Аппаз Б. С.(Қарағанды, ҚарМУ) Жумабекова. С. М.
жүктеу/скачать 63,33 Kb.
|
УДК 336.713 Аппаз Б.С.(Қарағанды, ҚарМУ) Жумабекова.С.М.(Қарағанды, ҚарМУ) Уразбеков А.К.( Қарағанды, ҚарМУ) ЕКІНШІДЕҢГЕЙШ БАНКТЕРДЩ САЛЫМДЫҚ ОШРАЦИЯЛАРЫ Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардмң және депозиттік шоттардың көптеген түрлері кездеседі. Бұл банктердің бәсекелестігі жоғары нарықта банктік шоттарға жинақтау және уақытша бос қаражаттарды тартып осы банктік ресурстарға деген эр-түрлі клиенттер тобының сүраныстарын мейілінше қанағаттандыруға ұмтылумен байланысты. ҚР Зі.08.95 ж. (10.07.03 ж. толт.) «Банктер және банк қызметі туралы» заңында депозит анықтамасы келесідей берілген: Депозит дегеніміз - бүл бір тұлғаны, депозиторды екінші түлға - Башске (соның ішінде ¥лттық банкке) олардың тапап етуі бойынша, немесе белгілі бір уақыт өткеннен кейін толығымен еемесе бөлшектеп, алдын ала келісілген сыйақы немесе сыйақысыз тікелей салымшаға (депозиторға) қайтарыдуъі тиіс ақша сомасы. Банктік депозит - салымшыны банкке алдын ала келісілген сыйақы қосылып қайтарылу гіарты кегізінде берілгее &жщ& қаоаж&ттары. Дег;озйіттіх ©нарацмялар коммерциялық банк үшін оньщ ресурсын қалыптастырудың ең негізгі кезі болып табылады. Бұл бірнеше себептермен түсіндіріледі. Біріншіден, баңктер салымдардың үлкен сенімділігін қамтамасыз .етеді, екіншіден, салымшылар ез салымдарын кез келген уақытта қайтаруды талап етіп қана қоймай, одан асатык сомада қарыз ала алады, үшіишіден бүл салымдар табыс экеледі. Банктерге орналастырылған уақытша бос ақша қаражаттары салымшы үшін екі рөл атқарады, яғни, бір жағынан салымшыға табыс әкелетін капитал рөлін атқарады. Бүтінгі күяі ҚР қаржы нарығының келесідей сегменттері дамудың қарқынды үрдісінде: мемлекеттік бағалы қағэздар карығы, зейнетақы актнвтерінің нарығы, қор нарығы, валюта нарығы және депозиттік нарық. Депозиттік нарық ең ерте дамыған нарықтардың бірі бола отырып, қазіргі кезеңде төмен тәуекелмен салымдардың сенімді орналасуының арқасында сомалық жинақтауларда үлкен үлес салмақ пен қарқынды даму тенденциясына ие. Депозиттік нарықтың даму үрдісінде депозиттердің қалыптасуына түрткі әрі себеп болған жинақтаулар ерекше рөлге ие болып табылады. Жинақтаулардың экономикалық категориялар ретіндегі мэні қайта бөлу функциясы арқылы жүзеге асады. Соның арқасында ақша қаражаттарының банктік жүйеде шығарылуы және олардың жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсатындағы ары қарайғы еайдаланылуы жүзеге асады. Салымдардың кез келген түрлері жинақтаулар болып табылады. Депозиттік -бүл осы жинақтауларды сақтау формаларының бірі. Депозиттік операциялардың эрекет ету механизмінде депозиттік нарықтың субъектілері ретінде банктер ерекше рөлге ие. Ақшалай табыстар мен түрғындар жиеақтауларының аккумуляциясы банктердің дәстүрлі қызметі. 21 Банктер уақытша бос, пайдаланылмайтын ақшалай табыстар мен түрғындардың жинақтауларын, салымдарды сақтау түрғындар үшін де, мемлекет үшін де тиімді. Салымшыларға пайыз немесе үтыстар түріндегі табыс төленеді. Депозиттер екі жолмен пайда болуы мүмкін, бірішпісі, банк заңды жэне жеке түлғалардан ақшалай қаражаттар қабылдай отырып, оны депозиттік шотына орналастырған жағдайда; екіншісі, «жасанды» депозиттер, яғни банк клиентке чек арқылы есеп - айырысуы мүмкіндігін беру барысында. Банк ресурстарының құрылымьшда тартылған қаражаттар үлесі меншікті қаражаттармен салыстырғанда өте жоғары, олардың есебінен банктің активтік операцияларының басым бөлігі жүзеге асырылады. Қазіргі баңктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрлері кездеседі. Бүл банктердің жоғаргы бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сүранысын қанағаттандыруға жэне олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға үмтылуьша жағдай жасайды. Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бүл банктің алған қарыздары түрінде немесе өздерінің меншікті бағалы қағаздарын сату жолымен тарататын қаражаттары. Депозиттік емес банктік ресурс көздері мен депозиттер өзара ажыратылады. Біріншіден, олар персоналдық емес, яғни банктің нақты клиентінің атынан тартылмайды; екіншіден, мұндай қаражаттарды тарту ынтасы банктің өзінен туындайды. Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады. Өйткені, депозиттік емес қаражаттар ірі сомада сатып альшатыңдықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға болады. Банк жүйесіне сенімді арттыруға байланысты Қазақстанда депозиттерді жэне салымдарды міндетті сақтандыру жүйесін енгізу жұмыстары белсендетілді. 1999 жылдьщ қараша айында екінпгі деңгейлі банктердің жеке түлгаларының салымдарын сақтандыру немесе міндетті ұжымдық кепіл беру тәртібі бекітіледі, ал осы жьшдьщ желтоқсан айында ЖАҚ «Екінші деңгейлі банктердің жеке тргаларының салымдарын сақтандырудың Қазақстандық қоры» тіркелді. Бұл қор коммерциялық емес үйьтм болып табылып, жарғылық капитал көлемі Імлрд тенгені қүрады. Қор к^ьштайшысы болып - Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк табылады, ал оның қызметінің мақсаты болып - депозиттерді сақтандыру жүйесіне қатысушы, екішпі деңгейлі банктерде мерзімді салымдарда орналастырылған жеке түлғалардың ақшаларьш қайтаруды қамтамасыз ету табылады. Алғашқы уақытта бүл жүйенің Қор қатысушылары болып Қазақстанның тұрақты және ірі банктері табылды. Сонымен Қазақстанньщ депозиттік нарығы жылдан жылға, жоғарғы темпен қарқынды өсуде. Оған негіз ретінде ең біріншіден республикадағы экономикалық жағдайдың өсуі, қаржы жүйесінің түрақты соның ішінде банк жүйесімен көрсетілетін қызметтердің өсуі бола алады. Қазіргі кезде Қазақстан түрғындарыньщ банк жүйесіне сенімділігі жақсы жаққа өзгеруде яғни ол банк жүйесіне түрғындардьщ ақша қаражаттарын тарту тенденциясы арттуда. Сондықтан банк жүйесіндегі қазіргі жағдайын 6-7 жыл бүрынғы жағдайын салыстыруға болмайды. Қазақстандық банктер сандық жэне 22 сапалық қайта қүрудың ұзақ және тиімді жолдарын кешті. Қазақстанда жақсы банк жүйесі қызмет етуде. Және оны жетілдіру жолдары қарастырыльш, жүзеге асуда. ҚР Президентінің жолдауында шетелдік инвестициялар мен ішкі салымдардың денгейі жоғары ашық нарықтық экономикаға негізделген экономикалық өсу. Дамудың нақты, орнықты және үдемелі қарқыньша қол жеткізу міндетін қойылды. Бұл міндет тарихи түрғыдан алғанда аса қысқа мерзімде шешілді. Қазақстан Республикасында салымдарға кепілдік беру қоры қалыптасқан. Жэне бр қордың қызмет етуі мен салымдарды қальштастыру, тарту жэне сақтандыру туралы ережелер қарастырылған. Жеке түлғалардың салымдарына міңцетті үжымдық кепілдік беру жүйесін Қазақстан Республикасының екшпгі деңгейдегі банктеріндегі жеке түлғалардың салымдарьша міндетті ұжьгмдық кепілдік беруді (сақтандьгрудьі) жүзеге асыратын үйым, міндеттемелеріне осы Ережеге жэне Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салымдарды қайтару бойынша кепіддік берілетін банктер және олардың сальгмшылары қүрайды. Депозиттерге кепілдік беру жүйесі Депозиттерге кепіддік беру жүйесіне қатысатьш банктерді мэжбүрлеп таратқан жағдайда жеке түлғалардың салымдарьш қайтаруды қамгамасыз етуге негізделген. Жеке түлғалардың салымдарына міндетті ұйымдық кепілдік беруді (сақтандыруды) жүзеге асыратын ұйым «Қазақстанның жеке түлғалардың салымдарына кепілдік беру қоры» жабық акционерлік қоғамы болып табылады. Депозиттерге кепілдік беру жүйесіне осы Ережеде белгіленген талаптарға жауап беретін кез келген банк қатысушы бола алады. Депозиттерге кепілдік беру жүйесіне қатысушы банктер осы Ережеде белгіленген мөлшерде және тәртіппен Қорға жарналар төлейді. Жеке түлғалардың салымдарының түрлері және Қордың оларға кепілдік беру ерекшеліктері Қазақстан Республикасының заңдарғада айқындалады. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі «Екінші деңгейдегі банктерде тэуекелді басқару жэне ішкі басқару жүйесінің болуына қойылатьш талаптар туралы» № 434 06.12.03ж Көшенова Б.А. Ақша, Несие, Баюсгер, Валюталық қатынастар. - Алматы: Экономика, 2000. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. - Алматы: ИздатМаркет, 2004. 4. Тоқсанбай С.Р. Толық экономикалық орысша-қазақша сөздік. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2004. 23 жүктеу/скачать 63,33 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|