қатар,  педагогикалық  ғы-
лымда оқытудың әдістері мен құралдарын қолдану нормативтерін белгі-
лей  отырып,  мазмұнын  іріктеу  мәселелерін  шешетін,  нормативтік-қол-
данбалы,  конструктивтік-техникалық  функцияны  орындайтын  оқыту  тео-
риясы терминін қолданады. 
Қазіргі  мектепте  "Қоршаған  айналаны/Қоршаған  орта"пәні  бойынша 
оқу  бағдарламаларын  құрастыруда  вариативтілік  байқалады.  Сонымен 
қатар, бұл  бағдарламалар  ұқсас қасиеттерге  ие.  Осы бағдарламаларды 
іске асыру барысында қоршаған айналаны туралы түсініктерді қалыптас-
тыру ғана емес, сонымен қатар жалпы танымдық іс-әрекетті дамыту жә-
не  балалардың  жеке  қасиеттерін  қалыптастыру  да  жүзеге  асырылады. 
Бұқаралық мектепте табиғаттану курсының тарих және қоршаған айнала-
нымен  интеграциясы  үрдісі  байқалады.  Осылайша,  қоршаған  айналаны 
оқу пәні ретінде оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу үшін үлкен мүмкіндік-
терге ие. 
Бұқаралық  және  түзету  мектебінде  оқыту  әдістері  айтарлықтай 
ұқсастықты, сондай-ақ кейбір айырмашылықтарды білдіреді. Оқыту әдіс-
терінің  жіктелуі  олигофренопедагогикамен  жалпы  дидактикамен  жинақ-
талған тәжірибені, сондай-ақ түзету мектептерінің оқушылар контингенті-
нің  ерекшеліктерін  ескере  отырып  жүзеге  асырылады.  Әдістерді  таңдау 
оқытудың  нақты  шарттарымен  анықталады.  Мұғалімнің  иелігіндегі  бар-
лық  арсенал  оқушылардың  танымдық  іс-әрекетін  белсендіруге,  оқушы-
лардың  ойлау  және  эмоциялық-ерік  іс-әрекетінің  ақауларын  барынша 
еңсеруге және олардың салдарларын әлсіретуге бағытталуы тиіс. 
Бағдарлама  бойынша  оқитын  кіші  сыныптармен  жұмыс  істеу  үшін, 
әсіресе,  көрнекілік  әдісін  және  дидактикалық  ойын  әдісін  неғұрлым 
көбірек пайдалану ұсынылады. 
Түзету  мектебінде  пропедевтика  –  жұмыс  жүйесіне  үлкен  мән  бері-
леді.  Бұл  қарым-қатынаста  пәндік  сабақтар  өте  маңызды.  Олар  таным-
дық  іс-әрекетті  және  ақыл-ой  кемістігі  бар  балалардың  сөйлеуін  дамы-
тады, олардың қоршаған шындық туралы түсініктерін кеңейтеді. 
Бірнеше бағдарлама аясында оқушылардың қоршаған ортаны зерт-
теуі  қозғалады.  Әрбір  бағдарлама  қоршаған  орта  туралы  білімді  кеңей-
туге және байытуға бағытталғанына қарамастан, осы бағдарламалардың 

жеткілікті  тиімділігі  туралы  айтуға  болмайды,  бір  жағынан  бала  үшін 
өзекті тақырыптардың бірқатарын қозғамайды, екінші жағынан қоршаған 
орта туралы білімді дамыту тіл дамыту шеңберінде өтеді және т. б. 

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: