Қарағанды қаласы

Қарағанды қаласы.

Мақала авторы: Әбдрахман Б.А. 1-курс студенті, Жалпы медицина мамандығы.

Су – тіршілік көзі.

Су — бүкіл тіршілік иелерінің негізгі құрамдас бөлігі. Бұдан басқа судың тіршілік үшін физикалық-химиялық қасиеттердің: жоғары жылу өткізгіштік және жылу сыйымдылық, жоғары тығыздық, ауа тығыздығының шамамен 800 есе артуы, мөлдірлік, тұтқырлық, қатқан кезде мұздың көлемін ұлғайтуы және тағы басқа қолайлы қасиеттері болады. Біржасушалы және көпжасушалы ағзалар жасушаларының биохимиялық үдерістерінің барлығы сулы ортада өтеді. Су әр түрлі климаттық жағдайлардағы физиологиялық үдерістердің калыпты өтуіне себепкер болады. Ол сондай-ақ көптеген минералдық және ағзалық заттардың жақсы еруіне себепкер бола алады. Табиғи су құрамында сан алуан тұздың болатыны да сондықтан. Ағзалар жұғымды заттарды тек еріген түрінде сіңіреді.

Өзіндік зерттеу.

Денедегі судың 20%-ға жетіспеуінің өзі адам ағзасы үшін өте қауіпті. Өйткені қанның 83%-ы , бұлшықеттердің 75%-ы, мыйдың 74%-ы, сүйектердің 22%-ы судан тұрады. Мәселен, Үндістан ғалымдары арқаның құрысуы секілді ауруды, тек суды дұрыс тұтыну арқылы емдеуге болатынын айтады. Халықтың басым бөлігінің проблемасына айналған бас сақинасыда миға су қажеттілігінің белгісі, тіпті көздің ауруыда сусызданудың әсерәнен болады, ал буындарды шөл қысса, бұл артритке алып келіп соғуы мүмкін. Көзбен мыйға су жетпесе бастың сақинасы ұстайды. Осындай ауырсынуларды басу үшін бірден үш стакан су ішу керек.

Қыс мезгілінде көптеген вирустық және инфекциялық аурулар жиі кездеседі, сондықтан осындай арганизмнің улануы кезінде, іш қатуы және іш өтуі кезінде түрлі тамақтан улану жағдайлары кезінде мүмкіндігінше дәрігерлер тарапынан суды үш литрге дейін ішуге рұқсат етіледі. Дені сау, ересек адамдар тәулігіне 1,5 – 2 литрге жуық су тұтынғаны абзал. Ал, сіз бір күнде қанша литр су тұтынасыз?.

Суды тым көп пайдалануда кей жағдайда ағзаға кері әсерін тигізуі мүмкін. Егерде науқастардың қан қысымы жоғары, бүйрек, зәр шығару жүйесінің ауыртпалығы бар болған жағдайда оларға мүмкіндігінше 1 литрге дейін су тұтынуды, дәрігерлер нұсқайды. Сонымен, дене температурасын тұрақтандыратын, тері жасушаларын ылғалдандырып, әр беретін, ас қорыту жүйесін жақсартып мыйдың қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз ететін суды көбірек пайдаланған абзал. Сырттан шөлдеп келсеңіз, әрине, келген бетте суық суды сіміріп аласыз. Дәрігерлер суық су ішуге болмайтынын сан мәрте ескерту жасап, ескерткенімен біз оны орындауға құлықты емеспіз. Шын мәнінде ағзаға қайнаған судың пайдалы екенділігі белгілі, тіпті суға түскенде, су жұтып қойсаңыз жағдайыңыздың қалай болатындығын, өзіңізде білетін боларсыз, сірә?. Сондықтанда, тек барынша жылы су ішіңіз, себебі мұздай су мыйға қан жеткізу үдерісін қиындатуы мүмкін.

Мынау, «Рахмет», деген сөзді айтқан кездегі сурет.

Ал, мына жерде «Кешір», сөзі айтылғаннан соңғы нәтежие.

«Жеп көремін», сөзін естігеннен кейін судың бейнесі осылай нашарлап, өзгере шыққан.

Естеріңізде болсын!. Ақпаратты қабылдаған судың құрылысығана өзгереді, ал құрамы сол күйінде қалады.

Ғалымдар бұлақ суларын әлемдегі ең пайдалы сулардың санатына жатқызады және олардың молекулалық көрінісін әлемдегі ең сұлу көрініс деп санайды. Бұлақ суы асқазан - ішек жолдарына, егер ол көбнесе сілтілік сипатта болса гастрит, холецистит, өт жолдарының іркілуі, интерит секілді ауруларға пайдалы. Дегенмен, бұлақтың суын ішу әр адамға күнделікті мүмкін емес, бірақ, сіз бұлақ басына барып қалған жағдайда жаман сөздері айтпай бұлақ суын ішуге кеңес береміз.

Су — бiздiң дене құрастырылған бас материал.

Суы адамы үшiн алмастырылмайтын, темiр, газ, көмiр, мұнайға қарағанда бағалырақ жаратылыс байлығы болып табылады,

Адам организмдағы судын пайдалылығы:

Энергия айналымын өзгертуге көмектеседі, Барлық малдар және өсiмдiтер, жанды заттар сулардан тұрады: малдар — 75%ке, балық — 75%ке, медуза — 99%ке, картоп — 76%ке, алмалар — 85%ке, қызанақтар — 90%ке, қиярлар — 95%ке, қарбыздар — 96%ке.

Адам организм 86%сдуан тұрады. Су мөлшерi әр түрлi мүшеде, әр түрлі көлеиде болады:

бауыр — 69%ке дейiн бұлшық еттер — 70%ке дейiн ми — 75%ке дейiн бүйректер — 82%ке дейiн қан — 85%ке дейiн.

1.

3. тыныс үшiн оттектi дымдайды

4. дене ыстығын реттейдi

5. зат алмасуда қатысады

6. тiршiлiк маңызды органдарды қорғайды

7. буындар жағады

8. организмнан әр түрлi қалдықтарын шығарады

Микроскоппен қанның көп жылдық зерттеулерi организмның құрғатуы, сусыздануы және қанның келесi ашуы қазiргi ауруларды көпшiлiктiң себеі екені дәлелденді. Су буындарды тазарту үшiн қажеттi, барлық органдар мен жүйелер құрылысын маңызды болып келеді

Бiздiң өмiр барлық процесс — бұл кеуiп кетудi процесс: сақтаудың парыздың жанында кез келген көкөнiс және жемiс өз сырт пiшiнi жоғалтатын адам тыржиған да қағырланады. Омыртқаның остеохондрозы — ғажайып мысал, кеуiп қалу омыртқа аралық дисктiң сүйек нәзiк пластинкасының құрғақ сүйекке айналуы.

Судағы ересек адамның тәулiктiк қажеттiгi — дене салмақты 1 кг-ға 30-40 грамм. Судағы организмның күн сайынғы қажеттiгi 40% шақты азықпен қанағаттанады, бiз өңге әр түрлi сусындардың түрiнде қабылдауымыз керек. 50% шақтыдан нанда ботқалардағы 80% суға дейiн болатынын көңiл қоймастай емес, етте — 58-67%, көкөнiстер және жемiстердегi — 90% суға дейiн, яғни қурап қалған тағам судаң тұрады.

Адам күніне суды 1, 5-2 литр жоғалтады. Демек соншама оған су iшуi керек.

Сонымен қатар суды тек қайнаған түрде ішу керек. Өйткені суда әр түлі зиянды микроорганизмдер болуы мүмкін.

Химиялық қасиеті

Сутек пен оттектің химиялық қосылысы.

Массалық құрамы: Н —11,19 %, О — 88,81 %.

Молекулалық массасы 18,0153. Су планетамыздағы ең көп тараған заттардың бірі; ол үш түрде — бу, су және мұз күйінде ұшырасады; күшті еріткіш.

Су айдауыш мұнара- елді мекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесіндегі су өтімі (шығыны) мен қысымын реттеп отыруға арналған құрылыс. Ол цилиндр тәрізді етіп арнайы болаттан немесе темір-бетоннан жасалған шаннан және оны көтеріп тұратын тіреуіш құрылымнан тұрады. Мұнараның биіктігі 25—30 м-ге, шанының сыйымдылығы ондаған текшелерге жетеді. Тіреуіш кірпіш не ағаштан жасалады. Шан ішіндегі судың қыста катып қалмауы және ластанбауы үшін ол жылу өткізгіштігі төмен жеңіл материалдармен қапталып, үсті шатырмен жабылады.

Судың сапалық құрамы сутек пен оттектен тұратыны, ал сандық құрамы екі сутек атомы мен бір оттек атомынан тұратындығы мәлім.

2H2O→2H2↑+O2↑

Күрделі заттың құрамдас бөліктеріне айырылуы — анализ деп аталады.

Жай заттармен әрекеттесуі:

I. Судың металдармен әрекеттесу реакцияларын сутегін ал әдістерінде қарастырған болатынбыз:

2Na + 2НОН = 2NaOH + Н2↑

Са + 2НОН = Са(ОН)2+ Н2↑

Белсенділігі тым жоғары емес металл сумен әрекеттескенде оның оксиді түзіледі:

Mg + НОН = MgO + H2

Белсенділігі төмен металдар сумен әрекеттеспейді.

II. Бейметалдармен әрекеттесуі: Су кейбір бейметалдармен де әрекеттесе алады. Қыздырға көмірге су қоссақ екі түрлі газ қоспасы түзіледі — ол «су газы» деп аталады:

С + НОН=СО↑+Н2↑

Көмірді жағарда оған су қосып шылайтынын білесіңдер, сонда түзілген екі газ да жанғыш екен. Хлорды суға жібергенде екі қышқылдың қоспасы түзіледі.

Сl2 + НОН = НСlO + HCl

Күрделі заттармен әрекеттесуі:

I. Активті металдардың оксидтерімен әрекеттесіп гидроксидтер (негіздер) түзеді.

Na20 + Н20 = 2NaOH

Әктасқа су қосқанда оның қайнай бастағанын көреміз, реакция жылу бөле жүреді: СаО + Н20 Са (ОН)2 + Q

Металл оксидтері + су = негіз

II. Кейбір бейметалдардың оксидтері сумен әрекеттескенде қышқыл түзеді. Күкірттің бір түйірін алып жақсак оның оксиді түзіледі:

S + O2 =SO2

Жану өнімін суға жіберсек: S02 + Н20 = H2S03 күкіртті қышқыл түзіледі, көк лакмус қызарады. Дәл осындай реакциялар басқа бейметалдардың да оксидтерімен жүреді. Сl20 + H20 = 2HCl0 N2O3 + H20 = 2HN02

Бейметалл оксидтері + су = қышқыл

III. Белсенділігі жоғары металдардың гидридтері де сумен әрекеттесіп гидроксидтер береді.

NaH + НОН = NaOH + Н2↑

IV. Кейбір тұздар сумен химиялық әрекеттесіп кристаллогидраттар түзеді:

CuS04 + 5H20 = CuS04 * 5H20 мыс купоросы;

FeS04 * 7H20 темір купоросы;

Na2S04 * 10H20 глаубер тұзы.

Кристаллогидраттардың молекулалық массасын — тұздың молекулалық массасына су молекулаларының массаларын қосып табамыз.

Mr(Na2C03*10H20) =106+180=286.[9]

Сутектік байланыс моделі (1) су молекулалары арасында

Су — еріткіш

Су — біршама инертті биологиялық еріткіш сүйықтық, онда кептеген органикалық жөне бейорганикалық заттар ериді, бірақ олардың ерігіштіктері әр түрлі. Қатты заттардың еруін біз қант пен тұзды еріткенде, ал газ күйіндегі заттардың еруін газдалған су ішкенде немесе суды қайнатқанда бөлінген көпіршіктерді байқау арқылы көрсек, сұйық күйіндегі заттардың еруін сірке суын еріткенде байқаймыз. Сонымен суда ерімейтін зат болмайды екен.

Заттардың суда еруі тек физикалық құбылыс қана емес, күрделі физико-химиялық үдеріс, еру барысында еріген заттың молекулалары еріткіштің молекулаларында біркелкі таралып қана қоймайды, олармен химиялық әрекеттесе де алады. Оны күкірт қышқылын еріткенде жылу бөлінетіндіктен, сол сияқты құрғатылған мыс сульфатының ақ түсті кристалдарын еріткенде кегілдір түсті ерітінді түзілгенінен байқауға болады. Кез келген табиғи су ерітінді болып теңіз суында — 260 г /л тұз бар, сондықтан онда тіршілік жоқ, яғни атына сай.

Ерігіштік — берілген температурада еріткіштің (су) 100 немесе 1000 грамында ери алатын зат массасымен және көлемімен анықталатын шама (г/100 г, г/1000 г Н20, моль/л).

Ерігіштік заттың табиғатына тәуелді, мысалы: қант ерімтал болса, бор, әк нашар еритін заттар. Газ күйіндегі заттар үшін ерігіштік қысым мен температураға байланысты. Газдардың ерігіштігі қысым артқан сайын артады, ал температураны арттырғанда кемиді. Қатты заттардың көпшілігі үшін температураны арттырғанда ерігіштігі де артады.

Сұйық күйіндегі заттардың ерігіштігі олардың табиғатына байланысты, мысалы, спирт суда жақсы ерісе, ал бензин нашар ериді. табылады. Мысалы, Каспий тендзінде 13 г / л , Қара теңізде 19 г/л, Өлі Ерітінді деп еріткіш пен еріген заттан тұратын біртекті (гомогенді) жүйені айтады.

Берілген зат еріткіштің белгілі бір мөлшерінде осы температурада әлі де ери алатын болса, ерітінді қанықпаған, ал ери алмаса — қаныққан деп аталады.

Дереккөздер

Жоғарыға көтеріліңіз↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын баскарған э.ғ.д., профессор Е. Арын — Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0

Жоғарыға көтеріліңіз↑ Биология: Жалпы білім беретін мектептің, 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген/ М. Гильманов, А. Соловьева, Л. Әбшенова. — Алматы: Атамұра, 2009. ISBN 9965-34-927-4

Жоғарыға көтеріліңіз↑ Экология (оқулық) — Алматы, 2008 — ISBN 9965-32-223-6

Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология—Алматы: «Мектеп» баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2

Жоғарыға көтеріліңіз↑ Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Аныктамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0

Жоғарыға көтеріліңіз↑ О. Д. Дайырбеков, Б. Е. Алтынбеков, Б. К. Торғауытов, У. И. Кенесариев, Т. С. Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. «Ғасыр-Ш», 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0

Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақ энциклопедиясы

Жоғарыға көтеріліңіз↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі:Экология және табиғат қорғау/ Жалпы редакциясын басқарған — түсіндірме сөздіктер топтамасын шығару жөніндегі ғылыми-баспа бағдаламасының ғылыми жетекшісі, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты А.Қ.Құсайынов. – Алматы: «Мектеп» баспасы» ЖАҚ, 2002. – 456 бет. ISBN 5-7667-8284-5