“Алтын қақпа”

“Алтын қақпа”

• “Тас қақпаны”
• ашу:

• Алюминий таралуы бойынша нешінші орында?
• АІ2О3 * пН2О тау жынысының аты
• Алюминийдің қосылыстарындағы валенттілігі
• Ғе2О3 + 2АІ --- АІ2О3 + 2Ғе + 3241 кДж осы теңдеу металдарды алудың қай әдісіне жатады?
• АІ + О2 --- АІ2О3 теңдеуіндегі барлық коэффициенттер қосындысы нешеге тең?
• Алюминийдің периодтық жүйедегі орны
• Алюминий элементінің сыртқы қабатында неше электрон бар?
• Алюминий оксиді қандай оксидке жатады?

• "Білекке сенген заманда
• ешкімге есе бермедік,
• Білімге сенер заманда
• қапы қалып жүрмейік"

• Абылай хан

• Бұл жерде біз данышпан Абайдан бір үзік жұмбақ келтірелік:
• Қара жер адамзатқа болған мекен,
• Қазына іші толған әр түрлі кен.
• Ішінде жүз мың түрлі асылы бар,
• Солардың ең артығы немене екен?
• Шешуі: темір.

• Темір десек біздің көз алдымызға шойын мен болат келеді «Жер бетінде темір жойылып кетсе, не болады деп елестетсек, көшелерде сұмдық көрініс, темір жол да,поездар да, машиналар да жоқ, көпірлер үйіндіге айналған ,өсімдіктер семіп ,өле бастаған.Адам денесіндегі 3г темір жойылса , тіршілігін тоқтатып , өліп қалар еді.» ,бұл көріністі суреттеген , темірдің маңыздылығын айтқан атақты минералог , академик А.Е.Ферсман.

• Fe

• 56

• 26

• Білімділік: Темір жөнінде білімдерін кеңейту. Оқушылардың білімдерін жүйелендіру, пәнге деген біртұтас көзқарас қалыптастыру.
• Оқушының өздік жұмыс орындауы. Ізденгіштік қабілетін ескере отырып, оқушыға тапсырма беру.
• Темір элементін жан – жақты зерттеу арқылы оның қосылыстары, қолданылуы, маңызы жөнінде білімдерін кеңейту.
• Дамытушылық: Оқушылардың ойлау, қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін дамыту.
• Тәрбиелік: Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту, қабілетін арттыру, қосымша материалдар арқылы экологиялық тәрбие беру.
• Күтілетін нәтиже: Темір және оның қасиеттері туралы толық мағлұмат ала отырып, олардың алыну әдістері мен қасиеттерін химиялық реакция теңдеулері арқылы жазып, дәлелдей алады.
• Көрнекілік: Слайдтар , периодтық кесте, реактивтер, қосымша әдебиеттер, химия энциклопедиясы

• САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ:

• Темірдің ПЖ – гі орны, атом құрылысы
• Табиғатта кездесуі
• Өнеркәсіпте алынуы
• Физикалық қасиеттері
• Химиялық қасиеттері
• Қолданылуы
• Қорытынды

• Темір, оның ПЖ-гі орны, атом құрылысы

• “Күміс қақпаны” ашу

• 1.Жалпы сипаттама. Периодтық жүйедегі орны және атом құрылысы

• 4-период, 4 - қатар, 8 - топ, қосымша топша, реттік нөмірі 26.
• 26 электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массасы 56, 30 нейтрон.
• 4 электрондық қабат, 2)8)14)2), электрондық конфигурациясы
• 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2

• Электрондық формуласы:

• 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2

• 1s2

• 2s2

• 2p6

• 3s2

• 3p6

• 3d6

• 4s2

• Темір химиялық реакцияларда 2 немесе 3 электрон беріп, өзінің тұрақты қосылыстарында +2 және +3 тотығу дәрежелерін көрсетеді:
• Fe0 – 2e- Fe+2
• Fe0 – 3e- Fe+3
• Темірдің тотығу дәрежесі +6 (K2FeO4 – калий ферраты) болатын тұрақтылығы төмен қосылыстары белгілі.

• 2.Табиғатта таралуы

• Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші орындағы металл.
• Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe2O3), магниттік теміртас (Fe3O4), пирит (FeS2). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
• Темір кендерінің ең үлкен қоры Уралда .Онда таулар толық темірден құралған.Курск,Кольск жартылай аралында Шығыс және Батыс Сібірде темір кенінің Үлкен қорлары бар.Қазақстанда темір кендері Оралдың шығыс беткейінде, Қостанай өңірінде көптеп кездеседі(Соколов-Cарыбай).
• Темір табиғи суларда ең кең тараған элементтердің бірі болып табылады,оның орташа құрамы 0,01 -20 мг/л интервалында тербеліп тұрады.

• Магнетит

• Гематит

• Пирит

• Лимонит

• Темір тірі организмдерде де болады. Ересек адамның денесінде 4-5 грамм темір бар. Оның 65%-і қандағы гемоглобиннің құрамына кіреді. Гемоглобин қанға қызыл түс береді және тыныс алу процесінде оттекті әр түрлі ұлпаларға тасымалдайды. Қанның құрамында темірдің жетіспеуі қан азаюына әкеліп, адам денсаулығын әлсіретеді.
• Байланысқан күйдегі темір көптеген тағамдық өнімдерде: қара нан, картоп, алма, өрік, қарақұмық жармасында, малдың бауырында, сары майда кездеседі. Бұл өнімдерді әркім өзінің тамақтану рационына кіргізіп, қан азаюының алдын алуға тиісті.

• қарақұмық

• күнбағыс

• петрушка

• бұршақ

• жүзім

• қалақай

• 3.Өнеркәсіпте алынуы:

• Темір – жылтыр, күміс түстес ақшыл металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см3. Балқу температурасы жоғары – 15390С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады.

• Ақшыл сұр
• түсті

• Металдық
• жылтыры
• бар

• Магнитке
• тартылады

• Жылу мен
• электр тогын
• жақсы өткізеді

• Тығыздығы
• 7,87

• Балқу
• температурасы
• +1539 С

• 4.Физикалық қасиеттері:

• 5.Химиялық қасиеттері:

• Темірдің жай
• заттармен
• әрекетесуі

• ОТТЕКПЕН

• ХЛОРМЕН

• КҮКІРТПЕН

• 6.Қолданылуы:

• Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларының өзекшесін және
• микрофон мембранасын жасауға қолданылады. Іс жүзінде темірдің
• құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.

• Ағаш
• өңдеу
• үшін

• Қан аздылық
• ауруына
• дәрі

• Суды тазарту
• үшін

• мата
• бояу
• үшін

• Минералды
• бояулар
• жасау

• Өсімдік
• зиянкестеріне
• қарсы дәрі

• Күкірт
• қышқылын
• Өндіру

• Шойын,
• болат
• (өнеркәсіп,
• техникада)

• Темір
• қосылыстары

• Меккедегі қара тастың өзі де таза темірден жасалғаны белгілі,оның тіреусіз қалқып тұруы магниттік қасиетіне негізделген .

• Құранда темір туралы:
• (Хадид 57 : 26)
• Құранда 26-сүре Әл – Хадид сүресі қазақша–темір сүресі ,ол темірдің периодтық кестедегі орнына сәйкес келеді.Бұл кездейсоқ жайт емес

• Ерте кездегі темірден жасалған қайшы. Ұзындығы – 15,5 см. XIV ғасырдың екінші жартысы.

• Ішкі құлыптың
• топсысы

• Темірден жасалған әр түрлі қару-жарақтар.
• Х – ХІІ ғасырлар.

• Темірден жасалған құлып.
• Ұзындығы – 8,5 см.
• ХІІ ғасыр.

• Темірден жасалған кілттер

• Балта.
• Ұзындығы – 16 см. ХІ ғасыр.

• Ат әбзелдері. Құрамы: темір,
• күміс және т.б.
• Ұзындығы 24 см.
• ХІ ғ-да жасалған.

• «Білім-біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал біліктілік – сол білімді іске асыра білу дағдысы»

• Ахмет Байтұрсынов

• Сәйкестендіру кестесі.
• N формулалар аттары
• 1. Fe3O4 а)темір (III)гидроксиді
• 2. FeO ә) темір сульфаты
• 3. FeSO4 б) темір (II)оксиді
• 4. Fe(OH) 3 в) темір қағы

• Толықтыру тестісі.
• 1.Темір ------ түстес ------- металл.
• 2.Темір иілімді,------- қасиеті бар, тығыздығы-------.
• 3.Темір қосылыстарында ------- тотығу дәрежелерін көрсетеді.
• 4.Темір құймалары -------және-----түрінде қолданылады.
• Керекті сөздер: күміс,ақ, магниттелетін, 3,87г/см ,+2,+3, шойын, болат.

• Өнеркәсіпте темірді оның оксидтерінен қай заттармен тотықсыздандырып алады ?
• А)H2 , AL Ә)H2, О2
• Б)H2 ,S В)C ,O3 Г) H2 Si
• Сұйытылған күкірт қышқылымен әрекеттесіп сутегін ығыстыратын металдар.
• А)Cu, Fe Ә)Fe, Са
• Б)Fe, Hg B)Au, Cu Г)Sn, Cu
• Қай қышқылдармен әрекеттескенде темір енжарланады?
• А)Н2SO4 (конц) Ә)HCL
• Б)H NO3(сұйық) В)H3PO4 Г)H2 SO4(сұйық)

• Дұрыс жауабын тап?

• “Кім білімпаз?”

• Қанға қызыл
• түс
• беретін ион?

• Пириттің
• формуласы

• Темірдің
• периодтық
• жүйедегі орны

• Темірдің
• тотығу
• дәрежесі

• Темір
• жетіспеуінен
• болатын ауру

• темірдің
• D-қабатында
• неше
• электрон
• бар?

• Қыздырылған темір (ІІІ) оксидінің
• үстінен сутек жібере отырып, темір алуға болады. 2 моль сутек жібергенде түзілген темірдің массасын анықтаңыздар. Өнімнің шығымы теориялық шығыммен салыстырғанда 95 %.

• Үйге тапсырма:
• § 40 оқып келу;
• №8 – 9 жаттығуларды орындау.