Ақпараттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған шаралар кешені

• 
  Пайда болу табиғатына қарай табиғи және жасанды болып бөлінеді. Табиғи –бұл адамға байланыссыз АЖ-ге физикалық процесстер мен табиғи апаттардың әсер ету нәтижесінде пайда болған қауіп. Өз кезегінде жасанды қауіп адамның әрекетінен туындайды. Табиғи қауіптің мысалы ретінде өрт, тасқын, цунами, жер сілкінісі және т.б. айтса болады. Мұндай қауіптің жағымсыз жағы – оны болжаудың қиындығы және мүмкін еместігі.
  
• 
  Ниеттілік дәрежесіне сәйкес кездейсоқ және қасақана болып бөлінеді. Кездейсоқ қауіп қызметшілердің немқұрайдылығынан немесе әдейілеп жасалмаған қателіктерінен пайда болады. Қасақана қауіп әдетте бағытталып жасалған әрекет нәтижесінде пайда болады.Кездейсоқ қауіптің мысалы ретінде байқаусыз деректердің қате енгізілуін, абайсыз жабдықтың бүлдірілуін келтіруге болады. Ал қаскүнемнің физикалық қатынаудың белгіленген ережелерін бұзып қорғалатын аймаққа рұқсатсыз кіру қасақана қауіптің мысалы болып табылады.
  
• 
  Қауіп көзіне тәуелді келесідей бөледі:
  

• 
  Қауіп көзінің орналасуына байланысты былай бөлінеді:
  

• 
  АЖ-ге әсер ету дәрежесі бойынша пассивті және активті қауіптер деп бөледі.
  

• 
  АЖ ресурстарына қатынау тәсілі бойынша былай бөлінеді:
  

• 
  Қауіптердің негізгі жіктелуі:
  

1. 
   Ақпараттың конфиденциялдығын (құпияланғандығын) бұзатын қауіптердің орындалу нәтижесінде құпия ақпаратпен танысу үшін өкілдігі жоқ субъектіге ақпаратқа қатынау мүмкіндігі туады.
   
2. 
   Ақпараттың тұтастығын бұзатын қауіптерге, АЖ көмегімен өңделініп жатқан ақпаратты кез келген қаскүнемділікпен бұрмалау немесе құрту жатады.
   
3. 
   Ақпараттың қатынау қолайлығын бұзатын қауіптерге, АЖ ресурсына рұқсаты бар пайдаланушының қатынауы бұғатталғанда туындайтын жағдайлар жатады.
   

• 
  құпия ақпараттың ағып кетуі;
  
• 
  ақпаратты компрометациялау;
  
• 
  ақпараттық ресурстарды бекітілмеген жолмен қолдану;
  
• 
  ақпараттық ресурстарды қателесіп қолдану;
  
• 
  абоненттердің арасында бекітілмеген ақпарат алмасу;
  
• 
  ақпараттан бас тарту;
  

Идентификация – қатынасатын субъектке арнайы идентификатор (қайталанбайтын) тағайындау және оны мүмкін болатын идентификатор тізімімен салыстыру операциясы.

Аутентификация

Аутентификация – қатынасатын субъект пен оның идентификаторының сәйкестігін тексеру әрі растау операциясы. Аутентификацияның әдістерін үлкен 4 топқа бөлуге болады:

1. 
   Белгілі бір құпия ақпаратты білуге негізделген әдістер. Бұл әдістің бәрімізге таныс мысалы – парольдік қорғаныс. Қолданушы жүйеге кірер кезде пароль, яғни таңбалардың құпия тізбегін, енгізу керек болады. Аутентификацияның бұл әдісі ең кең таралған болып табылады.
   
2. 
   Қайталанбайтын зат (нәрсе) қолдануға негізделген әдістер. Қайталанбайтын зат ретінде түрлі смарт карталар, токен, электрондық кілттерді айтуға болады.
   
3. 
   Адамның биометриялық белгісіне негізделген әдістер. Іс жүзінде биометриялық белгілердің келесідей түрлері қолданылады: Саусақтың ізі, Көздің торлы қабықшасы не мөлдір қабықшасының суреті, Қолдың жылулық суреті, Беттің фотосуреті не жылулық суреті, Жазу (қолтаңба), Дауыс
   
4. 
   Қолданушымен байланысты ақпаратқа негізделген әдістер. Мұндай әдістердің мысалы ретінде қолданушының GPS арқылы алынған координаттарын айтуға болады.
   

• 
  Жүзеге асырудың салыстырмалы түрдегі жеңілдігі. Шынымен-ақ, парольдік қорғаныс механизмін ұйымдастыруға, көп жағдайда, ешқандай артық аппараттық құралдар керек емес.
  
• 
  Дәстүрлік. Парольдік қорғаныс механизмі қолданушылардың көпшілігіне таныс, сондықтан басқа құралдарға қарағанда (м: көздің мөлдір қабықшасының сканерлеу) психологиялық жатсыну тудырмайды.
  

1. 
   Адами факторлардың әлсіздігін пайдалану жолы. Бұл жерде пароль алу әдістері әр түрлі: пароль енгізу кезінде көріп алу, тыңдап алу, шантаж немесе біреудің тіркелгісін рұқсатпен пайдалану.
   
2. 
   Теріп тауып алу. Бұл жерде келесідей әдістер пайдаланылады:
   

• 
  Барлық вариантты теріп, тауып алу. Бұл әдіс бойынша парольді енгізіп көру кезінде барлық мүмкін комбинация тексеріледі. Қаскүнемнің жүйеге кіру уақыты көп болу керек екендігі өз-өзінен-ақ түсінікті. Бұл әдіспен шыдамдығы кез-келген парольдер табылады.
  
• 
  Сөздік бойынша теріп, тауып алу. Іс жүзінде пайдаланылатын парольдер мағыналы сөз не сөз тіркесі болып табылады. Осындай көп пайдаланылатын парольдер тізімделіп, сөздік жасалады. Осы сөздіктің көмегімен парольді тез тауып алуға болады.
  
• 
  Қолданушы туралы мәлімет бойынша теріп, тауып алу. Бұл әдістің негізінде әр қолданушы өз паролін өздері ойлап табу фактісі жатыр. Көп жағдайда, адамдар пароль ойлап тапқан кезде, өздеріне байланысты мәлімет енгізеді.
  

Қауіпсіз жүйе - белгілі бір тұлғалар немесе олардың атынан әрекет жасайтын үрдістер ғана ақпаратты оқу, жазу, құрастыру және жою құқығына ие бола алатындай етіп ақпаратқа қол жеткізуді тиісті құралдар арқылы басқаратын жүйе.

Сенімді жүйе

Сенімді жүйе - әр түрлі құпиялық дәрежелі ақпаратты қатынас құру құқығын бұзбай пайдаланушылар тобының бір уақытта өңдеуін қамтамасыз ету үшін жеткілікті ақпараттық және программалық құралдарды қолданатын жүйе.

«Қызғылт кітапқа» қойылатын талаптар келесідей:

• 
  Жүйе дәл анықталған қауіпсіздік политикасын ұстануы тиіс.
  
• 
  Субъекттің объектке қолжетушілік мүмкіндігі олардың ұқсастығы және қолжетушілікпен басқару ережелерінің жиынтығы негізінде анықталуы керек.
  
• 
  Объектімен қолжетушілікті бақылау процедуралары үшін бастапқы информация есебінде қолданылатын қауіпсіздік белгілері бір-біріне ұйқасуы керек.
  

• 
  Барлық субьекттерде ерекше идентификаторлар болуы тиіс.
  
• 
  Қолжетушілік бақылауы қолжетушіліктің объектісінің және субъектісінің ұқсастығы, айырмашылығы және қолжетушілікті бөлу ережелері негізінде жүзеге асуы қажет.
  
• 
  Тіркелу жүйесі оқиғаның жалпы ағынының анализін жүзеге асыруы және одан тек қауіпсіздікке әсер ететін оқиғаларды бөліп алу қажет.
  
• 
  Оқиға хаттамасы рұқсатсыз қолжетушіліктен, түрлендіру және жоюдан сенімді қорғалған болуы тиіс.
  

• 
  Қорғау құралдары қорғау функцияларының жұмысқа қабілеттілігін қамтамасыз ететін тәуелсіз аппараттық немесе программалық компоненттерден құралуы тиіс.
  
• 
  Бақылау құралдары қорғау құралдарынан түгелдей тәуелсіз болуы керек.
  
• 
  Барлық қорғау құралдары рұқсатсыз бөгеулер мен ажыратулардан қорғалуы тиіс, сонымен қатар бұл қорғау қорғау жүйесінің жұмысының кез-келген режимінде және барлық автоматтандырылған жүйелерде тұрақты және үзіліссіз болуы керек.